Passionate. Jaargang 11

[p. 22]

De rapbattle
Van punchlines tot puberaal geklier

[p. 23]

En ineens was heel Nederland in de ban van de rapbattle. Hiphopkenner Saul van Stapele over de zin en onzin van het elkaar bestrijden met woorden. ‘Het vooraf schrijven van zinnen is uit den boze, maar tegelijk gemeengoed.’

Jarenlang leidde de rapbattle in Nederland een ondergronds bestaan in slechtverlichte zaaltjes en naar chloor ruikende clubhuizen. Jonge jongens met petjes en veel te wijd hangende broeken riepen van ‘ik heb je moeder geneukt’ en werden uitgejoeld en toegejuicht door een handvol petjes met wijde broeken in hun kielzog. De kans was groot dat ze ook nog ‘je vader gebeukt’ hadden, want de beledigingen dienden zoveel mogelijk ritmisch en op rijm gebracht te worden. Overigens was in die tijd het rijmen van alleen het laatste woord al ruim voldoende om de schaars gevulde zaal in extase te brengen, dus wanneer een rapper er uit alle macht een metafoor met het wasmiddel Omo uitperste, kon een referentie naar nichterige handtasjes niet uitblijven.

Hoewel de battles een integraal onderdeel vormen van de sterk competitieve hiphopcultuur, en in de geschiedenis veel spannende momenten op zowel plaat als podium opleverden, monden ze net zo vaak uit in puberaal geklier dat niet om aan te horen is. Er zijn maar héél weinig rappers die tijdens een battle ter plekke een rijm kunnen verzinnen die vloeit, hout snijdt en het liefst nog eindigt op een goede punchline ook. De rest kan wellicht in de studio een goede tekst maken, maar denkt helaas pas een échte rapper te zijn wanneer ze ook in een battle overtuigen. Het resultaat is een eindeloos afgevuurde reeks kromme zinnen en platte beledigingen, waar de vooraf bedachte punchlines zo spontaan mogelijk in gefrommeld worden. Vrijwel elke battle eindigt met een verhitte discussie in het publiek of de beste zinnen daadwerkelijk ter plekke zijn ontstaan. Het vooraf schrijven van zinnen is uit den boze, maar tegelijk gemeengoed.

Hype

Lange tijd vormden breakdansers hét wapen voor iedereen die tijdens een feestavond of voorstelling ‘iets met hiphop’ wilde doen. Breakdance vormt samen met rap, graffiti en turntablism (het maken van muziek met behulp van twee platenspelers en een mixer) één van de vier basiselementen van hiphop, zoals het eind jaren zeventig is ontstaan. Echt doordacht was dit meestal niet, ergens in een schimmig hoekje van de zaal haalden wat magere mannetjes acrobatische capriolen uit en dat scheen dan bij het programma te horen. Breakdance groeide uit van felle dansbattles op straat, vaak voor geld en de eer van je stad, tot een vaak behoorlijk saaie demonstratiesport die het hiphopgehalte van zo'n avond moest onderstrepen.

De rapbattle is de nieuwste hiphopgimmick voor buitenstaanders. En dat is allemaal de schuld van Eminem, de succesvolste rapper wereldwijd die in zijn film 8 Mile een krachtig romantisch beeld schetst van de battlecultuur waarin hij ooit kwam bovendrijven. En Eminem kent iedereen, dus nu kende ook iedereen het fenomeen van de battle. Het concept van een battle is simpel en multi-inzetbaar. Twee rappers gaan een verbale strijd aan, waarbij ze meestal om de zestien maten van kant wisselen. De winnaar wordt bepaald door een jury van kenners, of het publiek functioneert met zijn decibellen als luidruchtige jury. De rapper die de ander verbaal het hardste treft, heeft gewonnen. Daarbij scoren spitsvondige metaforen en direct aan de tegenstander gerelateerde informatie het hoogst. Een bekende Nederlandse rapper vertelde me eens dat zijn moeder een grote fan is van een andere nationale rapact, maar hij wilde dat liever niet in de publiciteit hebben omdat het dan zonder twijfel tegen hem gebruikt zou worden.

De hype rond de rapbattle zorgde er voor dat een flink aantal opkomende rappers uit de scene de overstap naar de mainstream maakte. Rappers als Tim van VSOP, die vorig jaar een platencontract kreeg nadat hij de MTV Spitt Battle won, en Lange Frans en Baas B, die deze zomer een grote hit scoorden met het nummer ‘Moppie’, werden vorig jaar in talloze radio- en tv-programma's uitgenodigd om hun onderlinge strijd met woorden nog eens dunnetjes over te doen. Eerder al maakten rappers als Raymzter en Brainpower in de scene naam als battlerappers en freestylers (rappers die ter plekke hun teksten verzinnen), maar die braken pas echt door nadat ze de Grote Prijs van Nederland op hun naam hadden gezet. Bij de nieuwe lichting rappers ging het veel minder geleidelijk, ineens stonden de schijnwerpers van de nationale media vol op wat daarvoor doorging voor ‘underground’. En wist Balkenende zelfs wat dissen betekende.

Machocultuur

Het is niet voor niets dat de battle zo'n belangrijke rol speelt binnen hiphop, of het nu gaat om rap, turntablism, breakdance of graffiti. Of zelfs om kleding en auto-accessoires. Hiphop ontstond in de tweede helft van de jaren zeventig op de straten van de achterbuurten van New York. In grimmige buurten als Brooklyn en de Bronx, die gedomineerd werden door armoede en misdaad. En hoewel de laagdrempelige straatcultuur inmiddels is uitgegroeid tot een lucratieve internationale industrie, waarvan de rijkste vertegenwoordigers zich op MTV luid knorrend wentelen in de modderpoel van wansmaak die ze met hun exorbitante rijkdom hebben aangeschaft, wordt binnen hiphop nog steeds erg veel waarde gehecht aan die straatcodes uit de begintijd.

