Passionate. Jaargang 11

[p. 24]

De warmte van een prostaatkankersteungroep
Cult-auteur Chuck Palahniuk

Toef Jaeger

[p. 25]

Iedereen kent de film Fight Club, maar minder bekend is de man achter deze aanklacht tegen de huidige westerse consumptiemaatschappij. In Amerika is Chuck Palahniuk al jaren een cultschrijver. Onlangs verscheen de vertaling van zijn roman Choke, over de drijfveren van seksverslaafden en de ontwrichtende gevolgen van excessief seksueel gedrag.

Chuck Palahniuk had voordat hij Stikken schreef nog nooit een seksscène op papier gezet. In zijn derde, maar als eerste uitgegeven roman, De Vechtclub slaan de personages elkaar volledig verrot om zo te ontsnappen aan de treurigheid van het bestaan en er wordt veel geknuffeld in allerlei zelfhulpgroepen, maar van seks is inderdaad geen sprake. Dit ‘gemis’ in de eerdere boeken heeft Palahniuk in zijn vierde roman Stikken in één klap ruimschoots goed gemaakt. Hierin is de hoofdpersoon Victor Mancini een seksverslaafde die het op alle mogelijke plekken en in alle mogelijke standen doet.

Wanneer hij gevraagd wordt om voor verkrachter te spelen tegenover een aan seks verslaafde vrouw vindt hij dat geen enkel probleem: de bijtjes doen het immers ook. Victor moet zich naakt in een kast verstoppen, met een panty over het hoofd en een ijskoud mes in de hand. Van te voren heeft hij een handdoek op de vloer gelegd opdat er geen vlekken in haar vloerkleed komen en hij heeft haar boodschappenlijstje keurig afgewerkt: ‘touw, isolatieband en geen reparatietape’ en dat soort zaken. Nadat ze een afspraak voor maandagavond negen uur hebben gemaakt, springt hij daadwerkelijk uit de kast. Het meisje schrikt niet, maar vraagt alleen of hij een panty van háár over zijn hoofd heeft getrokken: ‘Allemachtig. Dit gaat veel te ver. Ik zei dat je me mocht verkrachten. Ik zei níét dat je mijn panty mocht verpesten. (...) Iedere verkrachter die ooit bij me is geweest bracht zijn eigen panty mee.’ Uiteindelijk wil het allemaal niet erg lukken, een seksverslaafde hoeft nog geen goede verkrachter op commando te zijn. Helaas voor het meisje doet Victor zijn naam weinig eer aan en zal ze het moeten doen met de vibrator uit de badkamer, terwijl Victor haar kamer eigenhandig met ‘stijfselgraffiti’ heeft versierd.

Rasverteller

Voor deze roman heeft Palahniuk zelf vele bijeenkomsten voor seksverslaafden bijgewoond, niet zozeer om documentatiemateriaal te vergaren, maar vooral om de drijfveren van zijn vader te leren kennen, die zelf een seksverslaafde was. ‘Mijn vader hield het bij geen enkele vrouw lang uit en zocht voortdurend vrouwen op waar hij zijn fantasie kon uitleven. Om te ontdekken waarom hij zo in elkaar stak, ben ik zelf naar die bijeenkomsten gegaan. Het heeft me goed geholpen. Ik begrijp nu beter wat mijn vader bezielde, weet ook dat het een chemisch proces in zijn hersenen kan zijn geweest en koester minder wrok, ik kan het nu allemaal achter me laten.’

Daarnaast zijn de bijeenkomsten een verrijkende ervaring geweest omdat Palahniuk de meest eigenaardige verhalen hoorde, ‘van vaak hele normale mensen - meestal aannemers overigens. Maar hoe gewoon die mensen ook zijn, hun verhalen zijn verbijsterend. Het merkwaardigste is misschien wel wat Phil vertelde. Phil was een forse vent met zo'n Stalinsnor. Hij vertelde dat hij voor het eerst niet was thuis geweest tijdens Thanksgiving, in plaats daarvan had hij de hele avond in een winkelcentrum gestaan. Hij had een jurk aangetrokken en iedereen die dat wilde “blowjobs” gegeven. Ik was verbijsterd, niet in de laatste plaats over hoe hij zich in een jurk had kunnen hijsen. Waar verkopen ze jurken in die maat, vroeg ik me af.’

