Raster. Jaargang 5

[p. 437]

Kousbroek graaft een kuil

In het ‘Cultureel Supplement’ van n.r.c.-Handelsblad verscheen op 9 juli jl. onder de kop ‘Een huldebetoon van zittenblijvers’ een recensie over het Hermansnummer van Raster. Uit die recensie het volgende citaat:

‘In beginsel is een dergelijke uitgave natuurlijk een eerbewijs, maar als ik Hermans was zou ik er niet erg mee ingenomen zijn. Er is niet één tekst bij die men opvallend of stimulerend zou kunnen noemen, tenminste niet in de gunstige betekenis: zijn eigen romanfragment is in dit verband uiteraard hors concours. Een huldebetoon lijkt mij, devalueert nogal wanneer het uitsluitend afkomstig blijkt van stotteraars, zittenblijvers en dilettant-kabbalisten. Als men daarna in de bibliografie van Hermans werken bladert, en inziet dat er in Nederland inderdaad niet één schrijver bestaat die kwalitatief en kwantitatief met iets dergelijks voor de dag kan komen, dan geeft dit Rasternummer aanleiding tot medelijden en verwondering.’ Einde citaat.

Verwondering, inderdaad!

Want deze recensie heeft een voorgeschiedenis van oer-hollandse allure.

Ik heb uit (blijkt nu) overdréven wellevendheid in de verantwoording van het Hermansnummer geen melding gemaakt van de manier waarop de Handelsbladrecensent R. Kousbroek zich van herhaaldelijk toegezegde medewerking aan dat nummer heeft afgemaakt.

De onthullende invektieven die hij nu plotseling in het hier afgedrukte citaat hanteert, gevoegd bij de valse beeldvorming die gewekt wordt èn het feit dat verscheidene kritici zich terecht hebben afgevraagd waarom een werk als de Mandarijnen niet in het zomernummer van Raster werd besproken, rechtvaardigen een opening van zaken, welke de dagbladlezers werd onthouden.

Op 26 augustus 1970 reeds werd de heer Kousbroek uitgenodigd om mee te werken aan een aflevering van Raster die gewijd zou

[p. 438]

worden aan het werk van W.F. Hermans. Een spoedig antwoord volgde; op 29 augustus werd mij bericht:

‘Zeer geachte Heer ten Berge,

Veel dank voor uw brief van 26 Aug.; aan uw verzoek om mee te werken aan een aflevering van uw tijdschrift gewijd aan W.F. Hermans zal ik graag voldoen.

Ik ben vroeger al eens van plan geweest om over de Mandarijnen op Zwavelzuur te schrijven; er staan mij ook nog andere thema's voor de geest, ik moet er nog wat over nadenken. Het zou inderdaad prettig zijn als u mij te gelegener tijd kon berichten wat er zo al verder op het programma staat, en van de hand van wie.

Met de meeste hoogachting,

(w.g.)

Rudy Kousbroek’

Na toezending van nadere gegevens, waaruit bleek in welk gezelschap de heer Kousbroek zich zou bevinden, schreef hij op 16 oktober de volgende bevestiging, waarin zelfs stof voor een 2de stuk werd gesuggereerd:

‘Zeer geachte Heer ten Berge,

Veel dank voor uw brief. Ik blijf geloof ik bij mijn plan om iets over de Mandarijnen op Zwavelzuur te schrijven, dat is voldoende zeker om aan te kunnen kondigen. Ik zie ook dat niemand anders het doet, dus wat dat betreft is dat ook goed.

Ik bedacht een tijdje geleden dat ik ook nog een tekst heb liggen die ik eens geschreven heb naar aanleiding van de inleiding die Hermans heeft geschreven bij Kardinaal Pölätüo. Dat stukje, enigszins uitgebreid, zou misschien ook dienst kunnen doen, ik bedoel afzonderlijk van het boven genoemde.

Laten we nu vurig hopen dat ik de benodigde tijd zal kunnen vinden.

Hoogachtend,

(w.g.)

Rudy Kousbroek’

Om elk misverstand uit te sluiten werd door mij begin februari 1971 nogmaals een herinnering aan de medewerkers, dus ook Kousbroek, gestuurd, met vermelding van de uiterste datum (26-27 februari) waarop de bijdragen moesten binnen zijn i.v.m. de uitvoerige voorbereiding van een en ander. Hierop volgde geen bericht van verhindering, zodat gekonkludeerd mocht worden dat een vurige wens

[p. 439]

in vervulling was gegaan.

