|
| |
Vanden avontmael. Dat .xxvi. capittel
Alset dan naecte der tijt der passien ende der ontfermicheit Gods, in wilken tiden hi gheset hadde sijn volc salich te maken ende te verlossen, niet mit vergancliken goude of silver, mar mit sinen duerbaren bloede, so woude hi een avontmael maken mit sinen discipulen, dat merkelic waer, eer hi overmids den dode van hem sceide, tot enen teyken ende ghedenckenisse sijns, ende op dat hi vervullen soude die dijnghe die noch niet vervult en waren ende van hem waren ghesproken. Wilc avontmael seer groet ende ghenuechlic was, wanttet zeer groet was, dat onse Heer daer dede, wilke dijnghe te oversien ende te overdencken so seltu di mit groeten aernst daer in oefenen, als oftu teghenwoerdich daer waerste. Ende ist dattu dat waerdelike ende begheerlike doeste, die goedertieren Heer en sel di niet vastende van daer laten scheiden.
Van desen avontmael sijn sonderlinghe vier punten te merken die daer merkelike sijn gheschiet. Ten eersten die lichamelike etinghe. Ten anderen dat onse Heer sijnre discipulen
| |
| |
voete dwoech. Ten derden mael die insettinghe des heilighen sacraments. Ten vierden male vanden schonen sermoen dat hi maecte. Van wilken vier punten wi segghen sullen.
Vanden eersten merc, dat des eersten daghes vander feesten des paeschlams, als des selven daghes, datmen dat paeschlam eten soude, des avonts, so sende onse Heer Sinte Pieter ende Sinte Johan tot enen sinen vrient inden berghe van Syon, daer die grote cenakel was bestroeyet, ghereet dat paeschlam te eten. Ende alset den avont nakede, ghinc hi mit sinen anderen discipulen in die stat ende totten huse, ende dat was voer die hoechtijt van Paeschen, voer den eersten dach die die hoechste dach was van seven daghen der feesten. Sich nu onsen Heer Jhesum aen inden huse mit sinen discipulen in enighen hoec des huses sittende ende sprekende salighe dinghe binnen dat dat paeschlam bereit wart van sulken sijnre discipulen der .lxxij. Want men leset inder legenden Sinte Martialis, dat hi mit sommighen vanden .lxxij. des avonts mit onsen Heer Jhesum daer was ende hem diende ende dat hi onsen Heer Jhesum water brochte als hi sijnre apostelen voete dwoech. Ende men seit oec, dat dese Martialis dat selve kint was, dat onse Heer wijsde ende
| |
| |
seide: "Het en si dat ghi wart cleyne als dit kint, ghi en sult in dat rike der hemelen niet comen." Ende als daer alle dinc bereit was inden cenakel, so ghinc onse Heer daer in mit sinen jongheren ende si dwoghen hoer hande ende men brochte hem voert dat lam ghebraden. Ende als onse Heer die benedixie daer op ghesproken hadde, aten si dat lam mitten sape van wilden latuwe, recht op staende, stocke houdende in horen handen ende ander dijnghe vervullende die inder ewe gheboden waren. Ende merket, dat men nerghent en leest, dat onse Heer vleisch at sonder nu dat paesch lam, dat hi inder ghelikenissen der figuren dede, dat daer na dat oude Paesschen in dat nuwe ghewandelt soude warden. Ende si setten hem daer na neder tot eenre tafelen, ende Johannes sat bi onsen Heer, want anders en mochte hi op die borste ons Heren niet gherust hebben dan sittende. Du mogheste dencken goedertierlijc, ende du selste weten, dat dese tafel op der aerden lach ende nader ouder manieren saten si op der aerden ten avontmael, want die tafel viercant was, aen die een side enen vadem breet ende drie vingher, ende aen der ander siden enen vadem ende een palm of daer bi, so dat, al mosten si enghe sitten,
| |
| |
nochtan ist te vermoeden, dat op elc quaertier drie apostelen saten, ende onse Heer oetmoedelike op enen hoec sat, so dat si al uut eenre plateel eten mochten. Ende daer om en verstonden die discipulen niet, als onse Heer seide: "Die mede doept sijn hant inden nap, die sel mi verraden", wie dat was, want si alle mede doepten. Doe nam onse Heer broet ende benedidet ende bract, op dat hi tonen woude, dat die brekinghe sijns lichaems sonder sinen wille niet gheschien en soude, ende gaf dat broet sinen jongheren ende seide: "Dit is mijn lichaem, dat verborghen is onder die ghedaente des broets." Daer na gaf hi hem den kelc te drinken. Ende als si aten, seide onse Heer onder ander woerde: "Ic hebbe mit begheerten begheert dit paeschlam mit u te eten, eer ic doghe." Dencke hoe langhe tijt die begheert ons Heren verlanghet was, ende en wil niet ghebreken in dijnre hope, ist dat bi tiden dine begheerte verlanghet wort ende si niet tot dinen wille ghegheven en wort.
