Queeste. Tijdschrift over middeleeuwse letterkunde in de Nederlanden. Jaargang 1994

[p. 3]

Een nieuw licht op de Lancelotcompilatie?
De betekenis van het pas gevonden fragmentje van ‘Arturs Doet’
G. Croenen en J.D. Janssens^*

Ongeveer twee jaar geleden ontdekte G. Croenen op het Rijksarchief te Antwerpen een papieren fragmentje van Arturs Doet. In deze bijdrage wordt het fragment codicologisch beschreven en diplomatisch uitgegeven. In het volgende nummer van dit tijdschrift wordt de tekst uitvoerig vergeleken met de Oudfranse brontekst en de redactie van Arturs Doet zoals die is overgeleverd in de Haagse Lancelotcompilatie. Tenslotte wordt het fragment gesitueerd binnen de Middelnederlandse Arturtraditie.

* De volgende mensen hebben op de een of andere wijze bijgedragen tot het tot stand komen van dit artikel. We zijn hen erg dankbaar: G. Asaert (RA Antwerpen), B. Besamusca, J. Deschamps (KB Brussel), A. Korteweg (KB Den Haag), E. Persoons (ARA Brussel), A. Postma, A. Sterckx. De werkverdeling was de volgende: de hoofdstukjes 1, 2 en 3 zijn van de hand van G. Croenen; de punten 4, 5 en 7 van J. Janssens; 6 is van J. Janssens, maar werd geschreven in nauw overleg met G. Croenen.

1 Beschrijving van het fragment

Toen ik in juni 1992 een register met jaargetijden van het kapittel van Hoogstraten bestudeerde, bleek dat de band van het register verstevigd was met reepjes papier afkomstig van een handschrift met een Middelnederlandse tekst.¹ Hoewel het fragment nog volledig in de band zat, waardoor slechts één reepje zichtbaar was, was het toch mogelijk uit te maken dat het om een fragment van een Middelnederlandse Arturroman in verzen ging. Gezien de kwetsbaarheid van het papier, werd in overleg met de archiefbeheerders besloten het fragment eerst te laten losmaken vooraleer het verder te bestuderen. In de hoop nog meer fragmenten van hetzelfde handschrift te vinden, heb ik op het Rijksarchief te Antwerpen het archief van de St.-Katharinakerk van Hoogstraten en het oud gemeentearchief van Hoogstraten doorzocht, evenwel zonder resultaat. Ook verder onderzoek in het archief van de kerk van Hoogstraten dat nog op de dekenij aldaar bewaard wordt, en in het Gemeentearchief van Hoogstraten leverde geen nieuwe fragmenten op.²

Het register waarin het fragment zich bevond, bevat een overzicht van de jaargetijden, die in de kapittelkerk te Hoogstraten gevierd werden, en de daaraan ver-

1 RA Antwerpen, Archief St.-Katharinakapittel te Hoogstraten, 2de deel, nr. 1. Het losgemaakte fragment bevindt zich momenteel in de universiteitsbibliotheek van de K.U. Brussel.

2 De kans dat toch nog nieuwe fragmenten van hetzelfde handschrift aan het licht komen, blijft bestaan. Ik was niet in staat om opzoekingen te doen in het archief van de heerlijkheid Hoogstraten, dat bewaard wordt in het Fürstliche Salm-Salm'sche Archiv te Schloß Anholt (Duitsland).

[p. 4]

bonden inkomsten. Volgens de titel dateert het register uit het midden van de zestiende eeuw.³ Het bestaat uit drie dunne katernen, met als kaft een stuk hergebruikt perkament uit een middeleeuws liturgisch handschrift met neumennotatie. Dit perkamenten blad bedekt de voorkant van het register grotendeels, maar niet volledig. Achteraan is er slechts een hieltje van 45 mm. De schrijfrichting van dit blad loopt evenwijdig met de zijkant van het register. Het register is 220 mm breed en 300 hoog. De perkamenten kaft is 245 mm hoog en 300 mm breed. Tussen de kaft en de katernen, op de plaats waar de band genaaid is, zaten drie lange strookjes papier. Twee daarvan vormen het Middelnederlandse fragment. Het derde strookje is onbeschreven en is duidelijk van een andere kwaliteit papier. Waarschijnlijk is het veel jonger en is het niet afkomstig van hetzelfde handschrift als de twee andere strookjes. Het lijkt erop dat de binder met deze rugstrookjes de band steviger wou maken, maar of het papier dat hij gebruikte, hiervoor een geschikt materiaal was, valt te betwijfelen.

