Passionate. Jaargang 9

[p. 6]

De twijfelende dictators
Interview met Kamagurka & Herr Seele
Said el Haji

Er waren eens twee Belgen. Eentje heette Luc, de ander heette Peter. En ze zaten aan de bar pilzen te slurpen. Zei de een tegen de ander: ‘Nou en.’

Toen kenden de twee elkaar nog niet, zoveel is duidelijk. Intussen geniet Luc Zeebroek (1956) wereldfaam als Kamagurka. Zelfs in Burkina Faso en Bruneï zouden de dagbladen zijn Bert Vanderslagsmulders, Power Pete, Raketman of Paniekman willen publiceren, als ze er maar van wisten. Peter van Heirseele (1959), een hartstochtelijke pianoverzamelaar en bibliofiel, kennen we als Herr Seele. Voorzeker een interessante persoonlijkheid, maar door zijn ietwat kluizenaarachtige natuur minder bekend bij het grote publiek.

Het bekendst is het duo misschien van Cowboy Henk, de sympathieke antiheld die een vogelnestje volschijt om de eitjes warm te houden.

In hun strips, te lezen in NRC Handelsblad, Vrij Nederland, HUMO, The New Yorker, noem maar op, maar ook in hun theaterprogramma's wordt het dagelijks leven uit de context geïsoleerd. Daaruit wordt weer de meest ongebruikelijke consequentie getrokken, al blijft het wonderlijk genoeg binnen de wetten van de logica. Vervreemding van het alledaagse, daar gaat het om. Bizarre gedachtesprongen, omkeringen en verrassende combinaties zijn daarvoor de geijkte stijlmiddelen. Kamagurka: ‘We zijn niet geïnteresseerd in het dagelijks leven.’ Herr Seele: ‘Absurdisme!’

Zoethoutstokje

In Restaurant 't Schrijverke aan het Guido Gezelleplein te Brugge - dit jaar Culturele Hoofdstad - zit ik met Kamagurka garnaalkroketten te eten. Herr Seele zit er ook bij maar eet niet mee, want hij heeft al gegeten. En wel heel speciaal voedsel, zoals het een veganist betaamt. Daar kan hij uren over bomen, ongetwijfeld reuze interessant allemaal, maar daar willen we het niet over hebben.

Hoe ze elkaar die eerste keer hebben ontmoet? Ach, ze hadden elkaar al vele malen ontmoet. Hun nu al 27 jaar lange vriendschap en samenwerking is er een van voortdurend eerste ontmoetingen.

Die aller-aller-állereerste ontmoeting?

Kamagurka: ‘We zaten toen nog op de Kunstacademie in Gent. Ik zag Herr Seele (of ook wel “patrijs”, of ook wel “het gevogelte”, of ook wel “the hardest working man in showbiz”) tegen de muur aangeleund. Hij zag er zo zot uit, zo 19^e-eeuws met zijn koffertje volgetekend met Russische iconen, beentjes gehesen in een geribde kniebroek met van die zakken aan de zijkant, die rare kop van

[p. 7]

Kamagurka uitgedost als Cowboy Henk, zoals gezien door Herr Seele.

hem en een zoethoutstokje in de mond, dat ik hem meteen een vuurtje aanbood.’

Herr Seele: ‘Maar ik rook niet, hè. Mijn uiterlijk was een list om de mensen af te stoten. Ook Kama vond ik aanvankelijk maar een mug. Maar wat me in hem aantrok was zijn talent, hè. Hij is de beste tekenaar van zijn tijd.’

En zo werd Herr Seele butler en binnenhuisarchitect (‘maar vooral butler, hè’) in Kamagurka's studentenkamer. Ach, van het een komt altijd het ander, we kennen het wel. En is zo Cowboy Henk tot stand gekomen?

Herr Seele: ‘Aan de ene kant wel.’

Aan de andere kant niet?

‘Dat ligt eraan.’

Hoe hij dat bedoelt? Dat mogen we aan Kama vragen. Hij heeft nu al zijn buik vol van dit dubbelinterview. Maar Kamagurka is met zijn gedachten elders.