Doe wort onse Heer Jhesus bedruct inden gheest ende seide: "Voerwaer seg ic ju, dat een van ju mi verraden sel." Hi wart bedruct van ontfermicheit overmids mede liden, dat hi hadde mit Judas, den hi meende. Aldus warden
| |
| |
die heilighen van ontfermicheden bedruct, als si van noede voer den bouwe den weyte scheiden moeten uut den oncrude. Ende als hi seide: "Een van ju sel mi verraden", die stemme ghinc in hoer herte als een swaert. Ende lieten dat eten ende saghen hem onderlinghe aen ende seiden elc sonderlinghe: "Ende en bin ics niet, Heer?" "Die mit mi dat broet doept", sprect hi, "inden nap, die sel mi verraden." Twalef wasser die mit hem aten uut den selven nappe, als of hi segghen woude: "Een vanden twaleven sel mi verraden." Sich se nu wel aen ende doech mit onsen Heer Jhesu ende mit sinen jongheren, want si in groter droefheit sijn. Ende die verrader Judas, op dat die woerde op hem niet en schenen te gaen, so liet hi niet te eten. Johannes, om bede wille van Petrus, vraechde onsen Heer heymelike: "Heer, wie is hi, die di sel verraden?" Onse Heer als sinen sonderlinghen vrient heymelijc dat openbaerde: "Den ic dat ghedoept broet gheve, dat is hi." Johannes wart vervaert ende inder herten ghewont tot Judas wart ende boghede hem neder ende ruste op die borste ons Heren. Ende onse Heer noch Johannes en seident Petrus niet, want als Sinte Augustijn seit: hadde hijt gheweten, hi hadden mitten [tanden]
| |
| |
ghescoert. Sich nu die goedertierenheit ons Heren aen, hoe hi sinen discipul op sijn borst hout. Och hoe zeer minden si hem onderlinghe. Sich oec die discipulen ons Heren, die zeer bedroeft waren om dese woerde ons Heren. Sich hoe si sitten sonder eten ende hem onderlinghe aensien ende niet en weten, wat raet hier op te nemen is. Ende dit is vanden eersten artikel, als vanden avontmael.
Vanden anderen, als vanden voetdwaen, soe merke dat als dese dijnghe gheschiet waren, onse Heer op stont van den avontmael ende sijn jongheren mede, die niet en wisten werwert hi gaen wilde. Ende hi ghinc mit hem neder tot eenre ander stat in den selven huse ende doetse alle neder sitten ende hiet hem water halen ende leghede sijn cleder of ende ghorde hem omme mit enen linnen clede ende ghoet water in enen stenen becken ende dwoech hoer voete. Ende als hi quam tot Sinte Pieter, weder seide hi dat, want het hem na sinen oerdelen onmoghelijc dochte sijn. Mar als hi hoerde, hoe dat hem onse Heer dreghede, wandelde hi sinen raet in enen beteren. In dien dat onse Heer seide: "Die ghedwoghen is, en behoevet niet dan dat men sine voete dwaet", so merken sulke lude dat die apostelen
| |
| |
ghedoept waren.