De boekbinder heeft bij het verknippen met zijn schaar min of meer de tekstkolommen gevolgd, maar doordat de kolommen iets breder waren dan de huidige strookjes, zijn er in het begin en meestal ook op het einde van de regel letters of woorden verdwenen. Onder- en bovenkant van het oorspronkelijke blad zijn nog te herkennen. Het eerste strookje is net onder de bovenrand van het blad afgeknipt. De strookjes zijn niet volkomen recht geknipt. Tegen de boven- en onderrand van het blad aan worden ze smaller, zodat het aantal weggevallen letters daar meestal groter is. Als gevolg van het gebruik als bindmateriaal zijn er op sommige plaatsen kleine gaatjes in het papier, met licht tekstverlies als gevolg. Vooral het eerste strookje is op verschillende plaatsen gescheurd.

Het eerste strookje is 255 mm hoog. Bovenaan is het iets onder de oorspronkelijke rand van het blad afgesneden. De breedte varieert van 6 tot 23 mm. Het gedeelte met tekst is echter ongeveer 20 mm breed, behalve bovenaan waar het smaller is. Het tweede strookje is 262 mm hoog. De breedte varieert van 6 tot 38 mm. Het gedeelte met tekst is bovenaan en onderaan wat smaller, maar nergens bedraagt de breedte minder dan 19 mm.

De kolommen bevatten veertig regels tekst. Sporen van liniëring zijn niet meer te bespeuren. Het fragment bevat ook geen prikken, maar gezien de aard van het bewaarde fragment hoeft dit geen verwondering te wekken.

De beschrijfstof is papier. Enig watermerk is niet te zien. Ook de afdrukken van de schepvorm zijn niet te zien, wat opmerkelijk is. Het papier is ongelijk van dikte. Op sommige plaatsen is het erg dun, bijna doorzichtig. Op andere plaatsen zijn er donkere vlekken te bespeuren. Over het geheel genomen is het papier vrij donker. Het is niet uit te maken of dit oorspronkelijk was dan wel of het moet toegeschreven worden aan vervuiling in de boekband.

De tekst is geschreven in een ‘littera textualis’, die zeker gedateerd moet worden in de 14de eeuw. Nadere datering is moeilijk, maar ik ben geneigd het schrift eer-

3 Redditus dati pro anniversariis in ecclesia parochiali et collegiata Hoochstratensi celebrando [...] anno Domini XV quinquagesimo tertio [en bijgevoegd door dezelfde hand] et LIII^o.

[p. 5]

der in de eerste helft of rond het midden van die eeuw te plaatsen. Paleografische bijzonderheden die typisch zijn voor de kopiist, zijn de versiering in de vorm van een verticale streep boven dubbele medeklinkers, de verdikking in de schacht van de lange s en de vorm van de w (en v). Vooral de versieringsstreep boven de dubbele medeklinker is erg typisch, omdat ze niet alleen voorkomt boven een dubbele -ll- zoals wel meer het geval is⁴, maar ook boven -bb-⁵ en -dd-. Bij -dd- wordt de versiering nog uitgebreid met een schuin haarlijntje, een versiering die trouwens ook voorkomt op de enkele d.⁶

Vergelijking met reeds uitgegeven Arturteksten, liet toe om de tekst van het fragment te identificeren als een tekstgedeelte uit Arturs Doet.⁷ Het fragment bevat 160 aaneengesloten verzen, die oorspronkelijk op hetzelfde blad stonden. Over het oorspronkelijke handschrift valt niet veel te zeggen. Een opmaak in twee kolommen lijkt voor de hand te liggen. De oorspronkelijke codex zou dan 260 mm hoog en ca. 180 mm breed geweest zijn.

