Poëziekrant. Jaargang 15

[p. 32]

Kinderpozie

Kleur tot 2000
Remco Ekkers

Er is een geschiedenis van de jeugdpoëzie vanaf 1975 te schrijven aan de hand van bloemlezingen. In 1975 verscheen Goedemorgen, welterusten, gedichten voor kinderen en andere volwassenen, gekozen door Kees Fens. In een inleiding van vier bladzijden onder de titel ‘Wat is dit voor een boek?’ schrijft hij over verwondering, over de veronderstelde afkeer van gedichten, terwijl men toch een heleboel gedichten kent, zoals de bakerrijmen, en men het spel met maat en rijm, met woorden, leuk vindt. Men denkt dat gedichten ernstig genomen moeten worden en dat je er geen plezier aan mag beleven. Gedichten zouden moeilijk zijn en er worden op scholen rare vragen over gesteld. Dat men dat denkt is jammer. Gedichten zijn net als versjes: je kunt ze leuk of mooi vinden en dat komt dan omdat de dichter de dingen op een bijzondere manier heeft gezegd. Hij speelt met woorden, ook als hij ernstige dingen zegt. De een kan dat beter dan de ander. Goede gedichten lijken op een onverwachte brief van iemand die maat weet te houden: niet te gewoon, niet te lang spelend met een vondst. De dichters hebben het over gewone dingen. Ze kijken er op een ongewone manier tegen aan, zodat het je opvalt en je het herkent. Fens zegt te hebben gekozen uit ‘jongere’ dichters; hij koos voor verstaanbaarheid, voor visuele herkenbaarheid en voor spel.

FENS KOOS UIT HET WERK van bekende dichters die gedichten waarvan verwacht mocht worden dat ze voor alle leeftijden - vanaf ongeveer 10 jaar - begrijpelijk waren. Uiteraard ontbrak Paul van Ostaijen niet en voor wie wel eens gezocht had in het werk van onze dichters, was de aanwezigheid van Buddingh', Campert, Van Deel, Hanlo, Judith Herzberg en Pierre Kemp onder anderen geen verrassing. Maar ook Lucebert, Kouwenaar, Achterberg en Ouwens bleken voor alle leeftijden geschikte gedichten te hebben geschreven. De enige dichter die expliciet voor kinderen had geschreven was Han G. Hoekstra. De illustraties waren van Berserik, De Wilde, Van Putten, Van Geest, Arja van den Berg en andere beeldende kunstenaars.

In 1981 verscheen Nou hoor je het eens van een ander, gedichten voor de Hubbeltjes en andere kinderen, gekozen door Kees Fens en geïllustreerd door Mart Kempers. Het boek was opgedragen aan ‘Tine van Buul, die er alles van weet’. In zijn inleiding vertelt Fens over het leuke van rijmen, leuk omdat woorden elkaar plotseling kunnen vinden in een gedicht: allitererend of assonerend. De dichter speelt ook met maat, maar hij moet altijd zuinig zijn met woorden. Elk woord moet precies op de goede plek staan. Het eerste gedicht is van Han G. Hoekstra (‘Bij de Hubbeltjes thuis’), maar in deze bundel staan meer dichters die voor kinderen schreven: Annie M.G. Schmidt, Hans Andreus, Mies Bouhuys, Miep Diekmann, Hans Dorrestijn, Karel Eykman, Nannie Kuiper, Harriet Laurey, Els Pelgrom, Fetze Pijlman, Bianca Stigter, Willem Wilmink en Leendert Witvliet. Volgens de achterflap was de bloemlezing bedoeld ‘voor een publiek dat we tot voor kort de lagere schoolleeftijd konden noemen, van zes tot twaalf jaar dus. Er staan geen versjes in voor de hele kleintjes, geen bakerrijmen en ook geen selectie uit Wiele wiele stap en Stappe stappe step. Aan de andere kant staan er wel een heleboel “volwassen” gedichten in, gedichten waarvan aannemelijk is dat ze kinderen zullen aanspreken.’

Rond 1970 verscheen de zogenaamde Stratemakeropzeegolf (de term is van Karel Eykman) met liedjes van Dorrestijn, Wilmink, Eykman en Pijlman. Deze dichters waren in dit boek vertegenwoordigd. Een nieuweling was Leendert Witvliet, die later gerekend zou worden tot de Blauwgeruitekielgroep. In zijn voetspoor verschenen Remco Ekkers, Ted van Lieshout en Johanna Kruit. Het nieuwe van hun poëzie bestond uit het gebruik van het vrije vers en het ontbreken of minder voorkomen van eindrijm. Inhoudelijk schreven zij vanuit een kinderlijke verwondering over de werkelijkheid. Fetze Pijlman maakte een ontwikkeling door van de ene groep naar de andere.

