Parmentier. Jaargang 12

[p. 156]

Vincent Schmitz
Lezertje pesten
Over De leverancier van Agur Sevink en Hans van Wetering

Afgelopen zomer verscheen De leverancier, de debuutroman van Agur Sevink en Hans van Wetering. Het boek ziet er niet bepaald uitnodigend uit: op het omslag zie je een wazige groengrijze foto waarop twee in winterkleding gestoken mannen tegenover elkaar zitten te typen op hun laptops. De titel staat er in felgele letters overheen gedrukt. De flaptekst blijkt zomaar op de rug te staan en is weinig conventioneel; wie hoopt enige indruk van de inhoud te krijgen door de in minuscule lettertjes afgedrukte tekst te lezen, komt bedrogen uit. In exact 400 woorden trachten de auteurs hun boek te introduceren: ‘Vat alles samen. Alles! Van band tot band. In 200 woorden? Kan niet! 700! Uitgesloten, dan wordt het onleesbaar, mierenlettertjes, hoofdpijn. Vooruit, 400 dan?’, waarna wordt uiteengezet hoe onmogelijk het is om de plot samen te vatten, laat staan om de structuur te overzien. Nee, De leverancier is op het eerste gezicht geen boek dat je voor je inneemt, en het moge duidelijk zijn: Agur Sevink en Hans van Wetering schrijven geen proza voor de massa. Als je het zwaar in de hand liggende boek vervolgens doorbladert, valt de typografische wirwar je meteen op: de tekst is gezet in verschillende lettertypes met verschillende korpsen en zetbreedtes, onderbroken door een veelvoud aan noten; er zijn lijsten waarin namen en begrippen worden uitgelegd; foto's en schema's... Opmaak en opbouw doen algauw denken aan Mark Z. Danielewski's Het kaartenhuis en Dave Eggers' Een hartverscheurend verhaal van duizelingwekkende genialiteit.

Om dan toch maar een poging te doen het verhaal samen te vatten: Kolman, de hoofdfiguur, staat samen met ene Van Alkemade in de file. Ze raken betrokken bij een auto-ongeluk waarbij Kolman bewusteloos raakt en Van Alkemade omkomt. De vrijwillige brandweerman Bijzet is getuige van het ongeval, en raakt eveneens bewusteloos. Bijzet wordt in het ziekenhuis opgenomen, waar iedereen hem voor Kolman aanziet. Voor de lezer is op dit punt al geheel onduidelijk wie Kolman en wie Bijzet is; is er sprake van twee verschillende personages, van een gesplitste persoonlijkheid of van algehele verwarring? Later komt Bijzet op het politiebureau terecht, waar rechercheur Kraus hem ook al niet gelooft, en hem onderwerpt aan allerhande verhalen en theorieën - en dan zijn we nog pas halverwege. Daarnaast figureren er allerlei andere lege personages in de vertelling, onder wie de Russische zwerver met geheugenverlies Sikorsky, Van Alkemades weduwe Lolita en het Egyptische medium Ibn al-Fajoem. Gedaanteverwisselingen, bewusteloosheid, geheugenstoornissen, de onvindbare grens tussen echt en onecht: De leverancier is klaarblijkelijk een roman over de (on)mogelijkheid de wereld om je been te duiden en zeker te zijn van je identiteit. Het motto van Joseph Conrad dat De leverancier inleidt, wijst al op deze onzekerheden: ‘He was just a word for me. I did not see the man in the name any more than you do. Do you see him? Do you see the story? Do you see anything? It seems to me I am trying to tell you a dream (...)’