4 Dit komt voor zowel in 13de-eeuwse als in 14de-eeuwse handschriften, zie bijv. RA Ronse, St.-Adriaansabdij van Geraardsbergen, nr. 2, (cartularium 13de eeuw) fol. 40 r^o; zie ook H. Kienhorst, De handschriften van de Middelnederlandse ridderepiek (dl. 2), Deventer 1988, afb. 2, 14, 82, 89, 147, 148, 151, 155.

5 Vgl. Kienhorst (zie n. 4), afb. 79, 80.

6 Vgl. Kienhorst (zie n. 4), afb. 6.

7 W.J.A. Jonckbloet, Roman van Lancelot (dl. 2), 's-Gravenhage 1849, p. 224-225, vv. 5505-5664. De vergelijking met de tekst van de Lancelotcompilatie volgt hierna onder punt 6.

2 Papier als beschrijfstof

Dat het nieuwe fragment van papier is, is enigszins verrassend. Papier werd voor literaire handschriften in de Nederlanden in de regel pas in de 15de eeuw gebruikt. Op grond van de paleografische kenmerken van de tekst moet het fragment echter in de 14de eeuw gesitueerd worden.

De ontdekking van het nieuwe fragment doet de vraag rijzen hoe de 14de-eeuwse papieren Middelnederlandse handschriften moeten worden beoordeeld. Gaat het om een marginaal fenomeen of kwamen papieren handschriften meer voor? Stonden die papieren handschriften op gelijke voet met de perkamenten handschriften of waren het daarentegen slechts kladversies of minderwaardige produkten? Voor zover mij bekend dateert het oudste tot nog toe gekende literaire Middelnederlandse handschrift op papier van het midden van de 14de eeuw.⁸ Omdat er zo weining literaire papieren handschriften voorhanden zijn, lijkt een vergelijking met het gebruik van papier voor administratieve doeleinden nuttig.

Als beschrijfstof was papier reeds gekend in zuidelijk Europa sinds de 11de eeuw.⁹ Vanaf het einde van de 13de eeuw werd papier in de Nederlanden in de landsheerlijke en stedelijke administraties gebruikt. Brugge en Antwerpen waren

8 Het gaat om een handschrift van 1358 met een gedeelte van de Zuidnederlandse vertaling van de Legenda aurea (persoonlijke mededeling door J. Deschamps). Zie hierover J. Deschamps, Middelnederlandse handschriften uit Europese en Amerikaanse bibliotheken, Leiden 1972², p. 198.

9 Zie W. Wattenbach, Das Schriftwesen im Mittelalter, Leipzig 1896, p. 139-149.

[p. 6]

hierbij de aanvoerhavens van het papier, dat in Italië werd geproduceerd. Het oudste document op papier in de Nederlanden is een kladrekening van het jaar 1275, uit het archief van de graven van Vlaanderen.¹⁰ Ook te Mechelen werden de kladversies van de stadsrekeningen, die bewaard zijn gebleven vanaf het boekjaar 1311/12, allemaal op papier geschreven, evenals de registers met lijfrenten.¹¹ In de Henegouwse grafelijke administratie werd eveneens reeds op het einde van de 13de eeuw papier gebruikt voor boekhoudkundige documenten.¹² Op hetzelfde moment gebruikte ook de Hollandse grafelijke kanselarij papier, o.a. voor het aanleggen van het oudste grafelijk cartularium.¹³ Ook een groot aantal andere documenten, waaronder de eerste kanselarijregisters, waren waarschijnlijk op papier. Van deze laatste is echter niets bewaard gebleven.¹⁴ Het lijkt erop dat rond 1300 papier in de Nederlanden algemeen bekend was als beschrijfstof voor administratieve stukken. Waarschijnlijk werd papier, meer dan we nu op basis van het overgeleverde bronnenmateriaal kunnen vermoeden, op relatief grote schaal gebruikt binnen de verschillende administraties. Dat er in verhouding slechts zo weinig papieren documenten uit de 13de en 14de eeuw bewaard zijn gebleven, ligt vooral aan de kleinere overlevingskansen van papier. Papier was veel kwetsbaarder dan perkament, zodat de kans op beschadiging of op aantasting door vocht of ongedierte veel groter was. Hiervan getuigt het Hollandse papieren cartularium, dat tegenwoordig wegens zijn slechte materiële staat niet meer te raadplegen is. De Hollandse papieren kanselarijregisters waren waarschijnlijk reeds in de loop van 14de eeuw onbruikbaar geworden door beschadiging.

