Raam. Jaargang 1968

[p. 31]

Bernard Kemp
Zeg toch Willem

Zeg toch Willem! en dan, bijna als een excuus, ze doen het toch allemaal! Dat was in Hilvarenbeek, ik weet niet meer in welk jaar. Het heeft nauwelijks belang, want in de toon was het al lang zo, is het altijd zo geweest. Ik weet ook niet wannéér ik met hem kennis heb gemaakt. Is dit een bewijs dat het geen echte vriendschap is geweest, geen flits, geen openbaring. Ik geloof het niet. Integendeel. Sedertdien zijn we zo vaak in elkaars nabijheid geweest, dat het iets wordt als een bestendige aanwezigheid. Geen schok, maar een voor mij vanzelfsprekende genegenheid. Waar is het geweest? In Hilvarenbeek, op een weekeinde van Dietsche Warande en Belfort, na een voordracht in Brussel? Ja, misschien. Niet bij andere gelegenheden, die kwamen later: bij Louis Roppe, zijn goede vriend, bij Deken Guisson in Borgloon, in Kapellen bij Pelckmans, in het Guido-Gezellegenootschap, op de Conferentie der Nederlandse Letteren in een der talrijke hoofdsteden der Nederlanden, in het paleis voor schone kunsten te Brussel, of ter gelegenheid van Poëzie in de schuur te Heist, te Nijmegen gedurende een sluikles na een bewogen nacht volgend op een voordracht.

De laatste keer dat ik lang met hem gesproken heb, is nu een goed jaar geleden, na Poëzie in de Schuur te Heist, die hij met zijn warme stem had besloten. Hij zit naast me in de wagen, want hij moet nog een trein halen in het Noordstation. Eigenlijk heeft hij weinig gezegd, hij liet mij praten, zijn vrouw achteraan is aandachtiger, stelt vragen, is blijkbaar geïnteresseerd. Wij zijn bijna in Brussel, hebben reeds wat vroeger vanop een hoogte de flatgebouwen gezien die van Brussel een Amerikaanse stad aan het maken zijn, en dan rijden we links van de autoweg het kleine nietige kerkje van Bekkerzeel voorbij, met het barokke torentje waar ik van houd. Ik zeg het hem, ik weet niet of hij het heeft gehoord. Vreemd dat ik me vooral een gesprek zo levendig voor de geest kan roepen waarin hij, in tegenstelling met zijn gewoonte, zo weinig heeft gezegd. Je zou zeggen, hij had al zoveel gesproken in Heist in de schuur. Zijn mooiste speechen zijn die van de late uren, na de sluiting van een vergadering.

Op de begrafenis van Julien Kuipers zag ik hem weer, en toen ben ik geschrokken. Hij inkarneerde voor mij zowat de eeuwige jeugd, had Vondeliaanse leeftijdskansen, maar was in enkele maanden oud geworden. Ik heb nauwelijks enkele woorden met hem gewisseld. Toen ik bij prof. Grossouw was, te Nijmegen voor een TV-programma, liet ik hem horen, dat ik nog even langs Van Duinkerken wou. Hij zei dat hij in het ziekenhuis was, voor observatie. Later vernam je van de een en de ander dat hij Van Duinkerken was gaan bezoeken, en er ontstonden al legenden over zijn blijmoedige geestigheid in het lijden. Maar ik ben niet naar hem toegegaan. Al is dit weinig Socratisch, je moet ieder zijn eigen dood gunnen.

Ik heb geen enkele ‘grote’ herinnering aan Van Duinkerken. Maar de kleine bespringen mij van alle kanten. Ik zie hem het glas heffen te Hilvarenbeek, vorig jaar, en ik hoor hem nog lachen terwijl ik hem en Stuiveling samen, in de taverne Dubois in Elsene, rechtover Tijl en Nele, de grap vertel die over hen

[p. 32]

beiden wordt gecolporteerd. Iedereen kent ze nu al wel: Van Duinkerken die, op bezoek bij Stuiveling, tenslotte toch maar liefst druivensap drinkt, maar wacht, tot het gist. Willem lachte, terwijl Stuiveling al voetnoten aanbracht bij de anekdote. Toen ik op een weekeinde van Dietsche Warande en Belfort over de katholieke probleemroman had gesproken, plaatste hij een groot vraagteken achter de mogelijkheden van een kristelijke tragiek, die ik had verdedigd tegen de al te gemakkelijke antithese van Jaspers tussen kristendom en tragiek. Maar hij deelde de opvatting van Jaspers: Kristus heeft de tragiek overwonnen, de tragiek is helleens, niet kristelijk.