Merke nu wel alle die werke ons Heren ende sichse mit verwonderen aen. Die overste moghentheit, die meester der oetmoedicheit, boghet hem neder tot den voeten der visschers; hi staet neder gheboghet, op sijn knien voer sijn jonghers die daer saten, ende mit sinen eyghen handen dwaet hi ende droecht ende cusset hoer alre voete. Ende dat gaet boven alle oetmoedicheit, dat hi sinen verrader oec den selven dienst dede. O schalc herte, herder dan enich steen, dattu niet morwe en wortste tot sulker oetmoedicheit, dattu den Heer der moghentheit niet en ontsieste, dat du so woedste om den doot des Heren, die di altoes goedertieren heeft gheweest ende altoes ontschuldicht. We di onsalighe, du biste verhart ende du selste voert brenghen dattu begrepen hebste. Nochtan en sel hi niet, mar du sulste verloren warden. Seer is te verwonderen die diepheit deser groter oetmoedicheit ende guedertierenheit ons Heren Jhesu Cristi, waer of die leraer Ancelmus seit: "Ten lesten, guede Jhesu, hebben si dijn bloet ghecoft van dinen discipel den verloren soen om xxx penninghe, op dat si dijn siele inder doot onder die voete werpen souden sonder sake. Ende die ontrouwe dijns verlorens discipels en was
| |
| |
di niet verborghen, als du in desen avent mael oec voer hem dijn knien bugheste, sijn vermaledide voete, die bereit waren dijn bloet te storten, ghewaerdichste mit dinen handen te dwaen ende te droeghen. Ende o, du aerde ende assche, wanderstu noch mit uutgherecten halse, verheft di noch dijn hoverdie, jaghet di noch onverduldicheit? Sich aen den spieghel der oetmoedicheit, onsen Heer Jhesum, den Scepper alre creatueren, den vervaerliken rechter der levender ende der doden, voer die voete eens menschen, ja sijns verraders, sijn knien boghende. Leer dat hi sachtmoedich is ende oetmoedich van herten ende schaem di in dijnre hovaerdien ende in dijnre onverduldicheit." Dit seit Ancelmus.
Als onse Heer dus dese voete ghedwoghen hadde, ghinc hi weder totter stat, daer si ghegheten hadden, ende sat daer ende leerdese, waer om hi dat ghedaen hadde, als tot enen exempel elc den anderen te dienen ende troestese sinen exempel na te volghen. Du mogheste merken, dat onse Heer in desen avonde ons exempel ghegheven heeft van vijf groten dogheden, als: van oetmoedicheit, inden voeten te dwaen; van minnen, inden sacrament sijns lichaems ende inden sermoene die vol was van onder\maninghe
| |
| |
der minnen; vander bedinghe, want hi hem inden hove tot drien tiden bede; van verduldicheden in sinen verrader te liden ende in veel lasters ende scanden, die hi hadde, als hi ghevanghen wart ende men hem leide ghelike enen dief; ende in ghehoersaemheden, indien dat hi ghinc totter doot overmids ghehoersamheit sijns Vaders. In desen dogheden so pijn di hem na te volghen. Ende dit is vanden anderen artikel.