Het cartularium en de registers uit de Hollandse kanselarij wijzen op een ander belangrijk element. Ze tonen namelijk aan dat de administraties papier niet enkel voor onbelangrijke documenten of voor kladversies van teksten gebruikten. De registers en het cartularium waren immers zowat de belangrijkste documenten van de grafelijke kanselarij.¹⁵ Papier had voor kanselarijen onmiskenbare voordelen: het was relatief goedkoop, het was makkelijker beschrijfbaar en raderen en aanpassen van documenten was veel moeilijker op papier dan op perkament.

Hoewel er in de Nederlanden vóór de 15de eeuw misschien maar betrekkelijk

10 Zie J. Buntinx, Het memoriaal van Jehan Makiel, klerk en ontvanger van Gwijde van Dampierre (1270-1275), Brussel 1944, p. I-XV.

11 Zie H. Joosen, De oudste stadsrekening van Mechelen 1311-1312, Mechelen 1982.

12 Zie G. Sivery, ‘L'évolution des documents comptables dans l'administration hennuyère de 1287 à 1360 environ’. In: Bulletin de la commision royale d'histoire [verder BCRH] 141 (1975), p. 144-145, 197-203.

13 J.G. Kruisheer, ‘De registers van Pieter van Leiden: het papieren cartularium van de graven van Holland (1299) en het begin van de systematische registratie ter kanselarij (1316)’. In: Nederlands archievenblad 72 (1968), p. 30-39.

14 Kruisheer (zie n. 13), p. 65; L. Devillers, ‘Notice sur un cartulaire de la trésorie des comtes de Hainaut’. In: BCRH 3de reeks, 12 (1871), p. 457. Eenzelfde verschijnsel is waar te nemen in Engeland. Hier werd reeds van ca. 1300 papier gebruikt door verschillende administraties, maar van deze oudste papieren documenten is nauwelijks iets bewaard gebleven. Cf. M.T. Clanchy, From memory to written record. England 1066-1307, Oxford/Cambridge (Mass.) 1993², p. 120.

15 De Hollandse grafelijke kanselarij stond hierin niet alleen. Ook in de keizerlijke kanselarij werd reeds in de 13de eeuw papier gebruikt, cf. Wattenbach (zie n. 9), p. 148-149. De pauselijke kanselarij gebruikte in de 14de eeuw papieren registers voor de primaire registratie van de pauselijke brieven.

[p. 7]

weinig papieren handschriften werden vervaardigd, was papier dus zeker reeds veel vroeger bekend als beschrijfstof. J. Bumke stelt dat de omvangrijke literaire werken in de volkstaal slechts konden ontstaan in het kader van een schriftcultuur die nauw samenhing met kanselarijen en administraties.¹⁶ Als dit juist is, dan moeten de Middelnederlandse dichters en kopiisten van hun werken sinds ca. 1300 ook vertrouwd zijn geweest met papier. Het zou dus kunnen dat het papieren fragment van Arturs Doet, samen met het papieren Brugse handschrift, de schaarse resten zijn van een relatief belangrijke groep 14de-eeuwse papieren handschriften. Net zoals bij de papieren archiefdocumenten, zou daarvan het grootste deel kunnen verloren zijn gegaan. Hierin speelde naast de kwetsbaarheid van het papier nog een andere factor die de overlevering van papieren codices negatief beïnvloedde. De meeste Middelnederlandse perkamenten handschriften zijn slechts overgeleverd in de vorm van fragmenten, afkomstig uit boekbanden. Papier was natuurlijk veel minder geschikt dan perkament om hergebruikt te worden als bindmateriaal, zodat de kans op fragmentarische overlevering van de papieren handschriften langs die weg ook veel kleiner was.¹⁷ Mogelijk speelde ook de kostbaarheid van de codices een rol. Papieren handschriften waren minder kostbaar dan perkamenten exemplaren, waardoor ze na de periode waarin ze gebruikt werden misschien sneller hun waarde verloren en van de hand werden gedaan. Toch moet niet zonder meer worden aangenomen dat de papieren handschriften minderwaardig waren ten opzichte van de perkamenten handschriften. De vrij verzorgde uitvoering van het papieren fragment wijst alleszins niet in die richting.