[p. 8]

Waar is Kamagurka?

‘Bij mijn vrouw. Die moet platliggen, hè. Ze is zes maanden zwanger van ons vierde kind. Ze kan ieder moment bellen en dan moet ik ervandoor, hè.’

Van harte gefeliciteerd! Maar blijf er nog even bij. Vertel wat over het ontstaan van Cowboy Henk.

‘Cowboy Henk is ontstaan als reactie op de grootstedelijkheid en de daarbij behorende punkbeweging. Waar ik overigens zelf deel van uitmaakte, hè. Daarom kozen we voor een simpele cowboy die niets met die grootstedelijke complexiteit te maken heeft.’

Waarom draagt hij dan geen cowboyhoed?

‘Die heeft hij wel gehad, hè.’

Kierkegaard en Picasso

Zo moeten we hun samenwerking zien.

Herr Seele: ‘Eens in de week, soms vaker, komen we bij elkaar om te brainstormen. Waar het dan op neerkomt is dat Kama de grappen schrijft en ik het tekenwerk doe. Dat doen we nu al meer dan twintig jaar en het werkt altijd, hè.’

Krijgt hij nooit eens grappen waarvan hij denkt: nee, dit vind ik niks, het is te slap of iets dergelijks?

‘Nee, over het algemeen geldt: hoe slapper, hoe beter. Daar is Kama goed in, hè. Hij is de meester van de clichés. Aan de andere kant is dat ook zijn zwakte: het opstapelen van mop op mop. Een echte freak wat dat betreft. Toch is Kama de nuchtere practicus van ons twee. Ik ben het wat meer theoretische, chaotische genie, hè. Ik ben ook een ontzettende twijfelaar. Als Kama een Picasso is, ben ik een Mozart, of nee een Kierkegaard. Maar waar Kama een echte grappenmaker is, ben ik een grap op zich. Ik heb een fysiognomiek die op de lachspieren werkt, hè.’

Kaal als een knikker, een lang en smal gezicht waarin kleine pretoogjes oplichten als morellen en een verzaligde trek om de mond. Een geestige fysiognomiek, ja dat heeft Herr Seele zeker. Bij alles wat hij zegt is het moeilijk je lach in te houden, ook al is het niet grappig.

Terug naar Kamagurka. Heeft hij nooit eens zin om zelf Cowboy Henk te tekenen?

‘Dat zou ik niet kunnen, hè. Tekenen is saai. En helemaal met iemand als Cowboy Henk. Altijd maar weer diezelfde kuif! Veel te benauwend. Ik laat het liever over aan “het gevogelte”, die kan dat heel goed.’

Dat is ook de reden waarom Kamagurka in sommige strips zulke bizarre figuren tekent. Mensen met olifantenkoppen, uitpuilende ogen als periscopen, mannetjes met libellenvleugels, noem maar op. Niets is hem te dwaas. Allemaal om die drukkende wet van herkenbaarheid te doorbreken en vervreemding te bewerkstelligen. Nog steeds zijn er mensen die denken dat hij gewoon niet kan tekenen. ‘Dat is ook humor. Maar ik kan niet tegen beperking en die voortdurende herhaling, hè.’

Maar heeft creativiteit niet ook een beetje beperking nodig?

‘Jawel, maar die beperking leg ik mezelf ook op, hè. Mijn figuren zijn niet geheel onherkenbaar. En dan is er natuurlijk ook nog de situatie en de tekst. De beheerste anarchie die ik mezelf in mijn tekeningen toesta, hanteer ik niet op mijn teksten, hè. De tekst moet leesbaar zijn, anders komt de grap niet over.’

[p. 9]

Herr Seele uitgedost als nietmachine, zoals gezien door Kamagurka.

Clowns

Hun humor doet erg denken aan die van films als Top secret en The naked gun. Hoe komt dat?

Kamagurka: ‘Onze humor gaat veel verder dan dat. Onze humor is een mix van Roland Topor, Kafka, Bonzo Dogband, Frank Zappa, Ionesco, Daniil Charms, Monty Python en Wim T. Schippers.’

