Poëziekrant. Jaargang 20

[p. 41]

Recensie

Remco Ekkers
Robert Anker
Buiten waait het en alles breekt⁺

Robert Anker blijft zijn coördinaten dichterlijk bepalen. Na plaats, poëtica en moraal te hebben onderzocht, zoekt hij in zijn nieuwe bundel, In het vertrek, naar een plek om thuis te komen. Maar zoals dé titel het al suggereert: ‘vertrek’ is een dubbelzinnig woord. Thuiskomen is altijd alweer afscheid nemen. Robert Anker kan alsnog niet voor anker gaan. Misschien daarom schrijft hij: ‘Komt daar bij haar stem een lege boot aandrijven’.

De gedichten uit de eerste reeks van Robert Ankers nieuwe bundel voeren plaatsaanduidingen als titel, zoals ook Ankers eerste twee bundels in de titel een programmatische positie aangaven: Waar ik nog ben en Van het balkon. In de volgende bundels ging het om een ander soort positiebepaling. Nieuwe veters liet een nieuwe poëtica zien en Goede manieren bevatte een pleidooi voor een nieuwe moraal (Poëziekrant 1989, nr. 3).

De dichter zoekt nog steeds een reisgenoot; hij is nog steeds verdwaald in de wildernis van de moderne stad - wie niet? De werkelijkheid is onbegrijpelijk en gebroken; het ‘sentiment smelt door de rede heen’.

In de titelafdeling van In het vertrek zien we een verlaten, ontredderde man. Door ‘Achter de tribune’, het eerste gedicht, loopt hij op blote voeten, met het bloed tussen zijn tenen. Hij zoekt hartstochtelijk naar de vrouw met de krullen. In verschillende gedichten van Anker draagt de geliefde krullen. Die lijken ook te verwijzen naar de timmermanswerkplaats van de vader, die verderop in de bundel ter sprake komt.

De vrouw is hoog, in een luchtballon, en ‘ze mist me zo’.

‘Op het duin’ staat hij en zij is ver weg op zee aan het surfen. Het is eb en het strand is breed.

‘Aan de overkant’ zingt zij ‘van vrolijk water’. Zijn bootje drijft weg. ‘Komt daar bij haar stem een lege boot aandrijven’.

Anker weet de pathos te bezweren met gebroken zinsbouw, weglatingen (van leestekens, woorden en zinsdelen) en gewone spreektaal.

Op zolder staat ‘de beroemde boekenkist’. Hij vindt een telefoonboek met haar naam. ‘Snel dichtgeklapt maar zoals de snelle stofjes / Die ontsnapten in het zonlicht zo kolkten / Mijn gedachten om je stralende naam en om / Je gapende gestalte waar die zijn kon / in de tijd...’

De vrouw is verbonden met water, met krullen, golven en vrolijkheid. ‘In haar handdoek’ vindt hij haar terug, nadat hij onder de douche - neem ik aan - beelden van vroeger zag. Ze worden afgezet tegen het massale van het voetbalpubliek, dat in het eerste gedicht werd opgeroepen. Daar is de man ontkomen achter de tribune. In de herrie hoort zij hem niet roepen. Hij is ver weg, verdwaald, zonder houvast. Het water wordt daarbij metafoor van onzekerheid, wegdrijven, verdrinken. ‘De kust in mij lag verder dan de kust / Hij was de laatste kust voorbij de tijd / (...//...) Toch denk ik (altijd) de grootste diepte die ik ken / Is jouw huid de kust in mij en waar jouw zee mij wenkt’. Het water is dus ook metafoor van verlangen, vrouwelijkheid, eeuwigheid.

Hij moet leven in het vertrek, in haar vertrekken, dat steeds maar duurt. Elke dag is een nieuwe dag van gemis. ‘Oudjaar alweer een jaar / Maar het hele jaar door sterft het jaar / In onze armen’.

‘In de schuur’ liggen de dingen van vroeger. Ze ruiken naar altijd, doen niet mee aan het veranderende bestaan van de stad. De schuur is een mausoleum van tederheid.

Het laatste gedicht, ook van de bundel, is het titelgedicht ‘In het vertrek’. Daarin gebeurt in de taal het ongelooflijke, het ultieme: ‘Ze draagt zichzelf de trap op ze komt thuis / De taxi heeft haar kleren meegenomen / De huisbaas heeft de huur betaald’. Aan het slot ‘maakt ze de ceintuur los van mijn kamerjas en kijk / Op het ademloos buro komt het witte blad dwarrelend’. Het bureau van de schrijver is leeg, houdt zijn adem in en daar komt het witte blad. Wil het beschreven worden of is daar het blad dat nooit meer beschreven hoeft te worden? Elders zegt de dichter: ‘Haal me weg uit deze regels en zoen me’. (Fritzi Harmsen van Beek schreef een bundel onder de titel Kus of ik schrijf.)