16 J. Bumke, Hoofse cultuur (dl. 2), Utrecht 1989, p. 576 e.v.

17 Dat het fragment van Arturs Doet toch als bindmateriaal gebruikt werd, lijkt echt wel uitzonderlijk.

3 Tekstuitgave

Het fragment wordt hier diplomatisch uitgegeven. Opgeloste afkortingen zijn gecursiveerd weergegeven. Letters die gedeeltelijk zichtbaar zijn staan tussen vierkante haken. Letters die niet meer zichtbaar zijn, zijn niet aangevuld. De tekstreconstructie volgt onder punt 6. Om de lezing van het fragment te vergemakkelijken, wordt parallel de tekst van de overeenkomstige passage uit de Lancelotcompilatie uitgegeven, eveneens diplomatisch. In de tweede kolom vindt men de redactie van de kopiist, in de derde kolom de redactie van de corrector. Tekstkritische noten zijn onderaan per kolom bijeengebracht.

[p. 8]

fragment Arturs doet	Lancelotcompilatie, KB Den Haag. Hs. 129 A	Lancelotcompilatie, KB Den Haag, Hs. 129 A
	10, fol. 225 r^o c - 225 v^o c: redactie kopiist.	10, fol. 225 r^o c - 225 v^o c: redactie corrector.
recto, kol. 1
[n]e mac[h]	5507 Al sine macht sijt seker des
en coninc ri[k]	Vanden conincrike van logres
an v[e]l[e]^(a) a[n]	Ende van vele andere lande mede
seide daer [t]	10 Hestor seide daer ter stede	Ende^(a) Hestor seide daer ter stede
5 e si sull[e]n^(b)	Bi gode si sullen hier comen
pic te hare[n]	Dat hopic te haren onvromen
[n]e begonste	Ende sine begonsten noit dinc
m so quali[k]	Die hen soe qualike verginc
hem so ber[a]	15 Ende die hen soe sere berau al
10 [e] hebben w	Alsic hope dat dese doen sal
[n]celote dese zake	¶ Alse lancelote dese saken werd cont	¶ Alse lancelote dese sake^(b) werd cont
[n]de den bode [t]	Hi sinde sine boden tierstont
ewijc in sijn	Te benewijc in sijn rike
oot al gem[e]	20 Ende ontboet al gemeinlike
15 [a]roene dat si	Sinen baronen dat si bewaren
die castele s	Souden die castele sonder sparen
maecten [va]^(c)	Ende sise vesten alle dure
gescied[.]^(d) [a]ue	Oft hen gesciede auenture	Oft hen gesciede sulke^(c) auenture
[m]oesten met h	25 Dat si moesten met haren scaren	Dat si mochten^(d) met haren scaren
20 te bertaengen	Vte op grote bertangen varen
men moeste[n]	[E. s]i^(a) comen wilden in har lant	Oft^(e) [s]i comen wilden in har lant
[n] tiden gaule	[D..]^(a) tien tiden gaules was genant	Dat^(f) tien tiden gaunes^(g) was genant
inden mocht[e]	[D.t]^(a) si vinden mochten werachtech	Ende dat^(h) si vinden mochten werachtech
stele ende cra	30 Hare castele ende crachtecht	Hare castele ende crachtech^(i)
25 m^(e) daer binn	Dat si hen daer binnen souden
arture moge	Jegen arture mogen onthouden
[n] die sine of[t]	Ende iegen die sine ofs noet ware
[]^(f) omboot daer [n]	Ende lanceloet ontboet daer nare
andre conincri[k]	35 In vele anderen conincriken
30 ers arme e[nde]	An vele ridderen armen ende riken
eneghen die[n]	Die hi noit dienst hadde gedaen	Die hi oit^(j) dienst hadde gedaen
m in staden [w]	Dat si hem in staden wilden staen
en coninc ar	Jegen den coninc arture
em wilde co[m]	40 Die op hem wilde comen ter vre
35 bede om dit	Om dese bede om dit ontbieden
[e]de te vele li	Dat hi dede ane vele lieden
[i] een ridder	Bidien dat hi riddere was
er werelt al[s]	Van alder werelt alsict las
[e]st gemint [w]	45 Di meest gemint was ende hadde gedaen
40 eest houesch	Meest houescheiden sonder waen

