Jean Weisgerber
Hulde aan een jonge schrijver
Het is onbegonnen werk het verleden ongedaan te willen maken en de geschiedenis te schrijven alsof de feiten van onze willekeur afhingen. Dergelijke speculaties zijn een tijdverdrijf voor dichters of utopisten. Maar ook de historicus kan wel eens de verleiding niet weerstaan zich af te vragen hoe het heden eruit zou zien, hadden X, Y of Z daar hun stempel niet op gedrukt.
Wat zou er in de Zuidnederlandse romankunst, ja in de hele Vlaamse literaire wereld zijn gebeurd indien Walschap geen schrijver was geweest en zijn geloofsverzaking niet zo luidruchtig openbaar had gemaakt? Niet alleen zouden wij een paar opmerkelijke werken - De familie Roothooft, Celibaat, Genezing door Aspirine, Trouwen, Houtekiet, Zuster Virgilia, enz. - moeten missen, maar ik ben er vast van overtuigd dat wij allemaal geestelijk armer zouden zijn en wel in twee opzichten.
Toen Walschap eraan herinnerde dat de roman enkel en alleen een verhaal, een relaas van daden en feiten, dient te zijn, tekende hij protest aan tegen het estheticisme van de Van-Nu-en-Straksers en hun erfgenamen die - met uitzondering van Buysse en Elsschot - de epiek maar al te vaak met lyriek en grafiek hadden verward. Walschap maakte zijn tijdgenoten er weer op attent dat de roman antropocentrisch is en dat het mooi schrijven en be-schrijven daar slechts een bijkomstige rol in speelt. Bovendien, daar Vlaanderen toen nog enkel over een erg beperkte elite beschikte, poogde hij door middel van een pseudo-populaire stijl het contact met de massa - die hem las - te herstellen zonder daarom de intellectuelen hun voer te onthouden. Het is altijd een zeldzaam kunststuk voor iedereen te schrijven en op verschillende tonelen tegelijk op te treden. Voor de enen was De Familie Roothooft een psychologische roman of eenvoudig een spannende ‘geschiedenis’ waar actie en helden in zaten; voor de anderen stelde het werk een sociaal en/of artistiek probleem.
Walschap schudt ons geweten wakker, overrompelt ons met vragen, eist antwoorden, maar daarbij verliest hij nooit de kunst uit het oog. Deze rijkdom is het ook wat zijn boeken zo veelzijdig en genietbaar maakt - en zijn talrijke discipelen zo leesbaar. De hartstochtelijke levensdrang die hij in zijn stijl en verhaaltrant projecteerde en die vóór de oorlog zo aanstekelijk werkte, heeft vast en zeker tot het dynamisme van de Vlaamse roman bijgedragen. Daarvan plukken wij nog vandaag de dag de vruchten.
En niet alleen dààrvan. In een klein land zoals Vlaanderen zijn conformisme, kliekgeest, zelfgenoegzaamheid, verzuiling en geestelijke sclerose endemische - en ongeneeslijke - ziekten. Af en toe is een grote schoonmaak dan ook welkom. Hiervoor zorgde Walschap toen hij aan het klerikalisme de oorlog verklaarde. Hij deed dat in zijn eentje en met het extremisme, de koppigheid en de passie die hem eigen zijn. Aan velen wees hij de weg naar vrijheid en geluk.
Zelf raakte hij in die problematiek echter niet vast. Uit zijn recente werken blijkt inderdaad dat deze zeventigjarige zich van zijn verleden heeft weten te distantiëren met een vastberadenheid die vele jongeren hem zouden kunnen benijden.
Auteursrechtelijk beschermd