Zij komt alleen maar terug in taal en het blad moet steeds beschreven worden.

Guus Middag geeft een andere interpretatie in nrc-Handelsblad van 14-6-'96. Hij veronderstelt dat de dichter in deze afdeling op zoek is naar liefde en geborgenheid, die hij in het laatste gedicht vindt. Daarin komt de geliefde weer thuis, thuis bij de dichter, in diens ‘vertrek’, om zich daar te ‘nestelen’ - en zo te zien voorgoed. Een verrassend knus einde zou dat zijn voor een bundel die verder nadrukkelijk in het teken staat van het voortdurend vertrek - in die àndere betekenis.

Ik lees Anker anders. Kijk maar eens naar het gedicht ‘Ze draagt zichzelf de trap op ze komt thuis’. Is dat geen Münchhausen-beeld? En dan nog een projectie ook? ‘De taxi heeft haar kleren meegenomen’:

+ Robert Anker, In het vertrek
querido, amsterdam, 1996. 77 p. / f 27,50 / 550 fr.

[p. 42]

weer een wensbeeld. De dichter helpt de lezer met de volgende regel: ‘De huisbaas heeft de huur betaald’. Dat zou wel mooi zijn, maar zo is het niet.

Er is dus, in mijn lezing, geen sprake van een knus einde. ‘Ze nestelde in het koortsige vertrek dat mij begaf’. De ik is behoorlijk in de war.

De eerste afdeling laat de ontredderde man zien ‘In het café’. Hij zit er met zijn cafévrienden, ver van hun lege bed en ja, er is een soort gebroken solidariteit, een zelfinzicht voor de ‘paupers van de ziel’. Het waait in dat café, het stormt soms, het regent, het brandt, maar de brand wordt geblust uit de kruik. De jongens daar laten de burgers met rust, maar zijn allerminst jaloers op hun schijnbare orde. Zij hoeven niet gezellig te zijn. Het is net zo'n chaos in het café als in de taal en in de hoofden van de mannen. Toch blijven de tafels en stoelen en kelkjes nog op hun plaats. Overal gaat alles kapot, maar het café bevindt zich in het oog van de storm.

De reeks eindigt met een bede aan de vader: ‘Sta op, sla alles kort en klein vader, vecht me hier vandaan.’ Maar vader kon al jaren niet meer helpen en nu definitief niet meer: vader is dood, afwezig - zoals de volgende afdeling heet.

Het sterven van de vader vraagt om een tombe van woorden, liefdevol gebeiteld in korte regels, eenvoudige woorden. Nooit sentimenteel, niettemin vol sentiment. De vader was een vakman met hout, die moest meemaken hoe het handwerk langzaam verdween, onbetaalbaar werd, niet meer gevraagd. De zoon is een vakman met woorden. Zijn vader bewonderde hem er om, maar de zoon respecteert de vakkennis van de timmerman: de kilkeper en de verloren lip uit de eerste bundel komen hier terug in een ‘Register’, als tribuut aan de vader.

Het is een mooie, ontroerende reeks geworden, bijna schaamteloos persoonlijk, maar zo persoonlijk dat het weer algemeen wordt. Ankers vader wordt mijn vader, ook al deed die iets heel anders en had hij een ander karakter.

Nog schaamtelozer zijn de ballades in de volgende afdeling, ‘Open lijn’. Deze telefoongesprekken, met moeder, dochter, vriendin, de kat, tante en zuster, lijken nogal authentiek. De zuster van Goede manieren woont al veertig jaar in Hoorn. ‘Met je zuster uit Lelystad zegt ze soms / Zo heb ik haar een keer beschreven liefdevol / maar niet zo aardig vond ze (...)’. Wat zal de zuster nu zeggen?

De dichterlijke stijl met de ellipsen en syntactische ontsporingen komt in deze prachtige ballades optimaal tot zijn recht. Anker laat het West-Friese dialect van moeder en zuster spreken. De droge, kortaffe humor is doorgedrongen tot in Ankers Nederlands. ‘Haperend spreken’ noemt de dichter het in de ‘Balladine van de telefoonpaal die mijn haperend spreken ondersteunt’.

Want zolang hij deze kant op praat

besta ik

Al staat de bijl tegen mijn onderkant

al klaar

Nog zingt hier langs mijn dorre stam

het dialect

Dat in zijn wilde generatie de stem
Is kwijtgeraakt dit is de achterhoede

van de

Tijd zing verloren zoon zuster moeder

tante

Voordat alles voorgoed onder de grond

verdwijnt

Ik zal de zwaluwen volgend jaar wel

niet meer zien

Noch dit opgeheven staan hier ooit

begrijpen

Doe hem maar de taal vergeten die

ik diende

Dan is het eindelijk ook voor hem

voorbij misschien

Let erop hoe Anker nog even, spottend maar toch liefdevol, A. Roland Holst en anderen citeert.