Passionate. Jaargang 9

[p. 50]

Ontbijt
Vrouwkje Tuinman

Water spettert over het aanrecht. In elke druppel bevindt zich een korreltje. Meestal bruin, soms wit. Dan stijgt de geur op. Eerst lijkt het nog vaag op karamel, maar al snel wordt het vochtig hooi, de geur van natte jassen na afloop van het speelkwartier. Wat haar vader koffie noemt, is meer een aangelengde verzameling bij elkaar geharkt stof, dat overal geweest kan zijn.

Vijf maal daags is er hetzelfde ritueel. Water in de ketel, gas aan. Dat duurt even, want de gaatjes van het fornuis zijn verstopt. Ketel erop. Terwijl het water suist en het metaal steeds harder kraakt komt de kop tevoorschijn. Hij is van donkerbruin glimmend porselein. De binnenkant is dof en op de bodem zit een korrelig vlies.

De beker wordt één keer per dag omgespoeld, maar nooit écht gereinigd. Dat hoort niet, weet haar vader. Net als bij de koekenpan. Op zaterdagavond eten ze daar vaak een kant-en-klaar maaltijd uit. Na afloop wordt de pan met restjes en al in de kast gezet. Daar komt hij het volgende weekend weer uit, om rechtstreeks het vuur op te gaan. Gisteren aten ze rijst en kipkerrie uit een diepvriespak, met erdoorheen restjes beschimmelde boerenkool van een al lang weggegooid blik. Daar krijg je meer weerstand van, zegt haar vader.

In de kop gaan twee scheppen oploskoffie van het huismerk uit de supermarkt. Ze zitten een beetje aan elkaar geklonterd doordat het huis zo vochtig is. Met twee scheppen poedermelk en het kokend water erbij worden ze door elkaar gemengd tot er een okergeel eindproduct ontstaat. Dat verdwijnt richting de ochtendkrant. In het hele huis plakken, waar de beker heeft gestaan, gebobbelde lichtbruine rondjes. Een koffieterritorium dat zich steeds maar uitbreidt.

Uit een enorme zak wordt een kop gedroogde maïs of gemengde dierproducten geschepten met heet water overgoten. Als haar vader de koffie en het voer voor Basje tegelijkertijd bereidt, gaat ze bijna onderuit van weeïgheid. De hond niet, die schuift zijn bak enthousiast door de keuken, plasjes brokkenbouillon achterlatend.

Dan is het tijd voor het ontbijt. De ketel gaat weer op het gas, dit keer voor thee met twee verplichte klonten suiker. Op het oppervlak drijven olieachtige kringen. Bij het roeren mag ze geen enkel geluid maken, dat hoort niet. Dus blijft de meeste suiker onderin plakken. Ze probeert te bedenken wat ze ermee moet: oplepelen mag niet, maar laten staan levert ook een tirade op. Haar vader snijdt ondertussen het brood, dat de avond ervoor op de kachel is gelegd. Daar wordt het lekkerder van, weet hij. Daarna komen de boter en de jam uit de koelkast. Een zurige lucht verdrijft het koffiearoma.

Er is maar één groot mes, waarmee alles moet gebeuren. Het is twintig centimeter lang, verroest en hier en daar zwart uitgeslagen. Alles wat er mee is versneden smaakt in de verte naar ijzer, vermengd met het voedsel dat er eerder mee in aanraking is geweest. Ze lust eigenlijk geen boter, maar dat is allemaal onzin, zegt hij. Een enorme kwak margarine, aan de bovenkant geel uitgeslagen, wordt tot aan de randen van de boterham gesmeerd. Als versiering komt er een dun laagje jam bovenop, dat er snel af probeert te glibberen.

De hele familie aan vaders kant heeft een gespannen relatie met voedsel, al zullen ze dat zelf ontkennen. Van haar moeder heeft ze gehoord dat haar vader en zijn broer en zus al jong kregen aangeleerd dat vies lekker is. Haar vader verdroeg geen spinazie, maar moest die toch eten. Deed hij dat tussen de middag niet, dan moest het na school alsnog. Of de volgende ochtend als ontbijt. En anders de volgende middag, avond of de ochtend daarna. Er waren nog geen koelkasten. Uiteindelijk aten de kinderen alles, of het nu bedorven was of niet. Honger is honger.

[p. 51]

Later gingen ze het vanzelfsprekend vinden. Als de supermarkt een aanbieding heeft, dan koop je die per dozijn. Ook als dat betekent dat je nog weken later vanillepudding met harde blauwige stukjes erin moet eten. Of sinaasappelsap moet drinken die uit zichzelf gazeuse is geworden. Daar wordt een mens hard van en trouwens, je proeft het toch niet.