Een hele waslijst. Dan heb je alle naoorlogse absurdisten wel gehad, alleen Beckett en Camus ontbreken. Maar die zijn niet grappig.

Kamagurka: ‘Maar het gaat er niet om de mensen aan het lachen te krijgen, hè. Lachen is niet interessant voor ons. Lachen is gewoon een fysieke reactie, die eigenlijk het einde inluidt van de grap. Als er wordt gelachen, is de grap voorbij.’

Herr Seele: ‘Uiteindelijk is het komische natuurlijk antihumor, hè.’

[p. 10]

Het komische is antihumor? Ik herhaal het een stuk of tien keer, want het klinkt verdomd interessant. Maar het chaotische genie kan het helaas niet uitleggen. Zijn beste poging: ‘Ik heb het van grote komieken gehoord.’

Kamagurka dan: ‘Humor is niet om te lachen maar een filosofie, want humor is verwondering en alle verwondering is een vorm van humor. Ik weet zeker dat mijn kat gevoel voor humor heeft, omdat hij verbazing kent. God is ook een en al humor. Als Christus wordt opgehangen, zegt hij: “Vader, vergeef het hun, want zij weten niet wat zij doen.” Natuurlijk weten de mensen wat zij doen, dat weten zij heel goed. Dat is nu juist het absurde: dat ze het tóch doen. En niet één keer maar steeds weer. We worden als clowns geboren en uiteindelijk sterven we ook als clown, hè. Het enige wat er tijdens het leven gebeurt, is dat we onze clownspakken aan- en uittrekken.’

Kamagurka wijst naar een wat ongelukkig gehangen bordje aan de muur, waarop ‘WC’ geschreven staat, en een pijltje ernaast. Het pijltje wijst precies naar het Christusbeeldje schuin erboven, onbedoeld suggererend dat Christus een wc is. ‘Dat is humor,’ zegt hij.

Voor Herr Seele een uitgelezen mogelijkheid om nog zo'n geweldig interessante uitspraakte doen: ‘Grote komieken zijn dictators.’ Hij kan het toelichten: ‘Kijk maar naar Stan Laurel en de Marx Brothers. Dat zijn enorme dictators geweest, groter dan Hitler wellicht. Humor is bevrijding, maar heeft een dictator nodig, hè. Van waaruit moet je je anders bevrijden? Daarom kunnen we allemaal zo lachen om grappen over God en Hitler. Ach, Hitler was eigenlijk maar een halve dictator, die heeft zichzelf van kant gemaakt. Dat is op zich ook wel humor, hè.’

Heeft hij misschien nog zo'n interessante uitspraak? Jazeker.

‘Humor is een vorm van erotiek, hè. Erotiek is een belangrijk aspect in ons werk, vergeet dat niet. In oude tijden had de nar bijvoorbeeld een erotische functie. Wel zo logisch, natuurlijk. Erotiek is een vorm van relativeren, dat is humor, hè.’

Is er dan werkelijk niets wat het duo niet als humor verstaat? Zijn er wellicht criteria die zij hanteren? Wanneer is een sketch van Cowboy Henk bijvoorbeeld geslaagd?

Na lang nadenken zegt Herr Seele: ‘Een sketch is geslaagd als die gepubliceerd wordt, hè. Wij werken niet met een punchline, die hebben we al lang afgeschaft. Maar je moet natuurlijk wel effect scoren. Dat is ook zo'n dictatoriale trek van humor, hè. En je kunt niet te negatief zijn, het is en blijft een strip. Ooit is een sketch van Cowboy Henk per ongeluk gepubliceerd. Wij wilden het eigenlijk niet publiceren, omdat we wisten dat de mensen het te aanstootgevend zouden vinden, hè.’

Wat voor sketch was dat dan?

‘Het is Sinterklaasavond en Cowboy Henk zet zijn schoen in een schoorsteen van Auschwitz. “Zo,” zegt Henk, “nu maar eens kijken of Sinterklaas echt geen enkele schoorsteen vergeet.” Henk wil Sinterklaas testen door de minst voor de hand liggende schoorsteen te kiezen. Het gaat dus om Sinterklaas en helemaal niet om Auschwitz, hè. Maar dat soort dingen liggen te gevoelig bij de mensen.’

