Raam. Jaargang 1968

Wam de Moor
Onder studenten

Opgegroeid in Nijmegen, leerling van de paters jezuïeten, had ik de naam Van Duinkerken al menig keer met ontzag horen uitspreken, vooral in verband met zijn oppositie tegen de agnosticus Ter Braak en zijn verzet tijdens de oorlogsjaren, vóór ik hem ontmoette. Al in de tweede klas moest ik het gedicht Concentratiekamp van buiten leren en nu nog herzeg ik het voor mezelf met een gevoel van grote klaarte en helderheid.

Ik heb Toon - ik gebruik deze naam niet om Van Duinkerken als een persoonlijke vriend te annexeren, ik ben altijd ‘professor Asselbergs’ blijven zeggen, doch wij studenten praatten onderling nooit over Asselbergs, maar over Toon, en dat tekende de verstandhouding - pas leren kennen en waarderen toen de roem van een rijk leven in de openbaarheid al in zijn imposante lichaam was gezakt, dat men niettemin licht gebogen in Nijmeegse herbergen of fier rechtop over de Burchtstraat gaande, kon aantreffen.

Vanaf oktober 1955 volgde ik zijn colleges in de middelnederlandse, zeventiende-eeuwse en hedendaagse letterkunde, tot mijn doctoraal in het voorjaar van 1961. En soms, als studentenactiviteiten de aandacht vroegen, deed ik dat wel eens niet. Geen hoogleraar die voor zulke situaties zoveel begrip had en zelfs waardering als Toon. Hij kende wat dit betreft geen ijdelheid. Hij vond dan gewoon dat je wel wat beters had te doen dan naar zijn college te komen, zonder daar ook maar in het minst door gekwetst te zijn. Voor wie zijn opvattingen over het gemeenschapsleven kende, had zulk een waardering eigenlijk niets verrassends. Hij behoorde tot de weinige hoogleraren die een avond groenentoneel niet wilden missen, en ook dan ontpopte hij zich niet als een welwillend toehoorder, maar hij voelde er zich bij betrokken. Eenmaal, toen ouderejaars het de groenen wel wat erg moeilijk maakten om hun voordracht tot een goed einde te brengen - een examenuitslag op Heyendael was er de oorzaak van -, verliet hij uit protest de zaal. Hij vond élk spel belangrijk in het leven, maar men moest het eerlijk en goed spelen, anders had men aan hem een kwaje.

Van Duinkerken bezat de gave om te domineren, in welk gezelschap hij ook

[p. 34]

verzeild geraakte. Hij domineerde altijd, maar altijd zonder heerszucht en steeds op een manier die geen mens verveelde. Toen de Nijmeegse neerlandicivereniging 't Gilde ‘Achter 't Vercken’ in de paasvakantie van 1956 een achtdaagse reis naar Parijs maakte, trok hij als een veldheer aan het hoofd van zijn troepen langs de Bibliothèque Nationale, de Academie Française en de Sorbonne, overal anekdoten om zich heen strooiend en zelf evenzeer genietend als zijn vijftig volgelingen en de studenten van Pierre Brachin. Hij hield in de Sorbonne een schitterende redevoering over de renaissance en de barok in onze Gouden Eeuw.

Zijn veelgeroemde gave om met volzinnen, rijk aan details en uitweidingen, een figuur, een gebeuren of een tijdvak op te voeren, gebruikte hij ontegenzeggelijk ook wel eens om de tijd door te komen, maar je voelde altijd de spanning waarmee in de collegezaal gewacht werd op het supreme moment dat de beroemde redenaar achter de katheder ontwaakte. Als hij plotseling ophield met over de hoofden heen naar het voorbijvaren van de schepen in de verte te staren, vaker door zijn haarlok begon te graaien met zijn vlezige gekromde rechterhand, en zijn onderlip te trillen aanving, ging iedereen in de collegezaal er eens goed voor zitten. Dan kwam er - één op de tien keer - een college waar je voor een maand genoeg aan had. Het leek de echo van een jeugd vol strijdbaarheid. Er ging een bezieling van uit die hem op dat moment - in het verleden door Ter Braak en Van Eyck beschouwd als een man die niet op een hoogleraarszetel thuishoorde - ver uittilde boven het gros van zijn achtenswaardige collega's. Zijn betoog boeide niet alleen door brille van uitdrukkingsmiddelen, maar hij vergat in zijn emotionaliteit niet zijn eigen opvattingen over de wetenschap: de waarden in zijn betoog naar voren gebracht berustten op de rangschikking der feiten.