Op een dag was haar vader ernstig ziek geworden. Pas na enkele infusen durfde hij te bekennen dat het misschien aan een gehaktbal lag, die hij enkele weken daarvoor van zijn ouders had meegekregen en die in de provisiekast had gelegen tot hij hem twee dagen eerder had opgegeten. Hij had hem wel wat kruidig gevonden.

Misschien had hij zich gesterkt gevoeld in zijn opvattingen, toen hij zelfs deze bijna-doodervaring overleefde. Zijn dochtertje hoeft het vele jaren later althans niet te wagen een stuk brood met groene ogen erin te weigeren. Er waren niet veel woede-uit-barstingen nodig geweest om haar wat dan ook te doen eten. Tot de plastic kaasrandjes aan toe. Die poep je er vanzelf weer uit, toch?

De eetregels liegen er ook niet om. Sinds haar vijfde is ze oud genoeg om aan de volwassen etiquette mee te doen, vindt hij. Dat betekent dat je op een grotemensenstoel moet zitten, met je buik keurig vijftien centimeter van de tafelrand af. De ellebogen moeten stijf tegen het lichaam aan blijven, de onderarmen in een hoek van precies negentig graden naar voren steken. Haar handjes komen dan net niet bij het bestek uit. Dus worden de boterhammen in stukjes gesneden en prikt ze, elke keer als haar vader even niet kijkt, snel een vierkantje aan haar vork. Als hij hoort dat haar arm de tafel raakt volgt alsnog een uitbrander.

Thee drinken moet op zijn Engels. Met de pink omhoog en het kopje zo stabiel mogelijk tussen duim en wijsvinger. Soms is het te heet of te zwaar en valt het. Voor hem een extra bewijs dat ze zich maar beter aan de regels kan houden, want dan zou ze zich tenminste niet hebben gebrand.

Elke zaterdagmiddag dat ze het huis binnenstapt is het muffer en donkerder geworden. De ramen slibben steeds meer dicht, de vloerbedekking krijgt een vettige glans en op de trap torenen de stapels oud papier ruim boven de treden uit. Soms, als ze een puzzel of spelletje uit de kast pakt, krioelen er kleine beestjes onder vandaan. Er is een werkster, maar die krijgt slechts een magere twee uur per veertien dagen toebedeeld. Daarin komt ze niet verder dan het sanitair en de stofzuiger.

Als het meisje een jaar of tien is, merkt ze dat de hond begint te stinken. Het is niet zijn adem, en zindelijk is Basje ook nog steeds. De lucht komt van dieper, van binnenuit lijkt het wel. De stugge vacht op zijn rug ziet er steeds meer verwaarloosd uit en af en toe is Bas ineens agressief. Hij gaat angstig kijken. Na een tijdje wordt hij steeds vaker en langer in de bijkeuken opgesloten. Af en toe hoort ze zacht gekreun, maar daar praat ze dan snel overheen. Haar vader kan niet tegen die aanstellerij en trapt hem in elkaar als het te lang duurt. Pas maanden later is de hond ineens verdwenen. De stank hangt er nog een tijdje.

Het ontbijtritueel zal niet meer veranderen. Behalve dan dat ze, naarmate ze ouder wordt, steeds meer naar binnen moet zien te werken om haar vader tevreden te stellen. Soms gaat de telefoon en maakt ze misbruik van die spaarzame twee minuten zonder toezicht. Ze probeert het eten onderin de vuilnisbak te verbergen of het snel door de wc te spoelen. Eén keer verstopt ze de complete maaltijd onder de dekens van haar poppenwagen.

De werkster heeft het allang opgegeven om in dit huis onder kasten en achter kussens te kijken. Nog jaren vindt het kind de bewijzen van haar ongehoorzaamheid terug. In het begin als een soort zelfkastijding. Ze moet het dekentje opslaan, de beer opzij duwen en kijken. Af en toe dwingt ze zichzelf het voedsel even aan te raken. Nog heel lang is het brood beschimmeld. Later raakt de kaas uitgedroogd als leer. Soms probeert ze of het nog eetbaar is, zodat het voor altijd kan verdwijnen. Later verdwijnt die gewoonte en vergeet ze zelfs dat met de poppenwagen niet meer gespeeld kan worden. Toch komt ze het voedsel altijd weer tegen, en probeert ze haar schrik te verbergen tegenover de achteloze vader achter zijn bureau.

Heel veel maaltijden later rot ook hij weg van binnen. Alle spullen worden gesorteerd. Vreemde mensen beslissen dat niets van haar speelgoed nog bruikbaar is. De stank zou er toch nooit meer uit wegtrekken. Niemand ziet dat ze opgelucht is wanneer de kinderwagen in de container verdwijnt.