Op 1 maart, dus ruim een half jaar na de eerste toezegging, had de heer Kousbroek nog niets van zich laten horen. Ik zocht telefonies kontakt met hem en maakte van dit gesprek, en van de daarop volgende kontakten, onderstaande aantekeningen. (Enig ervaring heeft geleerd dat dit in de wereld van de letteren niet altijd zonder nut is.)

Gesprek 1:

Gespeelde verbazing als ik naar zijn bijdrage informeer. Al spoedig werkt het geheugen weer, maar... het artikel blijkt niet geschreven. Kousbroek wil er van afzien (‘Ik moet wel meer mensen teleurstellen’) waartegen ik gegronde bezwaren inbreng door te wijzen op de onmogelijkheid nog iemand anders voor zijn onderwerp uit te nodigen.

Stel nieuwe deadline voor: maandagmórgen 15 maart, waarmee de heer K. zich akkoord verklaart. De produktie zal ten gerieve van hem enkele weken worden uitgesteld.

Nadat de heer Kousbroek taal noch teken van zich laat horen, ook niet op de afgesproken datum, wordt opnieuw kontakt gezocht.

Gesprek 2:

Informeer naar de stand van zaken. Kousbroek, ‘Ik moet nog beginnen.’ Als ik zeg dat dit wel wat laat is, antwoordt Kousbroek, ‘Nou, schrijf mij dan maar af, 't artikel gaat niet door.’

Met het oog op het voorafgaande uitstel te zijnen gerieve, ga ik daar niet mee akkoord. Kousbroek belooft opnieuw een bijdrage, maar ‘het zal een kort artikeltje, een témoignage van vier of vijf velletjes worden.’

(Aanzienlijke vermageringskuur dus, maar vooruit.)

Gevraagd naar een werktitel om absoluut noodzakelijke, redaktionele werkzaamheden voort te kunnen zetten. Kousbroek, ‘Ik bel u vandaag nog terug om de titel te zeggen.’ En: ‘Tegen het einde van de week (dus vóor de 20ste) is het stuk binnen.’

Kousbroek belt niet terug en het artikel is voor de 20ste maart niet binnen. Ik geef het verder maar op. Op zondagmorgen (!) 21 maart om 10.30 belt de heer Kousbroek zowaar uit zichzelf op:

Gesprek 3:

Kousbroek, ‘Ik moet op reis, ik vertrek naar Frankrijk vandaag. Het artikel heb ik niet geschreven.’ Einde gesprek. Geen motivering.

[p. 440]

So far so good. En eigenlijk niet de moeite waard, tenzij als instruktief voorbeeld voor de lezer die hieruit een indruk krijgt van de manier waarop men in Nederland voor een halve stuiver een literair tijdschrift moet maken.

Totdat op 9 juli '71 Kousbroeks hierboven geciteerde, plotseling zeer vijandige beschouwing verschijnt. Het is waar, tegen het einde vermeldt hij terloops dat hij zelf een bijdrage geleverd zou hebben zodat men de redaktie geen verwijt mag maken over het ontbreken van een Mandarijnen-beschouwing. Ik wil niet suggereren dat die dan bij deze is geschreven; hoogstens betreur ik het dat Kousbroek de gelegenheid heeft laten voorbijgaan om het peil der stotteraars en zittenblijvers met zijn heldere inzichten wat op te vijzelen. Men krijgt nu immers de indruk dat hij zelf niet uit zijn woorden kon komen.

Omdat overwegingen en beschouwingen van deze aard tot geen enkele ontwikkeling iets bijdragen, maar die - integendeel - alleen maar ophouden, zou ik de heer Kousbroek hierbij openlijk willen uitnodigen om als gastredakteur tegen hetzelfde honorarium een ‘alternatief’ Hermansnummer (of daarmee vergelijkbare uitgave) samen te stellen. Op deze wijze kan hij ons onderwijzen hoe het wèl moet. De komende jaargang biedt daartoe gelegenheid, waarbij de gastredakteur volledige vrijheid van handelen gegarandeerd wordt, indien hij al het werk dan ook maar alleen doet. Als zelfs Kousbroek dat niet aandurft vraag ik mij af of het in dit land nog mogelijk is zonder invektieven en zakelijk te polemiseren.

Dat de gastredakteur op loyale steun bij de oplossing van praktiese problemen kan rekenen is in dit geval geen lóze toezegging van

H.C. ten Berge

16/viii/'71.