Raam. Jaargang 1968

[p. 10]

L.J. Rogier
Twee in één

Denk ik terug aan hem - en er is sinds 27 juli 1968 nog geen dag voorbijgegaan, waarop ik het niet deed - dan wordt het mij soms te moede, of ons contact alleen uit ruzies bestaan heeft, maar dan toch uit ruzies van de soort, waarvan een verstandig man eens gezegd heeft: pour disputer il faut être d'accord. Wij waren aan elkaar gewaagd, voorzover dan een ploegpaard zich in één span kan scharen met een Spaans genet. Ik ben een man van het polderpeil - ‘het Rottepeil’, zou hij nu geïnterrumpeerd hebben - en hij was niet te benaderen met de ellemaat van ‘allemans deunheid’. Ik moet echter uitspreken wat op de vloer van mijn ziel aan zekerheid leeft: ondanks een niveau-verschil, dat mij weleens dwong op de tenen te gaan staan, verstonden wij elkaar in het bewustzijn van een aan ons gemene amfibische structuur, die ons thuis deed zijn bij Joden en Filistijnen. Ons beider hart lag aan twee ankers vertuid of - hoort iemand dat misschien liever - wij waren allebei mongrels van dubieus ras. Hij was een litterator met de inslag van een historicus en ik wist mijzelf een ontspoorde neerlandicus, een geschiedschrijver met een litterair verleden, zij het dan een geknot en tot het receptieve beperkt gebleven, maar het was genoeg om elkaars noden te verstaan en elkaars taal te hanteren in een eindeloos, soms grotesk en meestal ironisch bekvechten.

Hij was - niet alleen krachtens een beperkt poëtisch oeuvre: vlakland met een paar hoge toppen - van nature een dichter, d.i. een vinder en een ziener, ook in zijn proza een gegrepene, die zich roekeloos gewonnen gaf aan de objecten van zijn bewondering. En tòch was hij óók een vorser, want zijn schouwen was het loon van een bedachtzaam zwoegen, een hartstochtelijk boeken-verslinden en een daaruit voortgevloeid bijna bovenmenselijk veel-weten, maar het was het schouwen van Sint Bernardus, overgedragen op ‘de ascese der schoonheid’: het visioen zette zich vast in zijn geest en werd statisch voor heel zijn leven, afgeschermd van twijfel, ontoegankelijk voor kritiek, tijdloos geworden. Rezen er bedenkingen, dan wendde hij zijn bijna demonische macht over het woord en zijn meesterschap in een dialektiek, die soms de sofistiek naderde, aan tot behoud van hetgeen geschouwd was.

Door deze manier van benaderen der gekozen objecten bereikte hij in Icarus' trant luchtlagen, waarin geen geschiedschrijving kan ademen: het ultima Thule van de portret-tekening, het verheerlijkend weergeven van wat de verbeelding schouwde.

Voor mij was en is het panta rhei de vóór-onderstelling van alle historisch onderzoek en dat ik dienovereenkomstig het statische een fictie moest noemen, werd de aanleiding tot ons eeuwig schermutselen. Het begon een dertig jaar geleden op het nabroodje van een vergadering, waarop Anton van Duinkerken een causerie had gehouden over ‘de Brabander en zijn religie’. Daarin had hij uiteengezet, dat het volk van Brabant krachtens zijn aard immuun was geweest voor de Hervorming. Het was met geen stok protestants te krijgen. Geen kerkers en geen afpersingen hadden het zo murw kunnen maken, dat het zwichtte voor calvinistische bekeringspogingen. Toen ik daarentegen inbracht, dat zijn bloedeigen

[p. 11]

Brabant eens een van de felst brandende calvinistenhaarden geweest was, waaruit vonken naar Holland waren overgewaaid, schudde hij zijn hoofd en bekende: ‘Ik weet dat allemaal wel, want ik heb dat bij jou en bij “die jongen van Geyl” gelezen en ik geloof jullie best, maar het past niet in het beeld; ik kan er niks mee aanvangen. Liever een mythe, die iets verrukkelijks heeft, dan een waarheid, die mij koud maakt’.