Vanden derden te dencken so verwonderdi der minliker waerdicheit ende der waerdigher minne, dat hi ons ghegheven heeft ende ghelaten hem selven in eenre spisen. Als hi dan den discipulen hoer voete ghedwoghen hadde, so woude hi eynden die oude sacrificie vander ewe ende dat nuwe sacrament beghinnen, hem selven ons sacrificie ende offerhande makende. Ende nam dat broet, ende sijn oghen opslaende ten hemel maecte hi daer of dat hoghe sacrament sijns lichaems ende gaffet sinen jongheren ende seide: "Dit is mijn lichaem, dat voer ju ghelevert sel warden, dat ic ju gheve onder die ghedaente des broets." Daer na gaf hi hem den kelc ende seide: "Dit is mijn bloet, dat om u ghestort sel warden." In wilken woerden hi dat Heilighe Sacrament stichte ende dede of dat oude
| |
| |
Paesschen ende die selve craft gaf hi den selven woerden tot den eynde der werelt.
Sich nu hoe minnentlijc, trouwelic ende begheerlijc onse Heer dit dede ende mit sinen eyghen handen monichde hi sijn uutvercoren ende ghebenedide ghesinne. Niet en is te verstaen, dat die jongheren dat lichaem ons Heren uut sinen handen namen ende hem selven monichden, mar hi gaft hem selven, diet sacrierde, want hi seide: "Ontfanghet ende eet sacramentelijc ende gheestelijc", ende daer na seide hi: "Dit doet in ghedenckenisse mijns". Dit is dan dat zeer waerdich is over te dencken, want het maect die siele, die bequaem ende dancbaer is, als sijt ontfaet ende als sijt trouwelike overdenct, al vuerich ende dronken, ende van groetheit der minnen ende der innicheit te mael overformet in onsen Heer. Want hi en mochte ons gheen meerre noch liever noch sueter noch oerbaerliker dinc laten dan hem selven. Want hi, dien wi inden outaer nemen inden Heilighen Sacrament, dat hi selve huden in gheset heeft, is die gheen die ontfanghen ende gheboren is vander maghet Marien, die den doot om dinen wille gheleden heeft, die vander doot verresen is, die glorioselike op ghevaren is totten hemel ende sit
| |
| |
ter rechter hant Gods. Hi is die gheen die hemel ende aerde ghescapen heeft, die alle dinc regiert ende maticht. Hi is die gheen daer alle dine salicheit aen hanghet, in wes wille ende macht het is, di te gheven die glorie des paradijs. Hi wart gheoffert inder cleynre hostyen ende di ghegheven: onse Heer Jhesus, daer wi of spreken, die Soen des levendighen Gods.
Als die discipulen dan ghemonicht waren ende oec die quade Judas, al
ist dat sommighe menen dat Judas doe daer niet en was, doe seide onse Heer tot Judas: "Dattu doen sulste, duch schier", ende te hants ghinc Judas uut ende het was nacht. Doe seide onse Heer: "Nu is verclaert des menschen Soen", want als dat onreyne vat uut was, en bleef daer niet, het en was reyne, mit den gheen die alleen die reyne maker was. Waer of die leeraer Ancelmus aldus seit: "Heer Jhesus, dat hoerde oec dijnre sachtmoedicheit toe, dattu den onghetrouwen Judas inder scharen der broeders niet ondecken en woudste, mar sachtelike vermaenste te vorderen dat hi bereit hadde. Ende in allen desen so en is sijn verwoetheit niet ghekiert van di, mar hi ghinc uut ende dede ghenoech sijnre stadigher quaetheit. O Lucifer, hoe vielstu vanden he\mel,
| |
| |
die vroech ghescapen waerste, die in weelden des paradijs glorioselic openbaerste, die een gheselle waerste der borghers des hemels ende een mede weerschapper des woerts Gods, hoe bistu nu toe ghevoeghet onder die kinder der duusternisse! Waer omme hebstu omghehelset den drec, die ghevoet biste inden reynen ghesinde?" Dit seit Ancelmus.