(a) v[e]l[e]: gaatjes in het papier

(a) ende: voor de regel bijgevoegd

(b) sulle[n]: gaatje in het papier

(b) saken: n geëxpungeerd en doorgestreept

(c) [va]: inkt afgeschilferd, lezing onzeker

(d) gescied[.]: lezing onzeker

(c) gesciede sulke auenture: sulke rechts bijgevoegd met verwijzingsteken

(d) moesten: es geëxpungeerd, rechts ch bijgevoegd met verwijzingsteken

(a) een gaatje van vier letters breed en drie regels hoog, waardoor tekstverlies

(e) oft: links bijgevoegd

(a) een gaatje van vier letters breed en drie regels hoog, waardoor tekstverlies

(f) dat: links bijgevoegd

(g) gaules: l geëxpungeerd, daarboven n

(a) een gaatje van vier letters breed en drie regels hoog, waardoor tekstverlies

(h) Ende dat: links bijgevoegd

(i) crachtecht: laatste letter geëxpungeerd

(e) m of [e]n: lezing onzeker

(f) punt met afkortingsteken, waarschijnlijk [lanc]eloot

(j) noit: n geëxpungeerd en doorgestreept

[p. 9]

recto, kol. 2
[e]neschen tiden	Ridderen vore in menegen tiden	Ridderen daer^(k) vore in menegen tiden
i hem toe in all[e]	Soe quamen si hem toe in allen siden	Soe quamenre^(l) hem toe in allen siden
uele om dese dinc	Soe vele. ende al bi derre dinc
sijn gecroent conin	5550 Al hadde geweest gecroent coninc
45 nouch meisniede	Lanceloet alse dit gesciede
[e]nden niet uele lied	Sone waenden niet vele liede
[e]n in haer gedochte	Ende pensden in hare gedochten
iet vergadre[n]^(g) mocht	Dat hi niet vergadert hebben mochte
ridders ende van meerre [w]	55 Meer ridders ende van merre waerde
50 [a]derde ter dolore ser g	Dan hem quamen te ioyosergarde	Dan hem quamen ter^(m) ioyosergarde
en spreect nv ter vre	Nemmer en sprect nv ter vre
die auenture	Van lancelote nv die auenture	Van lancelote^(n) die auenture
[a]n arture hier ter ste[d]	Noch van sinen gesellen mede
[n]en gesellen mede	60 Nu hort van arture hier ter stede	[marginale rubriek] Hoe die [coninc] lancelote
55 [n]s die auenture	Nv^(b) seget ons die auenture	bel[ach ende] hoe dat [lanceloet] strijt h[adde]
[a]men toten coninc artur[e]	Dat quamen toten coninc arture
[m] te comene te carmelo	Ten seluen dage dat hijt geboet
n daghe dathi omboot	Te hem te comene te Karmeloet
uele dat men vor die[n]	65 Ridders so vele datmen vor dien	Ridders so vele datmenre^(o) vor dien
60 ele en hadde gesien	In langen niet meer hadde gesien
[i]le n[o]^(h) sodaen conroot	Noch op ene wile wesen so groet
scepe te carmeloot	Ridderscaps binnen karmeloet
[w]alewein was doe genese[n]	Mijn her walewein was doe genesen
ziec hadde gewesen	70 Die sere siec hadde gewesen
65 upten seluen dach	Soe dat op dien seluen dach	Alsoe^(p) dat hi^(q) op dien seluen dach
derscepe vergadert sach	Dat daer tridderscap vergadert lach
[o]te arture den conin[c]	Sprac^(c) tote arture den coninc
[a]de v ene dinc	Here ic rade v ene dinc
inct mi sijn nutsce	75 Ende het donct mi sijn nutscepe
70 [k]iest vut desen riddersc	Dat kiest vte desen ridderscepe	Dat gi^(r) kiest vte desen ridderscepe
ridders sonder spare[n]	Alsoe vele ridders sonder sparen
sten versleghen ware[n]	Alse ioncsten verslegen waren
e vrouwen der coni	Dore mire vrouwen der coninginnen
[n] eer ghi portet van	80 Ende eer gi portet van hier binnen
75 maect nv ter ston	Die ridders maect nv ter stonde
vander tafelron[d]	Gesellen vander tauelronde
tede die sijn doo[t]	Inder gerre stede die sijn doet
[e]lscap also groo[t]	Soe dat dit geselscap alsoe groet
n was bliue [i]	85 Alst te voren was blive in al
80 en onse get	Ende dat wi hebben onse getal

