Parmentier. Jaargang 14

[p. 100]

Lucas Hüsgen
Dat was het dan
Een inleiding bij ‘Onder kraaienoog’ van Yi Sang

Yi Sang was vreemd. Dat wist hij zelf ook: Kim Hae Gyong, in 1910 geboren in Seoul, een maand nadat de Japanse annexatie van Korea officieel haar beslag kreeg, nam achttien jaar later het pseudoniem ‘Yi Sang’ aan: ‘isang’, dat wil zeggen, ‘vreemdheid’. Niet door eigen verkiezing: toen hij als architectuurstudent zijn stage vervulde, werd hij door een Japanse bouwvakker per ongeluk niet als Kim Sang (Japans voor ‘meneer Kim’), maar als Yi Sang aangesproken. Kim Hae Gyong zag de mogelijkheden. ‘Isang’ betekent niet alleen ‘vreemdheid’, maar kan ook betekenen ‘dat was het dan’, ‘verder niets’. We zien die laatste betekenis terug in het vierde gedicht van de hier gepresenteerde reeks Onder kraaienoog.

Een poëtisch programma van vreemdheid en vanitas lag in het toeval vervat. Minstens zo aantrekkelijk was dat de aanname van een andere familienaam tegen een gulden regel indruiste. Het dragen van een pseudoniem was in Korea niet ongebruikelijk, maar dan behield je wel je familienaam. Zich van Kim omdopen in Yi vormde een vergrijp van de allereerste orde binnen de patriarchale cultuur die Korea zeker destijds nog was. Om precies die reden was ook het tweede gedicht uit Onder kraaienoog, waar de ik zich zelfs de rol van de vader van zijn vader aanmeet, een schandaal. Nog afgezien daarvan: de reeks was in zijn geheel een probleem. De vijftien gedichten werden in 1934 bij wijze van krantenfeuilleton gepubliceerd, maar leidden tot zoveel consternatie dat de oorspronkelijk geplande dertig er niet meer van kwamen. Yi Sang had met zijn poëzie die vrijelijk gebruik maakte van geometrische figuren en tabellen, pseudo-wetenschappelijke terminologie en een hang naar het morbide, de volgende stap gezet in de modernisering van de Koreaanse dichtkunst.

Eerder had Kim Sowol de eigenschappen van het volkslied overgeheveld naar het klassieke sijo-genre, had dichter en boeddhistisch revolutionair Han Yong-Un, hoewel man, een ganse bundel gepubliceerd vanuit vrouwelijk perspectief. Chong Ji-Yongs eerste gedichten thematiseerden de beweging van de zee binnen een traditie die zich liever concentreerde op de statica van het berglandschap, waarbij hij bovendien het gebruik van verschillende taalregisters introduceerde. Maar waar Chong Ji-Yongs latere werk in een poging

[p. 101]

tot verzet tegen de Japanse kolonisatie nu juist de bergen weer bezong, zij het via een lange en beweeglijke dwaaltocht, bleef Yi Sang van alle Koreaanse poëzievernieuwers de meest pijnlijke en minst comfortabele.

Resoluut gooide hij de klassieke Koreaanse poëtische vormen overboord, introduceerde het prozagedicht, schreef zijn woorden bij voorkeur aan elkaar, en trakteerde hij zijn lezers op regelmatig als schandelijk ervaren thematiek, waarbij zijn bitse maar van onderhuidse humor voorziene toon het de lezer ook niet makkelijker maakte. Dat confronterende karakter gold ook voor zijn proza. Zijn beroemdste vertelling, ‘Vleugels’, toont de wel erg inschikkelijke levenshouding van een man die getrouwd is met een prostituee en alleen nog maar kan dromen van wegvliegen uit dit leven. Daarbij krijgt de lezer de stellige indruk dat hij het nooit van een echte vlucht zal laten komen. Het bijna klinisch getoonzette verhaal is overigens autobiografisch. Maar zelfs dat hoefde je niet te weten, om Yi Sang nu niet meteen als publiekslieveling op te vatten.

Toch zou je het verhaal ook als een symbolische vertolking van de Koreaanse politieke situatie van die tijd kunnen lezen. Korea, door de westerse grootmachten versjacherd aan Japan, werd onder koloniaal geweld de moderniteit in gedwongen. Dat had goede kanten. De eeuwenoude feodale structuren hadden het land zeker gedurende de negentiende eeuw in diepe ellende gestort, en alleen al de door de Japanners opgelegde opheffing van de slavernij kwam velen ten goede. Maar daar stond tegenover dat nu het hele land aan slavernij werd onderworpen, terwijl de bezetter met zijn overweldigende introductie van moderne techniek en westerse cultuur de inheemse Koreaanse cultuur van nul en gener waarde verklaarde.

Yi Sang liet zich op zijn beurt door moderne (lees: westerse) architectuur en wetenschap inspireren, en boorde ook westers getinte literaire vormen aan, vooral het prozagedicht. Maar anders dan ons modernisme verleenden die vormen niet primair uitdrukking aan bevrijding, toekomstdromen, nieuwe tijden. Ze waren, in al hun droge humor, met tragiek beladen, alsof het geloof van de dichter in die nieuwe vormen tegelijkertijd hoogverraad betekende aan het moederland dat er geprostitueerd bij lag en daar op en of andere manier van moest genieten. Die tweeslachtigheid strookt met Yi Sangs obsessie: het spiegelbeeld, de vluchtigheid van de door geen poëtische techniek te

[p. 102]

achterhalen identiteit. Die obsessie zien we beeldend uitgedrukt in het vierde gedicht van Onder kraaienoog, dat daarin zelfs vooruitloopt op de westerse concrete poëzie van enige decennia later. Dat we Yi Sang in Onder kraaienoog ook nog eens op ietwat perverse wijze medisch in touw zien, heeft van doen met de tbc waaraan hij leed, en vooral ook: met zijn besluit zich daar niet voor te laten behandelen. Leven en poëzie stonden van meet af aan onder het wakend oog der kraaien.

De wisse dood in 1937, het ‘dat was het dan’, vond naar behoren ook in den vreemde plaats: in Tokio. Aan de literaire vreemdheid is hij inmiddels voorbij. Als invloedrijk klassieker is Yi Sang onaantastbaar. Er zijn vermoedelijk weinig literaturen die zo graag gebruik maken van het prozagedicht als de Koreaanse: dat alleen al moet op het conto van Yi Sang worden bijgeschreven. Eerder vertaalde ik, onder andere voor Parmentier, de hedendaagse dichteres Yi Won. Zij is een leerlinge van de dichter Oh Gyu-Won, die zelf Yi Sang als zijn literaire voorvader beschouwt. En zo verbaast het niet om ook in Yi Wons werk, dat ook menig prozagedicht kent, die wetenschappelijke toon en inzet aan te treffen. Maar ook dat is niet langer vreemd aan een land dat menselijk genoom kan klonen. Yi Sangs medische spiegelkunst neemt zeer, maar dan ook zeer reële trekken aan.