‘Voor Phil werd het allemaal heel erg. Iedereen moest een soort dagboek bijhouden waarin hij opschreef wat hij aan seksuele uitspattingen had gedaan. Phil had dat ook allemaal keurig opgeschreven, maar zijn vrouw had dat dagboek gevonden. Toen hij op een avond thuiskwam zei zijn vrouw dat ze wilde scheiden. Hij moest alles achterlaten: het huis, de kinderen, al het geld, ook moest hij van haar naar een andere staat verhuizen en daar een andere naam aannemen. Deed hij dat niet, dan zou ze kopietjes maken van het dagboek en aan iedereen rondsturen, aan zijn ouders, vrienden, zijn werkgever en collega's. Phil was zonder iets te zeggen vertrokken naar onze bijeenkomst om ons te vertellen wat er was gebeurd. Toen hij dat gedaan had, zei hij: “Er is maar één oplossing, ik vermoord eerst mijn vrouw en daarna schiet ik mezelf door het hoofd.” Die avond is de langste sessie geweest die we hebben gehad - we hebben uren op hem ingepraat. Uiteindelijk is het goed gekomen, na drie maanden waren Phil en zijn vrouw zelfs weer bij elkaar en is zijn vrouw vaak meegekomen naar de bijeenkomsten voor seksverslaafden.’

Terwijl Palahniuk over deze ervaring vertelt, gaat hij steeds sneller praten. Hij toont zich een rasverteller met pauzes en bezorgde blikken op het juiste

[p. 26]

moment. Misschien is dit ook de reden waarom hij zo succesvol is in het laten flauwvallen van zijn toehoorders. Want het lijkt ongeloofwaardig, maar het schijnt toch echt waar te zijn: tijdens zijn voordracht verliezen mensen hun bewustzijn. Wanneer Palahniuk gevraagd wordt voor een voorleessessie krijgt de organisator in kwestie meteen te horen dat er ook een EHBO geregeld moet worden en in een televisiedocumentaire over de auteur werd de stand bijgehouden van hoeveel mensen er tijdens de laatste voorleesavond waren ineengezakt. ‘Charles Dickens wist dit ook bij zijn publiek te bereiken,’ meldt Palahniuk, als om zijn verhaal kracht bij te zetten.

Plastisch geschreven

Het werk van Chuck Palahniuk is zeer fysiek. In Stikken wordt niet alleen op alle mogelijke manieren seks bedreven, maar stikt Victor Mancini ook voortdurend in zijn eten om mensen te bewegen de Heimlich-manoeuvre op hem toe te passen. Of dit nu gezien moet worden als een vorm van wurgseks is onduidelijk, maar het legt Victor in ieder geval geen windeieren. Elke keer wanneer hij gered wordt en een zielig verhaal ophangt, krijgt hij geld toegestopt van zijn redder van dat moment.

Ook De Vechtclub is erg plastisch geschreven, eigenlijk nog meer dan Stikken. In deze roman draait alles om een geheime ondergrondse club. Volledig gefrustreerd over de maatschappij die teveel draait om het uiterlijk vertoon, bezoekt de hoofdpersoon Tyler Durden verschillende zelfhulpgroepen voor mensen met allerlei vormen van kanker. De meeste warmte vindt hij bij een prostaatkankersteungroep. Hierin wordt hij namelijk elke week omhelsd door Bob, een man zonder testikels die wel behept is met zwetende borsten die indrukwekkend hangen ‘zoals we die van God voorstellen’. Wanneer Tyler merkt dat er een simulante is die evenals hij alle zelfhulpgroepen afloopt, lukt het hem niet meer zijn emoties te uiten en zoekt hij een andere uitweg voor zijn opgekropte frustraties: de vechtclub, die illegale bokswedstrijden organiseert. Deze club groeit uit tot een sekte die zich over heel de Verenigde Staten verspreidt en de gekte breidt zich steeds verder uit.

Wanneer Tyler op een gegeven moment de club wil opheffen, snijden zijn volgelingen zijn testikels af: ‘“U kent de discipline, Mr. Durden. U hebt het zelf gezegd. U zei: als iemand ooit probeerde de club op te heffen, ook als u het bent, dan moeten we hem bij zijn knikkers pakken”.’ De passage die dan volgt is tamelijk onprettig en ook een vrouwelijke lezer voelt zich bij deze passage enigszins ongemakkelijk.

Heel romantisch

Tijdens zijn laatste tournee door Italië dit najaar werd Palahniuk vanwege De Vechtclub uitgemaakt voor fascist. ‘Dat is toch ongelofelijk? Volgens mij weten ze in Italië zelf niet eens meer wat fascisme betekent. Wat ik met deze roman wil laten zien, is dat je niet zomaar klakkeloos iemand moet gaan volgen omdat je daardoor ergens bij denkt te horen. In al mijn romans draait het om een manier om jezelf te vinden binnen de omgeving van anderen. Mijn hoofdpersonages slagen hier ook altijd in. Eigenlijk ben ik juist heel romantisch. Net wanneer je denkt dat alles even verschrikkelijk is, wordt het prachtig. Iedereen vindt altijd iemand die of iets wat bij hem past.’

