Parmentier. Jaargang 17

[p. 22]

Samuel Vriezen
Grenzen op drift

Een van de voornaamste beloften die van de Language-beweging lijkt uit te gaan is dat de grenzen tussen gedicht, proza en essay kunnen vervagen. Poëtica, poëzie, en ook politiek zouden kunnen samenvallen in één manier van schrijven. Vernieuwingen in de vorm van de gedichten zelf corresponderen met vernieuwingen in het schrijven over gedichten, of over taal en werkelijkheid in het algemeen. Bruce Andrews is binnen de Language-school een van de auteurs die deze belofte het meest rigoureus heeft uitgewerkt. De manier waarop hij dat doet heeft te maken met zijn schrijfmethodes, de structuur van zijn theorieën, en de manier waarop hij concreet materiaal en abstracte schema's met elkaar in verband brengt.

Andrews schrijft zijn poëtische teksten op een speciale manier. Hij maakt een scherp onderscheid tussen het moment waarop het taalmateriaal wordt gegenereerd, en het echte schrijven, dat in feite een zuiver redactieproces is. Taalmateriaal genereert hij tijdens volstrekt ongebonden schrijfsessies. Op systeemkaarten schrijft hij willekeurig woorden, woordgroepen, frasen, uitspraken, of zinnetjes. Alles is mogelijk. Deze systeemkaarten worden vervolgens in dozen geborgen, om jaren later - als hij de oorspronkelijke context is vergeten - gebruikt te worden tijdens het monteren van de uiteindelijke poëtische teksten. Dat monteren vormt het echte schrijven. Op deze manier kan Andrews zich als het ware neutraal tegenover het taalmateriaal opstellen. Het schrijven wordt zo zelf ook een lezen, een opnieuw interpreteren van anoniem geworden, bijna toevallig gevonden frasen.

Op deze manier werkt Andrews met taal op een heel concreet niveau: taal is materiaal, het bestaat uit specifieke taaleenheden die je neutraal en contextloos kunt benaderen. Zijn redactieof montagestrategieën hebben echter vaak een meer abstract theoretisch karakter, die hij in verband brengt met zijn poëticale theorieën. In zijn theoretische essays valt een voorkeur op voor schematische ordeningen van verschillende niveaus (zeg, tussen oppervlakte- en dieptestructuur) van omgang met taal en literatuur. Vaak is een artikel opgebouwd rond een centraal model dat je geometrisch zou kunnen weergeven - de niveaus kunnen

[p. 23]

bijvoorbeeld worden gerepresenteerd als concentrische cirkels, en soms heeft elk niveau twee dimensies: een van uitleg (explanation) en een van voorschrift (prescription). Vaak worden de modellen van een artikel gebruikt om verschillende domeinen met elkaar in verband te brengen. Een concentrisch kringenmodel kan bijvoorbeeld analoog opereren binnen taal en literatuur enerzijds en binnen politieke theorie anderzijds. Het essay dat ik heb gekozen om te vertalen, Grondvesting (Constitution), uit 1981, is een van de eerste essays waarin Andrews een dergelijke opzet uitwerkt.

Maar de modellen die in zijn poëtica worden toegelicht kunnen ook als blauwdruk fungeren voor de ordening van poëtische teksten. Ze bieden een handvat voor de interpretatie en ordening van de fragmenten die op de systeemkaartjes staan. Daarmee kan Andrews essayistische passages ook makkelijk laten overlopen in passages met primair poëtisch materiaal. Ook hierin is Grondvesting een opvallend vroeg voorbeeld. Een betogende tekst, die het schema van het artikel uiteenzet, wordt steeds onderbroken door cursieve fragmenten, die afkomstig zijn uit zijn gedichten (hij noemt de teksten Give Em Enough Rope, R + B, Getting Ready To Have Been Frightened, ‘Avg. Lumens’, Wobbling, Sonnets (memento mori), Transbluency, Love Songs). In deze opzet laat hij zijn poëtische taalmateriaal en zijn theoretische overwegingen licht op elkaar werpen. De poëzie wordt extra geladen door haar in een theoretische context te plaatsen, en de theorie wordt onmiddellijk verrijkt met praktijkvoorbeelden. Het onderscheid in schriftuur tussen de cursieve en de rechtstaande passages is soms klein: daadwerkelijk lijken op veel plekken theorie en poëzie in elkaar over te gaan.

De theoretische modellen kunnen ook op de achtergrond een rol spelen bij het poëtische werk zelf. Lip Service is daarvan een voorbeeld. Het werk ontstond na voltooiing van het lange, overweldigende, uiterst agressieve politieke gedicht I Don't Have Any Paper So Shut Up (Or, Social Romanticism) op basis van materiaal dat meer te maken had met liefde, erotiek, intimiteit, het lichaam, relaties, gender en feministische theorie. Dit materiaal werd in verband gebracht met twee structurele modellen. Het eerste model is Dante's Paradiso, dat als structurele mal diende (in het bijzonder werd alle interpunctie overgenomen uit Dante). Het andere model was het theoretische model voor een groot essayistisch werk waar hij op dat moment aan werkte, onder de titel Tips for Totalizers. Een definitieve versie van dit werk is naar mijn weten nooit verschenen. Wel is de onderliggende theoretische blauwdruk vele malen gebruikt om teksten te ordenen. In de essaybundel Paradise & Method geeft Andrews een overzicht

[p. 24]

van die blauwdruk in hoofdstuktitels. Deze blauwdruk bestaat uit drie afdelingen A (Epistemologie: over representatie en schrift), B (Existentiële actie, over subjectiviteit en relaties), C (Uitleg, over de sociale context); die drie afdelingen werden elk in 5 hoofdstukken opgedeeld, waarmee de volgende structuur ontstaat:

A1.	Transcendentie
A2.	Representatie
A3.	Non-representatie
A4.	Proces
A5.	Bemiddeling
B1.	Tekensysteem
B2.	Tekenonrust
B3.	Discours
B4.	Lees-Subject
B5.	Dialoog, Aura
C1.	Afstand
C2.	Context
C3.	Hechting
C4.	Apparaat
C5.	Praxis

Bij Lip Service werd de volgorde van enkele duizenden systeemkaarten, via een complex systeem met meervoudige lagen van ordening, bepaald aan de hand van de Tips-opzet, en tegelijk werd het materiaal op de kaarten gekoppeld aan de structuur van Dante's boek. Door al deze methoden met elkaar in verband te brengen ontstond uiteindelijk een gedicht van 400 pagina's in 100 hoofdstukken (geordend in 10 ‘planeten’ van elk 10 hoofdstukken). Het gedicht dat ik vertaalde is het laatste van deze honderd hoofdstukken, ‘Primum Mobile 10,’ een tekst waarvan Andrews het slotgedeelte (vanaf ‘O laten we onvermurwbaar vriendelijk socialisme nemen’) vaak heeft gelezen bij voordrachten.