Doe seide hem Jhesus: "Alle suldi schande liden in mi in deser nacht." Ende als Peter dat hoerde, seide hi: "Al ist, dat si alle warden gheschent in di, ic en sel nochtan niet gheschent warden." Onse Heer antwoerde hem: "Eer die hane twewerf craeyet, so sulstu mi driewarf versaken." Petrus antwoerde doe: "Al soude ic mit di sterven, ic en sel di niet versaken." Petrus en loech niet, want hi waende waer gheseit hebben. Ende dit is vanden derden artikel.
Vanden vierden artikel sulste merken die overvloeyende minne, die onse Heer hadde tot sinen jongheren. Want als Judas uutghegaen was, troeste hi sine discipulen ende seide hem een lanc ende een schoen sermoen vol vuerigher colen der sueticheit ende der minnen, dat Johannes aldus began: "Ju herte en sel niet bedruct warden", waer of Ancelmus seit: "Doe wart, Heer Criste, dijn
| |
| |
ghesinde verclaert in manieren der enghelscher gheselscap. Doe ten lesten ontfenc die salighe gheselscap den dranc der overvloeyender godliker spraken uut dinen monde, want hi was doe uut ghegaen, die niet waerdich en was, dat die heilighe dranc in hem ghestort worde." Dit seit Ancelmus.
Uut desen claren, oerbaerliken ende groten sermoen so neem vijf dijnghen over te dencken. Ten eersten in dien dat hi hem voerseide, dat hi van hem scheiden soude, hoe hise doe stercte, want hi seide: "Ic bin noch een corte tijt mit ju, mar ic en sel ju niet laten vaderloes. Ic sel gaen ende comen tot ju. Anderwerf sel ic ju weder sien ende ju herte sel hem verbliden." Dese woerde ende deser ghelike seide hi hem, die te mael doer hoer herte ghinghen, want si vredelic niet verdraghen en mochten van sinen wech varen. Ten anderen mael dencke van desen sermoen, hoe dat hi hertelike ende sonder of laten si toe veel tiden leerde van minnen te houden onder hem ende seide: "Dat is mijn ghebot, dat ghi ju onderlinghe minnet. Daer bi sullen die lude bekennen, dat ghi mijn jongheren sijt, ist dat ghi onderlinghe minne hebt elc totten anderen" ende veel deser ghelike, die men openbaer vint inden texte. Ten derden male
| |
| |
sulstu dencken, hoe hise vermaende te houden sine ghebode ende seide: "Ist dat ghi mi mint, so hout mijn ghebode. Ende ist dat ghi mine ghebode hout, so suldi bliven in mijnre minnen" ende anders meer des ghelijcs. Ten vierden male sulste dencken, hoe dat hi hem een betrouwen gaf teghens der toecomender tribulacien, die hi voerseide te comen op hem, ende hoe hise troeste tot verduldicheden ende seide: "Inder werelt suldi bedruckenissen hebben, mar betrouwet, want ic heb die werelt verwonnen. Ist dat die werelt ju hatet, weet dat si mi voer ju ghehaet hevet. Die werelt sel haer verbliden ende ghi sult bedroeft warden, mar uwe droefheit sel in bliscapen verwandelt warden" ende anders deser ghelike. Ten vijften male sulstu dencken, hoe dat onse Heer Jhesus ten lesten op siende inden hemel hem kierde tot sinen Vader, biddende voer sijn jongheren, ende seide: "Vader, onthoude dese, die du mi ghegheven hebste. Heilighe Vader, ic bidde voer dese, niet voer die werelt, ende niet alleen voer dese, mar voer alle die gheen die in mi bi hem gheloven sullen. Vader, ic wille dat die gheen die du mi ghegheven hebste, sijn mit mi, daer ic bin, dat si sien mijn claerheit ende
| |
| |
veel deser ghelike die de herten doer sniden mochten.
Ist dan dattu aernstelike ondersoekeste dat in desen sermoen ghesproken is, ende overdenckende dat mit vlite ederkauwest, rustende inder sueticheit deser woerde, so machstu mit rechte ontsteken warden van so groter waerdicheit, guedertierenheit, voersienicheit, minne ende caritate als in desen sermoen begrepen is ende inden anderen dijnghen, die onse Heer in desen avont dede.
