Poëziekrant. Jaargang 18

[p. 25]

Recensie

Willem Jan Otten
Missen op het eerste gezicht
Remco Ekkers⁺

Willem Jan Otten stelde voor uitgeverij Van Oorschot Het was missen op het eerste gezicht samen, een keuze uit eigen werk. Remco Ekkers kan zich daar heel goed in vinden, al mist hij wel het een en ander op het tweede gezicht. Dat laatste is echter een compliment.

Missen op het tweede gezicht, dat doe je na reflectie. En dat is bijna net zo mooi als liefde op het eerste gezicht of als goede wijn die lang heeft gelegen. Volgens dichter Willem Jan Otten moet ook poëzie een tijd liggen en niet alleen bij de dichter! In zijn ‘Woord vooraf schrijft hij: ‘In tegenstelling tot alles wat onbedaarlijk belangrijk is voor de samenleving, overleeft ze [de poëzie, nvdrl door stil te blijven, niet volledig begrijpelijk te zijn, geen sociale veranderingen te beïnvloeden, niemand tot last te zijn.’

Otten schrijft poëzie omdat, zegt hij, ‘ik het schrijven van poëzie mis als ik haar niet schrijf.’ Tijdens het schrijven van een gedicht mist hij iets ‘op een helderder manier’. Dat is een mooie formulering. Kopland zou dat ook vinden, denk ik. Je schrijft gedichten omdat je helder wil weten wat je mist. Als je het goed hebt gedaan, weet ook de lezer wat je mist. Toch is een goed gedicht niet volledig begrijpelijk. Vaak schrijft Otten aan het slot van het gedicht regels die mooi en helder zijn, maar die je toch niet helemaal doorgrondt.

Ik blijf even stilstaan bij de laatste gedichten. Eén handelt over een jonge zoon, die voor het eerst alleen het water opgaat. De vader kijkt hem angstig na. En dan staat er: ‘Charon | was geen oude man, hij was de jongste die bewoog.’ (In de Griekse mythologie is Charon de veerman over de Styx, de rivier van de dood.) Het motief ‘dood’ is dan allang door de tekst wakker geroepen. De zoon in de boot (‘een notedop’) confronteert volgens mij de vader niet zijn eigen sterfelijkheid.

Een ander gedicht handelt over de overkant van de Wijde Ee, die verdwijnt in het laatste licht. Er varen boten door een kanaal. Daar raakt de overzijde dicht. En dan schrijft Otten: ‘Die daardoorheen zijn heengegaan, zij namen mee | de door geen ander dan door hen verlaten Wijde Ee.’ De omslachtige zegging wordt versterkt door de klank: negen d's, naast herhalingen van de lange aa, oo (voor r) en ce. Het woord ‘door wordt driemaal gebruikt.

Hoe effectief Otten werkt niet klank is ook te zien (en te horen) in het volgende ‘Meren’-gedicht. Let eens op het gebruik van de korte a in het begin.

Het meer is met matheid geslagen
door de Dante van de spatten.
Elke spat een stolp een ziel een eigen
kring verpletterd door een nieuwe spat
en dit nu alweer uren achtereen.

De tijd gedood met het Inferno
en met wachten op het talmen
van de ene druppel in mijn blikveld.

Er is het mateloze menigvuldige,
maar
daarbinnen het vermetele futiele,
aan het staadraad van een reling.

+ Willem Jan Otten, Het was missen op het eerste gezicht. Een keuze uit eigen werk, Van Oorschot, Amsterdam, 1994, 55 p., fl. 17, 50; 350 fr.

[p. 26]

 

de stilste wil waarin hetzelfde

 

uit hetzelfde welt en alles bolt

 

tot vlak erna of vlak ervoor,

 

de vrije tel vrijwel vrijwel

De Dante van de spatten. Wie is dat? Wat vertegenwoordigt hij? Het klinkt angstig. Dante beschreef de hel. Het lijkt hier te gaan om een nooit beschreven geraffineerde straf. Hoe opgesloten is de ziel in zijn eigen stolp! Aan het slot van het gedicht hoor je de druppels vallen, maar er is meer: drie regels boven ‘vrijwel’ staat ‘wil’. Hoe zit het met de vrije wil?

De bundel dankt zijn naam aan Ottens bekende Penelope-gedichten. Penelope is het mythische archetype van de vrouw die haar minnaar verwacht. Zij is ook het embleem van de dichter, die verliefd wordt op het poëtische beeld dat hem overvalt en dat hij in woorden wil vangen - of misschien ook niet, want gevangen in het web van het gedicht is de oorspronkelijke glans verdwenen. De dichter is verliefd op het beeld dat nog niet gevangen is. Maar hij moet het wel vangen om het vast te houden.

Het titelgedicht, ‘De intiemste zichtlijn’, is geschreven vanuit het perspectief van Penelope. Odysseus, de geliefde, is de onbekende. Onze geliefde is altijd de onbekende, omdat hij of zij door ons ‘laaiende kijken’ op een toneel wordt geplaatst. Juist omdat we de geliefde niet kennen, is hij | zij zo fascinerend.

Otten werkt die paradox in allerlei gedichten uit. Wij zijn onze eigen dubbelganger als we kijken naar onze geliefde. Wie is die vreemde die kijkt naar de geliefde? Wie is de man die zich met haar verenigt? En dus ook: wie is de dichter in de man die schrijft?

In het poëticale gedicht ‘Ik zoek het hier’ dat in 1980 voor het eerst werd gepubliceerd, zegt de dichter: ‘Zo schuift mijn denken | denken van zich af, (...) || Dus sta ik stil en maak | me klein, vuist met niets | dan wat hij balt erin.’