Zo is het voor hiphopartiesten van essentieel belang om over te komen als een sterke, krachtige persoonlijkheid. Waar binnen bijvoorbeeld alternatieve rock erg veel waardering is voor magere bleekneuzen met suïcidale neigingen, komen veel hiphoppers juist liever over als zelfverzekerde mafiabazen die met opgeheven hoofd, gerechte rug en tien schaarsgeklede dames aan elke dik

[p. 24]

beringde vinger door het leven stappen. Die graag en grafisch rappen over seks en geweld, omdat dat nu eenmaal populaire gespreksthema's zijn op straat (gaat u maar eens op gehoorafstand naast een op straat rondhangend groepje jongeren staan). Dat hiphop bij uitstek een machocultuur is, heeft veel te maken met de plek waar haar wieg stond. Voor mensen die op straat overleven, kan het domweg dodelijk zijn om zwakke plekken te tonen.

Nieuwe generatie

Ooit interviewde ik een Amerikaanse rapper die erg had genoten van 8 Mile, de vrij zwakke film met Eminem die de enorme hype rond de battle in Nederland ontketende. Natuurlijk, het verhaaltje was matig en op de momenten dat Eminem wél acteerde (de film is losjes gebaseerd op zijn eigen levensverhaal) leek het alsof hij aan een kansloze auditie bezig was voor een soap. Maar de rapper was toch erg blij met deze film, omdat het een commercieel succesvolle hiphopfilm was waarin conflicten niet met geweld maar met woorden beslecht worden. Eminem verslaat de slechterik in deze film niet in een shoot out vol ratelende machinegeweren, ontploffingen en special effects, maar door rappend het publiek aan zijn kant te krijgen.

De plotselinge populariteit van de rapbattle bij programmamakers, journalisten en organisatoren van feesten, is eenvoudig te verklaren. Landelijk zit men massaal met de handen in het haar over de vraag hoe de nieuwe generatie jongeren, en met name de zogenoemde allochtonen onder hen, te bereiken. Adverteerders weten dat deze jongeren trendgevoelig en kapitaalkrachtig zijn, maar hebben geen idee hoe ze met hen kunnen communiceren. Rappers zijn bij uitstek vertegenwoordigers van deze generatie, de nieuwe helden naar wie wél geluisterd wordt. En voor rappers staat het woord vanzelfsprekend centraal, dus is een rapper bijna per definitie iemand met een groot taalgevoel, scherp van de tongriem gesneden en niet te beroerd zijn of haar mening in vlammende soundbites te verpakken.

Invloedrijk

Een battle tussen twee rappers die inhoudelijk over een onderwerp van mening verschillen, is niets meer dan het ouderwetse debat in een spannender, sexy en bij de jeugd populair format. Hiphop speelt in Nederland al ruim twintig jaar een rol van betekenis, met name onder een groep hardnekkige trendsetters en pioniers. Al sinds halverwege de jaren tachtig wordt, zowel in Amerika als in Nederland, lacherig gedaan over hiphop als een hype van voorbijgaande aard. En hoewel dit voor bepaalde delen van hiphop wel opgaat - zo komt breakdance een keer in de zoveel jaar sterk opzetten om daarna weer vrijwel volledig uit de picture te verdwijnen - is inmiddels duidelijk dat de invloed van hiphop veel definitiever en verregaander is dan lange tijd is gedacht en beweerd. Van het feit dat het geluid van rockmuziek onder invloed van hiphop sterk is veranderd tot de wijze waarop hele generaties zich kleden. Dat de rapbattle nu zelfs door opinieleiders en de vakbeweging wordt aangegrepen om jongeren bij het grotere maatschappelijke debat te betrekken, is een illustratie van de stevige en invloedrijke positie die de straatcultuur ook in Nederland heeft ingenomen.

Nu is het slechts nog te hopen dat al die buitenstaanders die als dolle honden op de rapbattle komen afstormen, de kwaliteitsnorm iets zullen opschroeven. Er zijn tenslotte niet zoveel rappers als Klopdokter, de legendarische freestyler die al enkele edities van Geen Daden Maar Woorden op zijn naam schreef. Of als Tim, Raymzter, Brainpower, Lange Frans en Baas B, die via de rapbattle naam maakten als rappers om rekening mee te houden.

Deze mensen schitteren in de meer recente rapbattles door afwezigheid, wat veel te maken heeft met hun huidige status. Zoals Lange Frans zei in het tijdschrift Maxim: ‘Ik ben sinds het succes van “Moppie” een makkelijk slachtoffer, mensen weten alles van mij en ik niets van hen.’ Onder de bij het grote publiek minder bekende rappers lopen nog een aantal sterke freestylers en battle-MC's rond. Met een beetje onderzoek in de scene, een scherp oor en een kritische blik, moet het mogelijk zijn om ook anno 2004 dope rapbattles te organiseren. Want dat amateuristische, puberale geklier dat nu nog vaak moet doorgaan voor een rapbattle, is een regelrechte belediging aan het adres van de meest krachtige jongerencultuur in decennia. ■

Saul Van Stapele (1974) is freelance-journalist en schrijft verhalen over hiphop, jongerencultuur en de multiculturele samenleving. In 2002 publiceerde hij Van Brooklyn naar Breukelen, 20 jaar hiphop in Nederland. Eind vorig jaar verscheen bij uitgeverij Vassallucci zijn tweede boek Crips.nl, 15 jaar gangcultuur in Nederland.

[p. 25]