Poëziekrant. Jaargang 16

[p. 29]

Recensie

Anneke Brassinga & Sonja Prins
Waarin huist poëzie?
Hanneke Klinkert-Koopmans

Het is een vreemde gewaarwording mij eerst verplaatst te voelen naar de meest afgelegen plek ter wereld in IJsland, en vervolgens naar een Hollandse boshut. Zowel Anneke Brassinga als Sonja Prins verraden, resp. in Thule en Het huis waarin ik woon, een behoefte aan afzondering om tot de essentie van het leven te komen. Hun poëzie is daar de weerslag van. Het perspectief van waaruit ze schrijven, is echter volstrekt verschillend. Prins (1912) maakt in een soort bloemlezing de balans op van haar dichterschap. Ze beschouwt de bundel als de afsluiting van haar poëtisch werk; teruggetrokken in een boshut brengt ze verder haar dagen door. Brassinga (1948), die jarenlang vertaalwerk deed (Broch, Forster, Nabokov, Plath) en in 1985 debuteerde als dichteres, is aan haar vierde bundel toe. En die is zeker geen eindpunt.

IN 1933 AL publiceerde Sonja Prins Proeve in Strategie (onder het pseudoniem Wanda Koopman). De debuutbundel werd positief onthaald door Marsman en Van Vriesland. In de vijftiger jaren kreeg haar dichterschap een nieuwe impuls, onder andere door haar ervaringen in het concentratiekamp Ravensbrück. Dubois sprak zijn waardering uit; Lucebert beschouwde haar werk toen zelfs als een prelude op de Vijftigers. Inmiddels zijn drie overzichtsbundels verschenen, waarvan Het huis waarin ik woon het sluitstuk is. Ondanks de waarderende kritieken is de poëzie van Prins vrij onbekend gebleven.

In haar laatste bundel geeft Prins een selectie van werk uit vier periodes. De gedichten uit de eerste periode (1966-1970) komen mij voor als verlate Vijftigerspoëzie. Passages als ‘in de norse en kwaadaardige trant | van dit suikerbeest’ en ‘in de meeldauw van over- | woekerend vee tot aan de lesbiese | borsten | van blikke soldaten’ klinken uiterst gedateerd en geleend. In de volgende delen is het taalgebruik veel minder gezwollen (‘toch zijn mijn teksten | gladder geworden’). Er is ook weinig aanleiding tot pathos. ‘Tijd is kwetsbaar | kort en hevig’, schrijft Sonja Prins als ervaren oudere vrouw. Ze probeert open te leggen wat als kern is blijven bestaan. Van daaruit kan weer nieuw leven ontkiemen.

Iedere lente

dat je ongeveer wanneer de knoppen zwellen
en in de slaap het blauw welft in de lucht

een voorbesef krijgt van het summum

dat je moet verlaten

een afscheid, glorieus, maar konsekwent -

want in de knop zit al het doodsverlangen
door iedereen gekend en altijd weer vertaald

wanneer de lente opgolft en de winter
vol schaamte voor zijn kou en haat verdwijnt -

wij zijn een wezen van wellustige seizoenen
wij denken zelden rationeel en dan niet raak

maar diep in ons is ook een bloei verborgen
die openschiet als lentegave
vlak voor het eindnoot

Uiteindelijk vindt Prins innerlijke rust in de natuur, en dat is opvallend voor een vrouw die overtuigd communiste is geweest en veel werk heeft verricht voor de vrouwenbeweging. Haar poëzie getuigt soms nog wel van maatschappelijk engagement, maar het ideologische ontbreekt, het algemeen menselijke blijft over. Daarmee ontstaat echter nog geen goede poëzie. Dat haar werk niet bekender is geworden, komt waarschijnlijk doordat het niet boven het middelmatige uitstijgt.

[p. 30]

Anneke Brassinga
[foto: Chris van Houts]

De poëzie van Anneke Brassinga kreeg van meetaf aan veel belangstelling in de literaire kritiek. Er werden lovende woorden geschreven over haar vakmanschap en haar uitbundige stijl. Haar werk wordt in verband gebracht met dat van Van Geel en Gorter, en is nu al opgenomen in de nieuwste druk van een literatuurmethode voor het middelbaar onderwijs (P. Calis, Onze Literatuur).

Thule heeft een fascinerende tweedeling: ‘IJszee’ en ‘Gras’. Het eerste gedicht en het motto van het eerste deel verwijzen naar ‘Der König in Thule’ van Goethe, een ballade over trouw tot in de dood, gesymboliseerd door een gouden beker. De koning kreeg die van zijn gestorven geliefde, en werpt hem vlak voor zijn dood in zee, omdat geen ander eruit mag drinken. De koning bij Brassinga heeft een gat in zijn hand. ‘Hij schenkt ons heel IJsland voor White Horse.’ Het is alsof Brassinga ons, vanuit een volstrekt geïsoleerde positie, kille ijskristallen schenkt, uitgekristalliseerde gedichten in een bundel met witte voorkant en blauwe letters. Om in een roes te raken? Er huist hitte in kilte:

Meiribakki

‘Like one, that on a lonely road...’
Coleridge

Een witte vrouw, hart
in de hand, kijkt op
uit een dooiplek, schreit
tegen zon die brandt
bij nacht. Vond ik
mijn teken aan de wand
langs de weg naar Meiribakka?

Dooi maakt in een ijslandschap dingen zichtbaar (‘Vorm kan zichtbaar worden | in dooi, evolutie door licht.’), maar uiteindelijk verdwijnt er ook iets: het ijs zelf. Zo zou de poëzie van Brassinga te typeren zijn: ‘ideeën op steen | inklinkend afgeknaagd | door goedertieren zon.’

Het tweede deel, ‘Gras’, toont een ander landschap, maar het is evenmin aangenaam. Dromen vallen er in duigen, leven vergaat, als je goed kijkt.

Gras

Bezaaid met geluk de klinkervloer
waar ik kniel en in donker tast.
Het waterglas vloog uit mijn handen
alsof een god verscheen, op slag
verdween. Alles is nat; was dit
het blinkend gras en ik het kind
dat zocht een verloren vergroot-
glas, scherven nog niet lezen kon.

Wie het leven najaagt, lijkt op de dood af te stormen. Toch is er in een aantal gedichten sprake van een kiem van nieuw leven: ei, vruchtbegin, nieuw blad.

Het boeiende van de bundel is de voorstelbaarheid van de merkwaardige beelden die ons worden voorgespiegeld: liefde ingelegd in het zuur, of een duivenest als draaischijf, met de duif als koerende grammofoonplaat erbovenop. Er is veel te zien in ‘IJszee’ en ‘Gras’, soms vanuit een merkwaardig perspectief (een voormalige vampier, een spin, een boom). De gedichten van Brassinga dagen uit tot lezen, tot zoeken. Op haar best vind ik haar in de samengebalde, epigramachtige natuurgedichten. Die deden mij inderdaad denken aan Van Geel. Een gezochte woordkeus stoort mij soms (stelpzout, spijkerkwel). Dat al te opvallende verwijzingen naar oudere dichters in de bundel achterwege zijn gebleven, beschouw ik als een verbetering. In Thule lijkt Brassinga een passende omgeving te hebben gevonden voor haar poëtisch vermogen.

Anneke Brassinga, Thule, De Bezige Bij, Amsterdam, 1991, fl. 27, 50; 550 fr.

Sonja Prins, Het huis waarin ik woon, Meulenhoff, Amsterdam, 1990, fl. 34, 50; 690 fr.