Een happy ending dus, dat echter niet altijd in blakende gezondheid wordt beleefd. In De Vechtclub belandt Tyler voor God, die achter een notenhouten bureau zit met ‘zijn diploma's achter Hem’. In Palahniuks laatste roman Diary sterft Peter, een telg uit een rijke familie, die de opdracht kreeg zichzelf te offeren opdat het familiekapitaal weer enkele generaties verzekerd is. De homoseksuele Peter moet een vrouw zien te vinden die hem van nageslacht zal voorzien om daarna te sterven voor het goede doel. Hij wil echter niet aan die missie voldoen en verstopt overal briefjes met geheime boodschappen.

Evenals in De Vechtclub draait het hier om mensen die de slaaf zijn van een bepaald gedachtegoed; in

[p. 27]

deze roman vooral van een legende. Hoewel de boodschap - trek je eigen plan - overeenkomt met die van zijn vorige romans, is Diary veel donkerder en vooral ook minder humoristisch. ‘Dat heb ik bewust gedaan,’ legt Palahniuk uit. ‘Ik wilde deze keer geen roman schrijven die voortdurend door humor wordt verlicht. Dat heeft ook te maken met de huidige tijdgeest. Heel veel grappen die voor 11 september nog wel konden, kunnen nu niet meer. Ik heb bijvoorbeeld een verhaal in mijn hoofd over een boerenjongen die door de ramp op ideeën is gebracht. Vanuit een Jihad-gedachte wil hij iets vergelijkbaars doen om zo een invulling te kunnen geven aan zijn lege bestaan. Maar ik weet zeker dat ik zo'n verhaal nergens kwijt kan en dat niemand het zal waarderen. Hoewel... Playboy ziet er misschien iets in. Nu pornografie zo gemakkelijk is te downloaden van internet hebben ze een enorm probleem en staan ze te springen om verhalen. Ik ga dat maar eens proberen denk ik.’

Verpakt in amusement

In al Palahniuks boeken wordt de Amerikaanse samenleving grotesk neergezet. In zijn volgende boek wil hij dit vanuit de non-fictie doen. Het zal gaan over Portland, de woonplaats van de auteur zelf. ‘In deze stad komen alle gekken en mislukkelingen uit de Verenigde Staten terecht en die wil ik portretteren.’ Het was in de tv-documentaire al te zien: vriendelijke malloten rijden in auto's rond waarop van alles groeit - mos, paddestoelen en allerlei planten, afgewisseld met plastic troep. In een ander shot leest een opgedirkte vrouw uit een slechte B-film op haar manier zeer erotisch voor uit Palahniuks werk. Twee enorme fans delen op straat foldertjes uit met het boekomslag van Diary en vertellen elke passant dat de nieuwe roman van Palahniuk uit is. Het lezerspubliek is gigantisch en veelzijdig. Wat hem zelf vooral aanspreekt is het feit dat veel jongeren zijn werk lezen. Dat heeft hij naar eigen zeggen te danken aan de manier waarop hij zijn ideeën overbrengt: ‘de boodschap wordt verpakt in amusement’, en dat zonder de moraalridder uit te hangen, want aan dat soort types heeft hij een gloeiende hekel.

In zijn roman Lullaby sterft een radiodominee die net aan luisteraars het verhaal vertelt over een vrouw die als het vurig zwaard van God haar missiewerk deed, nog tijdens de uitzending. ‘Ik heb hiermee een vrouwelijke radiopresentatrice voor ogen gehad. Wekelijks heeft ze een programma waarin mensen hun problemen kwijt kunnen. Wanneer dat om seksuele of verslavingsproblemen gaat, vernedert ze deze mensen volledig. Haar gebod is namelijk dat alcohol en drugs verboden zijn en dat mensen ook maar beter geen seks kunnen hebben. Wie daar wel behoefte aan heeft, maakt ze af. En dat terwijl dat mens godbetert zelf jarenlang prostituee is geweest. Zulk schijnheilig gedrag houd je toch niet voor mogelijk?’

Het weinig heldhaftige lot van de radiopriester lijkt dan ook zijn verdiende loon, want volgelingen kweken is uit den boze, zelfs niet als het om Zijn kinderen gaat. Want ook God zelf zal je op je eigen manier moeten zien te vinden en bij schijnheiligheid is niemand gebaat. Wie in Palahniuks boeken God wil vinden moet diep vallen, of zoals Tyler het zegt in De Vechtclub: ‘Wij zijn Gods doorsnee kinderen, zonder speciale plaats in de geschiedenis en zonder speciale aandacht. We hebben geen vooruitzicht op verdoemenis of verlossing, tenzij wij Gods aandacht trekken. Wat is erger: de hel of niets? Alleen als we gepakt en gestraft worden is de redding nabij. “Steek het Louvre in brand en veeg je kont af met de Mona Lisa. Zo krijgt God tenminste onze namen te weten”.’

Van Chuck Palahniuk verscheen onlangs Stikken, de Nederlandse vertaling van Choke (2001), bij De Geus. Ook Fight Club (1996) is in het Nederlands vertaald en indertijd verschenen bij Prometheus als De Vechtclub. Diary verscheen in 2003, Lullaby in 2002.