verso, kol. 1
.C. ende .l. ende	Dats .C. ende viftech ic segt [goet]^(a)	Dats .C. ende viftech ic segt v om goet^(s)
[a]t ghi dit doet [n]^(i)	Es dat sake dat gi dus do[et]^(a)	Ende^(t) es dat sake dat gi dus doet
[v]^(j) geselscap sals w	Al v geselscap saels wesen
beter ende ghi sult b[i]	90 Te beter ende gi sult bi desen
85 er al te meer werden [o]	Ouer al te meer sijn ontsien
er ghi coemt sijt se[k]	Waer gi comt sijt seker van dien

(k) daer: boven de regel

(l) quamen si: si doorgestreept, boven de regel -re

(g) vergadre[n]: inkt afgeschilferd

(m) ter ioyosergarde: ter laatste letter boven de regel

(n) nv: geëxpungeerd en doorgestreept

(b) Nv: rode lombarde met blauw penwerk, vijf regels

(o) datmenre: re boven de regel

(h) n[o]: inkt afgeschilferd

(p) al: links bijgevoegd

(q) dat hi op dien: hi rechts bijgevoegd

(c) Sprac: versierde initiaal

(r) gi: rechts bijgevoegd

(a) een gaatje van vier letters breed en drie regels hoog, waardoor tekstverlies

(s) v om goet: rechts bijgevoegd

(i) [n]: lezing onzeker

(a) een gaatje van vier letters breed en drie regels hoog, waardoor tekstverlies

(t) Ende: links bijgevoegd

(j) [v] of [w]: lezing onzeker

[p. 10]

s dit horde die conin	Alse dit horde die coninc	Ende^(u) alse dit horde die coninc
[h]i prise[d]e^(k) wel dese d	Hi priesde wel dese dinc
[nde] seide dat hijt gerne da	95 Ende^(d) seide dat hijt gerne dade
90 [n]de h[i]^(l) riep tehant te [r]	Ende riep te hant te rade
[i]ne hoghe baroene ende [b]	Sine hoge barone ende bat
[a]tsi kiesen souden tie	Dat si kisen souden ter stat
an haren lieden sonder	Onder hare liede sonder sparen
e beste ridders die daer	5600 Die beste ridders die daer waren
95 Iso uele alser te dier st	Alsoe vele alsere tier stonde
ebraken in die tafelron	Gebraken in die tauelronde
[nde] dat si niet dor armo	Ende dat si niet dore aermode
ieten te kiesene die go	En liten te kisene die goede
[i] seiden dat sijt gherne da	5 Si seiden dat sijt gerne daden
100 [nde] ghinghen hem bera[d]	Ende gingen hen daer baraden
	Int irst si daer aue spraken
	Hoe vele daer hen gebraken
[nde] si vonden in gherecht	Ende si vonderre in gerechten getale
sise getellet hadden all	10 Alsise ghetelt hadden wale
[a]tter .lxxij. gebraken	Dattere .lxxij. gebraken
te hant na desen za[k]	Alte hant na desen saken
5 [e]bben sire also vele ge[c]	Hebben sire also vele daer gecoren
ser hem gebrac te vor	Alser hen gebrac te voren
[nde] hebbense geset sonde	15 Ende hebbense geset sonder sparen
hare stede diere doot	Inder gerre stat dire doet waren
oec in lanceloots stede	Ende in lanceloets stede
10 in sire gesellen me[d]	Ende in sire gesellen mede
[e]r onder hem allen	Maer onder hen allen en was
[n] so stout als ict las	20 En geen so stout alsict las
[i] dorste bestaen me	Dat hi dorste bestaen mede
[t]ene in dupperste s	Te sittene in dupperste stede
15 [s]egge v in ware [d]	Ende ic segt v in warre dinc
[l]anceloots stede een rid	Dat in lanceloets stede sitten ginc
[d]ie was genant	25 Een riddere die was genamt
van yerlant	Her lyam van yrlant
van al yerla[n]	Ende dese was oec becant
20 [d]der die me[r]^(m)	Die beste riddere diemer in vant

