Raam. Jaargang 1968

[p. 19]

J.J.M. Bakker
De schuld

Ik moest naar beneden gaan en tegen de man zeggen dat Moeder niet thuis was. Dat zei Moeder; ze duwde me de drempel over en huilend begon ik de afdaling van de drie trappen.

Beneden stond de straatdeur open, maar ik zag hem niet. Aarzelend stapte ik de laatste treden af. Plotseling was hij er, vanachter de deur.

‘Mijn moeder is niet thuis’, zei ik zacht tegen de schaduw.

Hij zweeg, onbeweeglijk. Hoe hij mij aankeek onder zijn hoed kon ik niet zien. Het duurde lang. Alsof hij alles nauwkeurig overwoog: waarom ik niet meteen van boven had geroepen dat Moeder er niet was; waarom ik eerst naar binnen was gegaan en waarom ik pas later al die trappen was afgekomen om het hem te zeggen. Hij wist nu dat ik loog. Toen nam hij een smalle leren tas vanonder zijn elleboog, greep er een papier uit dat hij me op de tast in het donker van het trapportaal in de hand duwde: ‘Geef dan dat maar.’

Zijn stem was dof en niet onvriendelijk. Misschien lag er zelfs een spoor van meewarigheid in alsof hij ons nu het ergste moest aandoen, maar tegelijkertijd daarin berustte.

Hij keerde zich om en stapte de mistige straat op. Hij droeg een regenjas en een slappe hoed; hij liep traag en wat gebogen. Voorzichtig deed ik de deur achter hem in het slot en begon de trappen weer te beklimmen.

Ik had gelogen. En Moeder had gezegd dat ik het doen moest.

Ze was bleek toen ze het papier gelezen had en bleef voor zich uit zitten staren terwijl wij stil ons brood aten.

Het papier zat nu ook in de dikke envelop in de linker binnenzak van mijn jas. Er zat verschrikkelijk veel geld in, honderd twee en tachtig gulden, papier en in een hoek guldens. Moeder had de envelop zelf in mijn zak gestopt en die met een veiligheidsspeld dichtgemaakt. Een hele dag was ze voor het geld weggeweest. We hadden alleen gegeten, met de deur op slot, en niet opengedaan toen er gebeld werd, driemaal lang en nadrukkelijk. We hielden ons stil voor de buren.

In de avond moest ik het geld brengen. Na een tramrit van bijna een uur was ik aan het eindpunt uitgestapt. Daar stonden grote donkere bomen. De conducteur wees me nog een keer waar de laan begon. Toen belde hij en het verlichte wagentje verdween.

Het was stil en het motregende; de bomen dropen. Langzaam begon de weg te stijgen; je zag het niet gemakkelijk, want aldoor liep je in een bocht. Daardoor was je steeds in een kort stuk gevangen. Je voelde het eerder; je kon niet vlug lopen, je zette stap voor stap met zware voeten.

Lantaarns waren zeldzaam en hun licht werd opgedronken door de natte weg en de bladertakken erboven. De lampen waren punten licht zonder straling.

Bij het eindpunt hadden nog een paar huizen gestaan, ver van de weg in de tuinen. Nu was er alleen aan mijn kant een hoog gazen hek met prikkeldraad

[p. 20]

bovenaan. Daarachter stonden struiken. Aan de andere kant was een aaneengesloten wal van eikehakhout.

Ik liep al een kwartier, een half uur misschien. Er kwam geen verandering: donkere bomen voor mij en achter mij in de bocht en geen huis. Ongerust besloot ik bij de volgende lantaarn nog eens het adres te bekijken. Daarvoor moest ik de veiligheidsspeld losmaken en de envelop pakken. Met één hand ging dat niet, ik moest mijn jas losknopen. Ik voelde mij kwetsbaar; niets beschermde mij meer. Gelukkig herkende ik in het zwakke licht de straatnaam die ik aan de conducteur had gevraagd. Tegelijkertijd zag ik achter de envelop in witte cijfers een nummer staan op de lantaarnpaal: 182.

Zorgvuldig begon ik de envelop weer weg te steken en de speld vast te maken. Misschien was ik wat gejaagd, maar het lukte niet op de tast. Toen waren er stappen achter mij.

Vlug knoopte ik mijn jas dicht en in plaats van de beveiliging door de speld gebruikte ik mijn arm. Ik hield hem vast tegen mijn borst gedrukt zodat ik het geld door mijn kleren kon voelen.

De stappen waren licht en rustig. Voorbij de lantaarn keek ik om en juist bij het licht zag ik een meisje aankomen. Een dienstmeisje misschien; ze droeg een doekje om haar hoofd. Nu liepen wij voor elkaar. Ik liet de afstand nog iets slinken, zodat we elkaars stappen duidelijk konden horen; daarna probeerde ik gelijk te blijven met haar snelheid, hoewel de weg steiler werd.