Zulke discrepanties zijn stereotiep geworden in ons verkeer. Een in al zijn platvloersheid typische ruzie deed zich eens voor tijdens een zogenaamde Paasretraite van de Nijmeegse professoren-wandelclub op het eiland Tessel. Hij zette toen aan een geamuseerd toeluisterend auditorium uiteen, dat de naam van de nederzetting ‘De Cocksdorp’ natuurlijk een verbastering was van ‘de Koogsdorp’, gezien de nabijheid van het dorp De Koog; in brutaal etymologiseren liet hij Bilderdijk soms achter zich. Ik bracht in het midden, dat het betrokken deel van het eiland omstreeks 1830 was ingepolderd door zekere heer De Cock en dat deze ook aan het wordende dorp een kerk had geschonken, zodat vernoeming naar hem toch wel meer voor de hand lag. ‘Jasses’, zei hij toen, ‘dat is nou echt weer jouw lol om alle fantasie in de kiem te smoren’. Zulke conflicten van kunstenaar en schoolmeester zijn kenmerkend gebleven voor onze relatie. Opgehitst door de gemene vrienden, schepten wij steeds meer vermaak in een sport, die als een tonic werkte op het gezellig verkeer.

Begonnen met incidentele altijd toevallige ontmoetingen in de jaren vlak vóór 1940, is de band sedert 1945 gestadig hechter geworden en tot vriendschap uitgegroeid sinds zijn overkomst naar Nijmegen, die ik met heel mijn hart heb bevorderd. Wat ik voordien vermoed had, vond bevestiging: deze exuberante man, die zich in affecten scheen uit te leven en de hyperbolen onmatig liefhad, bleek soms de bedachtzaamheid zelf en behoorde als kunstenaar tot het slag, dat inspiratie zocht en vond in het verleden. Telkens weer bracht hij een zelftucht op, die niemand achter hem gezocht had. Het was dáárdoor, dat hij in staat bleek over de geschiedenis van de Noordnederlandse letteren sinds 1885 een boekdeel te schrijven, dat bezonnen was in de karakteristieken, evenwichtig van bouw en bijna pijnlijk nauwgezet in de documentatie. Voor sommigen in Noord en Zuid was het een verrassing, dat deze wilde improvisator zo zakelijk en zo accuraat kon zijn. Niet voor hen echter, die al lang wisten, dat vorsen de bron was van zijn verbijsterend weten en dit weten de motor van zijn opvaart naar het schouwen. Hun bleek hij nu wat hij hun altijd geschenen had: een man, in wie de combinatie van kennis en schoonheidszin de harmonie nabijkwam. Voor hen kwamen Willem Asselbergs en Anton van Duinkerken samen te vallen.

Of het pseudoniem Anton van Duinkerken ooit een schuilnaam geweest is, waarachter Willem Asselbergs onzichtbaar werd, laat ik daar; ik weet in elk geval, dat Anton van Duinkerken nooit onherkenbaar was in de hoogleraar Asselbergs. Ik kan dienaangaande alleen herhalen wat ik vijf jaar geleden op zijn hoogtijdag heb gezegd: de letterkunde is aan de universiteit een vak met twee aangezichten, want zij is kunst èn wetenschap, zoals de mensen gemoed en verstand zijn. Eens werd het vak toevertrouwd aan muggenziftende taalgeleerden of historici van het jaartallenboekje. Toen hun noeste vlijt louter stenen bleek te bieden aan dorstige zielen, ging het hier en daar over in de handen van dichters, die alle dagen op de leerstoel de lof van de schoonheid hadden te zingen. Beider

[p. 12]

wegen liepen dood: de eerste op de muur van de wassenbeelden-galerij, de tweede op de grens van het luchtledige, waar geen adem meer valt te halen. Wat deze eeuwige ‘dubbelganger’, deze raadselachtige improvisator met het stalen geheugen, deze tovenaar met de tijd, die hij soms zo roekeloos zat te verkwisten, in het hoogleraarschap deed slagen, was het naderen van zijn ambivalentie tot de harmonie die Asselbergs en Van Duinkerken in elkaar deed opgaan. Zo vermoedde ik hem in 1952 en zo bevond ik hem zestien jaar lang.