Nihilistisch

Wat is Cowboy Henk eigenlijk meer dan een strip?

Herr Seele: ‘Cowboy Henk is meer dan een combinatie van tekst en beeld.

[p. 11]

Het is pure dynamiek, hè. Ik zie geen verschil tussen Cowboy Henk en poëzie. Kama en ik zijn esthetici. Wij zijn bijvoorbeeld grote liefhebbers van de Vlaamse Primitieven. Maar ook van de Japanse prentkunst en van Russische iconen. Het is dat vergeestelijkte en die gezonde humor wat ons er zo in aantrekt, hè. Dat zie je ook in ons werk terug.’

Vergeestelijking? Is het niet vooral themaloosheid?

Kamagurka: ‘Themaloosheid? De humor ís het thema, ons absurdistische levensgevoel.’

Herr Seele: ‘Aan absurdisme ligt natuurlijk een grote twijfel aan alles ten grondslag. Wij zijn dan ook nihilistisch, hè. We hebben er een hekel aan om waaruit dan ook conclusies te trekken, omdat we weten dat het van een andere kant bezien weer heel anders is. Wij zijn twijfelaars, twijfelende dictators zijn we. Toch is dat de enige manier om recht te doen aan de zotte werkelijkheid, hè. Niet dat het ons daarom gaat, hoor. Maar elke andere levensopvatting is voor ons simpelweg te oppervlakkig. Daarmee onttrekken we ons wel aan de maatschappij, maar de maatschappij is de mindere dictator. Die zijn we zat, hè.’

Maar zit er nooit iets achter hun teksten, een fijnzinnige boodschap voor de goede verstaander, een diepere laag wellicht?

Kamagurka: ‘Jawel, maar dat zit ín de tekst, niet erachter. Bijvoorbeeld deze sketch hier...’ Hij wijst op een sketch van Cowboy Henk waarin een bejaard koppel over straat loopt. Het koppel is door de jaren heen letterlijk aan elkaar vastgegroeid. Maar plotseling sterft de man, midden op straat, waardoor de vrouw niet verder kan. Gelukkig is daar Cowboy Henk. Als een bever knaagt hij het koppel los. ‘Vrij! Eindelijk vrij!’ roept de vrouw, en loopt alleen weg.

Kamagurka: ‘Deze sketch gaat over de emancipatie van de vrouw, het feminisme.’

Herr Seele wijst op een andere sketch, waarin Cowboy Henk een christelijke copyshop binnenloopt om een echte vis te kopiëren. Het wil niet lukken, dus haalt hij er de pastoor bij. ‘Wat heeft dit te betekenen, mijnheer de pastoor?!’ De pastoor legt het als volgt uit: ‘Als christelijk geïnspireerde fotokopieerzaak vinden wij dat het vermenigvuldigen van vis een uiterst kiese zaak is die enkel tot de bevoegdheid van de Here Jezus zelve behoort... Het spijt me m'n zoon!’

Herr Seele: ‘Dit gaat natuurlijk over het christendom, hè.’

Wat is dan het thema?

Kamagurka en Herr Seele in koor: ‘Het is zot.’

Plotseling gaat Kamagurka's mobiele telefoon. Het is zijn vrouw. Hij moet ervandoor.

Nog een laatste vraag. Wat kunnen we van hun verwachten op het komende GDMW-festival?

Herr Seele: ‘Humor.’

Herr Seele is zo goed om mij met zijn vrachtauto, waarmee hij uit heel Europa oude piano's naar woonplaats Oostende vervoert, een lift te geven naar het station.

Goede gelegenheid voor een allerlaatste vraag. Interesseert hij zich voor poëzie en literatuur?

‘Ik koop zo'n drie boeken per dag! Ik heb duizenden boeken in mijn kast.’

Indrukwekkend. Maar leest hij ze ook?

‘Nee, geen tijd voor, hè.’