Luisterend naar haar stappen werd ik mij er plotseling van bewust dat een ander geluid naderde. Het was er al een tijd geweest in de verte, maar nu klom het achter ons aan. Een motor die moeizaam draaide. Er was een onregelmatige tik in, zoals bij de motor van de betonmolen. Uit de vorige bocht zag ik twee zwakke lampen omhoog komen, langzaam; ze gaven geen weerschijn op de bomen. De auto won gestaag op ons. Eindelijk schoof hij mij voorbij.

Het was een klein, grauw wagentje van een oud type, armoedig en verwaarloosd, zonder enige glans. De motorkap was gedeukt en droeg aan mijn kant een grote zwarte vlek. Binnenin was het donker en er viel niemand te onderscheiden. Een paar meter voor mij uit maakte het plots een zwenking naar het trottoir waarop ik liep. De motor haalde hoog uit en er werd geschakeld, teruggeschakeld; de auto stond bijna stil. Ik perste mijn arm tegen de envelop. De auto stopte. Weer werd er geschakeld. 't Lukte niet, er knarste iets; toen begon het donkere ding vlak langs de stoeprand terug te komen.

Het ovale achterruitje keek naar mij.

Rechts van mij waren geen bomen meer, geen hek, wel een laag maar steil grastalud. Ik klauterde er snel op en voelde weer bestrating. Ik moest op een weg zijn beland die zich had afgesplitst en schuin omhoog verder liep.

Zo vlug ik kon stapte ik door. Beneden mij hoorde ik de motor ronken met de onregelmatige tik en verder ploeteren door het donker. Ik bleef staan luisteren. En daar waren de stappen weer achter mij. Ik trachtte gewoon door te lopen. De weg maakte een vrij scherpe kromming naar rechts en precies in die bocht keek ik behoedzaam over mijn rechterschouder. Het was hier lichter, want we waren boven de bomen. Een hoofddoekje, het meisje dus.

Zij ging ergens naar toe; hier waren dus huizen. Zij moest weten waar het adres was. Ik zou het haar vragen, maar een eindje verder, waar er een zijweg was of zoiets en waar het gewoon was dat je de weg vroeg.

[p. 21]

De stappen haalden mij in en ik deed niet mijn best om voor te blijven. Twee meter achter mij, één meter.... Het kostte moeite gewoon te lopen; mijn knieën waren vreemd stijf. Ze was nu naast me, ik kon haar aanraken en keek opzij. Ze was het meisje niet meer. Uit de hoofddoek stak een scherpe neus. Het hoofd wendde zich naar mij. Donkere oogholten zag ik.

Voor mij uit liep een oude vrouw.

Ik moest haar volgen om de weg te kunnen vragen, maar het zou dwaas zijn vlak achter haar te blijven. Ik liet de afstand groeien.

De weg klom nog en bleef buigen naar rechts. Opeens waren haar stappen niet meer te horen. Met ingehouden adem stond ik stil.

Er waren alleen heel verre geluiden.

Ik rende vooruit. Daar was een hek. Een huis misschien? Maar de twee helften van de ijzeren toegangspoort leunden scheef tegen elkaar, samengekluisterd door een ketting die ruw een paar maal door de spijlen was geslingerd. Het hek was stompzinnig dicht. Brandnetels woekerden tussen de stangen. Waar was de vrouw? Een paar stappen verder achter een meidoornstruik begon een smal pad een helling af te dalen. Het rook er naar tuinvuil. Geen geluid, geen licht.

Ik rende verder en mijn snelheid nam toe, want de weg daalde nu. In een flits schoot opeens schrik door mij heen: ik had de envelop vergeten terwijl ik holde. Ik drukte het pakje tegen mij aan en alsof ik het teruggevonden had maakte het me even blij. Eindelijk meende ik een lantaarn te zien tussen de bladeren van een boomkruin beneden in de verte. Maar toen ik hem genaderd was bemerkte ik dat hij op een andere weg moest staan die iets lager liep.

Zo hard ik kon rende ik verder, want vlakbij moest deze helling toch uitmonden op die straat met verlichting. Maar dat einde kwam niet.

De weg waarop ik liep week weer terug en de lantaarn werd achter mij onzichtbaar. Wanhopig probeerde ik even door de struiken heen te breken, maar de berm helde sterk en was aardedonker onder de wirwar van harde natte takken. Toen zag ik een nieuwe lamp voor mij uit. Op hetzelfde ogenblik begon ruisend een dichte regen te vallen op de bladeren en op de weg. Er was nu alleen geluid en duisternis en het ene lichtpunt. Ik stond stil want zelfs de weg gaf geen richting meer aan. Rondkijkend zag ik nu ook rechts een licht. Ik bevond mij dus tussen twee lantaarns in: ik was al op de andere weg terecht gekomen. Er was geen huis; een lichte stijging naar rechts, waar de juist gepasseerde lantaarn stond. Weer zette ik het op een lopen; bij de lamp stopte ik, buiten adem. Even denken.

Vlak voor mij stond op de lantaarnpaal een nummer in witte cijfers: 182.

Niet ver achter mij begon een motor te ronken. Een auto naderde moeizaam. Er was een onregelmatige tik in het motorgeluid zoals bij betonmolens. In de bocht kwamen twee zwakke lampen langs de stoeprand kruipen.