Sich onsen Heer aen, als hi sprect, hoe volcomelic, hoe begheerlic ende hoe minlic hi hem pijnt sinen jongheren in te drucken dat hi vertelt. Ende du sulste ghevoet warden inder zueticheit sijns sermoens ende sijns aenschijns. Sich oec die jongheren aen, hoe droeve screyende ende suchtende dat si sitten, want si vol droefheden sijn so als onse Heer daer of tughet ende seit: "Want ic dit ju gheseit hebbe, so heeft die rouwe ju herte vervult." Ende onder die ander jongheren so sich Johannes aen, die vriendeliker onsen Heer aen hanct, hoe aernstelike ende vlitelike hi sinen vrient aensiet ende als een die meer beanxtet is, alle sine woerde vergadert. Want hi alleen die bescrivet ende ons die ghegheven heeft, ende gheen vanden anderen
| |
| |
onsen Heer also betrouwelijc aenhanct als Johannes. Inden avontmael sat hi bi hem, al was hi jongher dan die ander, ende als hi ghevanghen was, volchde hi hem na tot inden hove des princen der priesteren, ende noch in dien dat hi ghecruust wart, noch in sinen dode, noch na sijnre doot so en liet hi hem niet, tot dat hi begraven was.
Ende onder ander woerde so seide onse Heer tot sinen jongheren: "Staet op; laet ons gaen." Dat is te verstaen: "Laet ons gaen tot mijnre passien, tot minen anxt, totter scheidinghe van ju in deser werelt. Ende so wie na mi comen wil, die sel sijn selves lochenen, sijn cruus op boeren ende mi na volghen." Ende nu bidt hem, dat hi di van sijnre siden niet en laet scheiden, mar geve di mit hem te gaen ende hem te volghen ter doot ende ten leven. Och wat ontsien was inden jongheren, die niet en wisten, waer of hoe si gaen souden, ende die zeer beanxtet waren van dien dat si van hem scheiden souden. Nochtan al gaende over den wech sprac onse Heer mit hem ende besloet also in een ander stede sijn sermoen. Sich nu aen die jongheren gaende na hem ende mit hem, hoe hem elc pijnde als hi best mocht hem te ghenaken ende sich, hoe si vergadert ghaen recht
| |
| |
als die kuken nader hennen, onsen Heer stotende, nu die een, nu die ander, van begheerten die si hadden hem te naken ende te hoeren sijn woerde, dat onse Heer ghaern van hem verdroech.
Ten lesten, als alle dinc voldaen was, ghinc hi te complete tijt over een lopende water, dat Cedron gheheten is, mit sinen jongheren ende verbeide daer der gheenre, die ghewapent souden comen om hem te vaen, in enen dorpken, dat Ghetsemani was gheheten, dat gheleghen is aen den voete des berghes van Olyveten, daer hi sinen verrader verwachte, die oec die stede bekende. Ende onse Heer ghinc mit sinen jongheren inden hove, wetende alle dijnghe, die op hem comen souden. Compleet machmen die tijt hieten, want die dach daer in gheeynt wart. Ende onse Heer oec daer in eynde sine predicacie ende sijn avontmael. Ende vander ghiften sijns ghebenediden lichaems ende bloedes, dat hi daer gaf, sulste stadelike begheerlike dencken, ende hoe hi ginc uut mit sinen jongheren als hi hoer voete hadde ghedwogen ende sijn sermoen hadde ghedaen ten berghe van Olyveten, daer men hem vanghen soude ende van sinen vrienden sceiden
| |
| |
soude, op dat soude warden vervult, dat vanden prophete ghesproken was: "Ic sel den hierde slaen ende die scape sullen ghespreyt warden."
|
|
Auteursrechtelijk beschermd