verso, kol. 2
er nam	Ende vander meester name doe
kint alt	30 Ende hi was conincskint altoe
behorts stede	Ende daer sat in bohorts stede
[e] kint was	Een die conincs kint was mede
25 genant
[d]der^(n) ende een [w]
ende bede
gegeuen di[e]
de sat als ict [v]
30 die was va[n]
[e] ridder ende cr	Die goet riddere was ende crachtech
[n]en ende van vri	Van wapinen ende van vrienden machtech
taerc van lic[h]
[e]nde hi hiet bi
	35 Ende die helynon was genant
	In hestors stede sat alsict vant
	Van scollant een riddere coene
	Seker ende starc van allen doene

(u) Ende: links bijgevoegd

(k) prise[d]e: inkt afgeschilferd

(d) Ende: tekst lichtjes afgesleten

(l) h[i]: gaatje in het papier

(m) me[r] of me[n]: lezing onzeker

(n) [d]der: lezing onzeker

[p. 11]

35 ie coninc	Ende hiet vadaan die coninc
n ware dinc	40 Hi was fel in alle dinc
[n]lic mede	Ende sere pijnlijc mede
[g]roter verwee	Ende vol van groter verweenthede
stede sathi a[l]	In griflets stede sat alsict las	In agrevains^(v) stede sat alsict las
40 die doe maec[h]	Een riddere die doe maech was
[e]^(o) van nort ga	45 Des conincs van nortgales
[i]ddere sijt seke	Een goet riddere sijt seker des
[e]nde wert bekan	Ouer edel ende weert becant
[g]oedertierste di	Ende die godertierste diemen vant
45 was des sijt [s]	Sijn name was sijt seker des
an nort gale	50 Gaherijs van nortgales
[a]s gedaen bi st	¶ Alse^(e) dit was gedaen al bi staden
[nde] bi waleweins rade	Bi sconincs ende bi waleweins raden
[w]aren geree	Die taflen waren gereet ende sat	Die taflen waren gereet ende men^(w) sat
50 [n] ende men at	Ten taflen doe ende men at	Al ten taflen doe ende men at^(x)
[d]en vor den c	55 Daer dienden vorden coninc tien stonden
[e] van der tafel[r]	Ende vor die vander tauelronden
e die hilden [h]	Seuene coninge^(f) die hilden dan
re die vro[m]	Van arture leen ende waren sine man
55 ereedden si [h]	Daerna gereiden si alle haer vart
ten orloghe [w]	60 Te vaerne ten orloge waerd
[n]dren dach da	Opten anderen dach daer naer
[t]er stede daer	Porden vter steden daer
[m]an die hadde	Sulke dusent man die hadden gere
160 [e] doene dere	Lancelote te doene dere

(wordt vervolgd)

(v) griflets: doorgestreept, rechts bijgevoegd agrevains

(o) [e]: lezing onzeker

(e) Alse: tekst lichtjes afgesleten

(w) men: rechts bijgevoegd

(x) al: links bijgevoegd

(f) coninge: rechts bijgevoegd