Ik geloof dat dit Van Duinkerken helemaal typeerde, zijn roomsheid was in zijn kern blijmoedigheid, geluk. Demedts rapporteerde een van zijn woorden op zijn ziekbed: ‘Ik ben hier gelukkig geweest. Ik zal ginder gelukkig zijn’.

Van Duinkerkens levensvisie was ontragisch. Enkele maanden later werd ik op zijn aanraden verzocht diezelfde lezing te houden in Nijmegen, en ik herinner mij duidelijk hoe nadrukkelijk - enthousiast bijna - hij ermee instemde, toen ik in de daaropvolgende discussie die ganse katholieke roman als een ‘genre’ bepaalde, en dat een katholieke romankunst eigenlijk te beperkt was. Dat de roman het totale leven moest uitbeelden, en dat het adjectief katholiek in dezen in feite het gevaar van verenging in zich hield. De twee tussenkomsten moet ik samenvoegen om de hele waarheid te geven: hij was ontragisch, maar dat sproot niet voort uit enige verenging van zijn levensgevoel, dit laatste was slechts voldaan met de totaliteit van het bestaan.

Iets wat mij deze laatste maanden wringt, is dat ik hem nog enkele sigaren verschuldigd ben. Schuldig ben, liever. Op het voorlaatste weekeinde van Dietsche Warande en Belfort heb ik de ganse lange avond naast hem gezeten en van zijn sigaren gerookt. De mijne staken in mijn valies. Ik had hem nochtans formeel gegarandeerd dat ik het onmiddellijk zou goedmaken. Wat een futiliteit om dié herinnering nu precies op te roepen. Maar roep ik ze op? Ze dringt zich op, bescheiden maar venijnig, onontkoombaar. Je kunt eigenlijk niets meer goedmaken als iemand er niet meer is. Maar hij zal er geen sigaar minder om gerookt hebben. Hoop ik.

Mijn meest ontroerde herinnering heeft met Bokrijk te maken. Een intieme DWB-kring, in het openluchtmuseum van gouverneur Roppe. Wij zitten aan tafel, en Willem krijgt juist een brief. Hij logeerde al enkele dagen in Limburg. De brief is van zijn vrouw, en ze schrijft dat ze het goed maakt nu. En plots die twee tranen die in zijn ogen spatten, en met een krop in de keel geeft hij de brief door aan zijn dochter, iets verder. En onmiddellijk na deze herinnering een andere uit Bokrijk, een ander jaar? Het feestje is gedaan, iedereen gaat naar huis, Willem logeert nog met zijn vrouw in het kasteel (voor de eregasten van de gouverneur). Ik heb zijn vrouw bij de arm naar het appartementje geleid. Willem komt met mij terug in het klein salonnetje, wil praten blijkbaar, geeft mij een sigaar, en zegt, blijf nog even. Ik ben nog even gebleven. Eigenlijk lang niet lang genoeg, maar mijn vrouw en ik moesten naar Brussel, want de kinderen waren alleen. Hoe komt het dat ik nu opeens zo een oeverloos schuldgevoel heb, dat ik hem toen na een tijdje alleen gelaten heb.

Misschien heb ik iets goedgemaakt. Op de vergadering van de jury van de prijs van Hilvarenbeek, dit jaar, suggereerde ik aan Van Hemeldonck en aan Carel

[p. 33]

Swinkels de prijs aan Van Duinkerken toe te kennen, ten koste zelfs van een trouwe vriend van hem. En zij zijn er onmiddellijk op ingegaan, en de burgemeester was gelukkig met het voorstel. Ook Van Duinkerken zelf, wist Swinkels achteraf. En iedereen weet nu wel hoe Van Duinkerken, de grote afwezige, als een grandseigneur de prijs heeft in ontvangst genomen. En nu springt die andere herinnering naar voren. Enkele dagen na zijn tragische Amerikareis, vanwaar hij zijn ongeneeslijke zoon meebracht, heb ik hem ontmoet. Maar nee, laat dit allemaal rusten. Herinneringen maken meestal gelukkig, soms doen ze pijn. En de nagedachtenis van een onvervangbare vriend - zeg maar Willem! - is een te schoon geluk, in haar geheel, om weemoed een kans te laten. Dank u, Willem.