Uitgeverij Holland-Haarlem startte een nieuwe Zonnewijzerreeks en ook Leopold gaf zogenaamde jeugdpoëzie uit. Langzamerhand burgerde deze term in, parallel aan jeugdproza, dat nog alomvattend jeugdliteratuur werd genoemd. Op de achterflappen bleek hoeveel moeite men

[p. 33]

had met de terminologie: poëzie voor jongeren, kindergedichten, gedichten voor 8 tot 80, poëzie voor iedereen... maar duidelijk was dat naast kindergedichten en gedichten voor volwassenen een te onderscheiden genre was verschenen voor hen die de kinderpoëzie waren ontgroeid en te jong waren of te weinig poëtische ervaring hadden voor de moeilijke poëzie voor volwassenen. Hierbij werd in het bijzonder gedacht aan middelbare schoolleerlingen, die in het algemeen niet toe zijn aan de gedichten van Robert Anker of Ad Zuiderent, maar die wel kunnen genieten van poëzie die geschreven is vanuit hun lees- en leefervaring.

In 1985 gaf de Stichting Collectieve Propaganda van het Nederlandse Boek Ooitgedicht uit, samengesteld door Willem van Toorn, met aantrekkelijke en heldere poëzie van de ‘volwassen’ dichters. Kopland en Schippers scoorden hoog. Opvallend was een aantal vertaalde gedichten van buitenlandse dichters als Zbigniew Herbert en T.S. Eliot. Ook songteksten van bijvoorbeeld Paul Simon ontbraken niet.

Maar nu is er dan Als je goed om je heen kijkt zie je dat alles gekleurd is, gedichten voor kinderen van alle leeftijden, gekozen door Tine van Buul en Bianca Stigter, met een inleiding van Kees Fens en geïllustreerd door 21 tekenaars, uitgegeven door Querido natuurlijk. Fens legt in zijn inleiding nog eens uit wat gedichten zijn, waarover ze gaan, waarom iemand ze leest, waarom iemand ze niet leest (‘Omdat iedereen (en die iedereen heeft nooit gedichten gelezen) zegt dat gedichten moeilijk zijn, dat ze over hoge of diepe onderwerpen gaan, dat je er een heleboel voor moet weten. Omdat alleen zonderlinge mensen gedichten lezen.’), dat dit een boek is voor kinderen, dat dit boek nooit gaat vervelen, hoe je het boek moet lezen en wat hij als eerste gedicht zou lezen: ‘Lezen’ van Leendert Witvliet. Nu is er ook sprake van integratie tussen gedichten voor volwassenen en die voor de jeugd. Broederlijk en zusterlijk staan Aafjes, Achterberg en Bouhuys en Diekmann naast elkaar. Lucebert en Kouwenaar ontbreken. Er zijn nieuwe gedichten en oude bekende. De dichters met tien of meer gedichten zijn Hans Andreus, Iene Biemans, Remco Ekkers, Karel Eykman, Han G. Hoekstra, Annie M.G. Schmidt en Willem Wilmink.

De bloemlezing Een propje in mijn gezicht, van Daniël Billiet, heeft misschien een bijdrage geleverd tot de integratie van Noord- en Zuidnederlandse jeugdpoëzie. In de nieuwe Querido-bloemlezing vertegenwoordigen Armand van Assche, Ed Franck, Jo Govaerts, André Sollie, Riet Wille en Denise De Veijlder de Vlaamse jeugdpoëzie. Dendooven, Gil van der Heyden en Billiet zelf ontbreken.

Als je goed om je heen kijkt zie je dat alles gekleurd is geeft een goed overzicht van de gedichten voor kinderen van alle leeftijden, zoals die sinds 1975 geschreven zijn, maar het is ook een bloemlezing van de gedichten die voor die tijd leuk, mooi of treffend gevonden werden. Je komt er meer dan een jaar mee toe: de 365 gedichten die er in staan, kunnen nog decennia mee. (Overigens moet bij een herdruk het ‘Wie is wie?’ nog eens grondig gecontroleerd en aangevuld worden.)

Tine van Buul & Bianca Stigter (red.), Als je goed om je heen kijkt zie je dat alles gekleurd is, Querido, Amsterdam, 1990, 233 p., fl. 39,90, 798 fr.