In de tijd dat ik hem meemaakte, bleef hij veel tijd nodig hebben voor zijn contacten met het verleden, met Vlaanderen en Amsterdam, met de dichters uit het hele taalgebied, de vakgenoten in Europa, de kunstenaars uit Nijmegen en omgeving, want hij was gehecht aan ieder die hem eenmaal in zijn leven had geraakt en uitte zijn trouw in een warme brief of een hartelijk gedicht bij de vreugde om een geboorte of het verdriet bij sterven. Of dit de oorzaak was van het feit dat zijn wetenschappelijke begeleiding inzake scripties en verdere studies zich beperkte tot het geven van een globaal oordeel, durf ik niet te zeggen. Zeker ook kwam dit voort uit zijn neiging zijn studenten alle vrijheid te geven en hen in het gebruik daarvan hoog, te hoog soms, aan te slaan. Hij bleek van welk onderwerp dan ook waarover je hem raadpleegde, details te kennen die nieuw voor je waren. Hoewel zijn spontane belangstelling op de eerste plaats uitging naar archivalia uit de middeleeuwse kloosters, zeventiende-eeuwse huisbibliotheken en achttiende-eeuwse landgoederen, en naar de bronnen van een christelijke beschaving, gaf hij je royaal de ruimte als je koos voor een ander onderwerp.

Er zijn weinig schrijvers in Nederland geweest die in hun persoonlijkheid en werk zozeer van Van Duinkerken verschilden als Van Oudshoorn. Met hem had hij geen enkele affiniteit, dat bleek in elk gesprek over het onderwerp van mijn dissertatie. Hier liet levensdrift zich niet met levensangst verzoenen, noch gemeenschapszin met hang naar isolement. Van Duinkerken schiep ruimte om zich heen, Van Oudshoorn veeleer benauwenis. Het is wel frappant dat de Forum-generatie en Van Duinkerken elkander hierin vonden: in de afwijzing van Van Oudshoorns

[p. 35]

labiele persoonlijkheid. Dat zij daarmee voorbij zagen aan de grootheid van diens thematiek, kan hier buiten beschouwing blijven, zij stonden hierin allerminst alleen.

Van Duinkerken was een vriend uit duizenden, die duizenden vrienden had en daarom ben ik des te dankbaarder, vooral bezien in het licht van hetgeen ik hierboven schreef, voor de steun die ik van hem heb ondervonden. Want, eigenlijk had hij wel wat anders te doen. Hij moest in het Besiendershuys de Gemeenschap van Beeldende Kunstenaars Nijmegen gaan voorhouden dat de stichting van een nationaal cultuurfonds voor de kunstenaars noodzakelijk was (10 april 1959), daarbij het hele orgel van zijn cultuurhistorische kennis met welbehagen bespelend. Of hij toog naar het Nijmeegse stadhuis (30 januari 1960): de leden van de vereniging tot beoefening van Gelre's geschiedenis, oudheidkunde en recht, kregen er het naadje van de kous te horen over een Nijmeegse dichter uit de zeventiende eeuw, Johan van Someren - zeven jaar later liet hij de verenigde neerlandici met deze syndicus op wandel gaan, in gematigd tempo, want de syndicus was ‘een tamelijk luie man’. En wie zou beter dan Van Duinkerken de groenen kunnen toespreken tijdens hun introductiedagen op de Lage Hoenderbergh? Of hij moest in Atlanta de spreker van de Amitiés Catholiques Françaises inleiden en uitluiden, want elk ontviel in zijn aanwezigheid het spraakvermogen. Onverbiddelijk de beste spreker, wist hij zich feilloos aan te passen aan het gezelschap dat hij toesprak. Dat is tenminste mijn ervaring gedurende de periode van drie, vier jaar, dat ik er als journalist nogal eens op uit moest om Toon te verslaan.

Wat mij het meest in hem heeft getroffen, was, dat hij zijn drukke bezigheden wist te combineren met een intense aandacht voor zijn vrouw en kinderen. Ik herinner mij levendig een carnavalsfeestje in de Regentessestraat waarbij Van Duinkerken op het hoogtepunt van de herrie uiterst beminnelijk en met de grootste vanzelfsprekendheid om stilte verzocht, teneinde een van de jongere kinderen de gelegenheid te geven een zeer serieus pianostukje tot een goed einde te brengen. Het was of men zich in de nabijheid van een levenscentrum bevond, waarvan de warmte op elke bijstaander oversloeg. Als je hem en zijn vrouw samen zag, zonder anderen, was dit gevoel misschien nog sterker. Toen ik eens, op een heldere voorjaarsmiddag vanuit het instituut aan de Muchterstraat naar Lent was gefietst om er op het terras van Het Witte Huis een pilsje te vatten, kreeg ik onverwacht gezelschap van het echtpaar Asselbergs dat zich bij mij aan tafel onder de bomen zette en er een uur lang bleef uitrusten van de wandeling over de Waalbrug. Het was een verkwikkend uur, waarvan ik mij geen frase meer herinneren kan, maar wel een intense prilheid en intimiteit in vlekken zonlicht en schaduw, die door geen auto op de rijksweg naar Arnhem gestoord konden worden.