Niet alleen de personages vragen zich af waar de grens tussen waan en werkelijkheid ligt, wie wie is en wat er überhaupt gaande is, ook de lezer raakt snel het spoor bijster. Steeds als je denkt dat je de plot weer kunt volgen, is er een volgende perspectiefwisseling, duikt er een nieuw perso-

[p. 157]

nage op, of, erger nog, interrumperen de schrijvers persoonlijk om uit te weiden over wat maar in hen opkomt. Enerzijds wordt het verhaal onderbroken door de ‘verteller’ van het verhaal, ‘de leverancier’, een Godgelijke instantie die commentaar levert op de personages en hun belevenissen. Anderzijds verstoren Sevink en Van Wetering het zelf door middel van in voetnoten gehulde terzijdes, waarin ze elkaar vragen stellen als: ‘Wie is die man? Ik kan er met de beste wil geen bruikbare persoon in vinden. Is dat echter belangrijk? of kanttekeningen plaatsen: ‘Bovenstaande alinea is een beetje erg expliciet één richting uit.’

Om en door het hoofdverhaal heen cirkelen weer andere verhalen. Zo wordt De leverancier voorafgegaan door het novelleachtige Testa!, zodat het eigenlijke boek pas op bladzijde 61 begint. Dat boek wordt dan weer halverwege onderbroken door Het verhaal van Ibn al-Fajoem, een bijzonder goed geschreven en vaak humoristisch relaas over de Egyptische helderziende die slechts een marginale rol krijgt toebedeeld in de eigenlijke roman. Als De leverancier dan op bladzijde 325 eindigt, volgen er nóg eens 137 bladzijden: eerst komen de schrijvers los van elkaar aan het woord om verslag te doen van hun samenwerking, maar ook om anekdotes te vertellen die de roman zelf niet gehaald hebben. Als lezer bevind je je inmiddels in het bonusmateriaal: de deleted scenes en de achter de schermen-reportages zoals je ze op dvd's aantreft. Zo zijn er encyclopedische lijsten van personages en begrippen die in De leverancier voorkomen. Ook in dit deel gaan de auteurs niet al te serieus te werk, getuige de vermenging van fictieve en werkelijk bestaande personen, en de onorthodoxe wijze waarop ze overbekende personen introduceren (‘Mulisch, Harry - Nederlands schrijver, 1927-...; bekendste werken: Quauhquautinchan in den vreemde (1962), De ontdekking van de hemel (1992)’) en het gegeven dat vrijwel alle hoofdfiguren in 1955 geboren zijn. Blader je door, dan kom je uit bij twee synopsissen van De leverancier, enkele denkbare theorieën achter de roman, en ook nog eens een schoolse lijst met ‘Vierentwintig goede vragen’ die de lezer zich zou kunnen stellen, waarvan ik er enkele noem om een idee te geven: ‘Zijn Kolman en Bijzet een en dezelfde?’ ‘Waartoe dienen de begrippen- en namenlijsten?’, en: ‘Waarom een vragenlijst invoegen?’ Murw gebeukt bereik je ten slotte alwéér een verhaal, dat wederom geheel buiten de roman lijkt te staan, al is ook hier sprake van een cerebraal vraagstuk: een man heeft last van dromen over machtswellust en raadpleegt daartoe een curieuze psycholoog die kantoor houdt in een gigantisch complex dat vanbinnen groter is dan het er vanbuiten uitziet (waarmee we weer in Het kaartenhuis zijn beland).

De vraag die zich opdringt, luidt natuurlijk: wat beweegt iemand om zo'n roman te schrijven? Uit de diverse nawoorden blijkt dat ook de schrijvers zelf zich hebben laten overrompelen door het schrijfproces. Gezamenlijk een boek schrijven: om en om een stukje, elkaar voortdurend aanvullen en verbeteren, en dan maar zien waar je uitkomt. Een andere vraag: wat beweegt de uitgever? Twee onbekende en obscure auteurs¹ leveren een volstrekt incoherent manuscript in, waaruit de standaardlezer simpelweg wordt weggepest. Het antwoord op deze vragen zou kunnen zijn: durf. De auteurs en hun uitgever hebben het aangedurfd een boek

1 Een bescheiden speurtocht naar informatie over de auteurs bleek weinig vruchtbaar. Toen ik Vassallucci-redacteur Adriaan Krabbendam vroeg om enkele gegevens, ontving ik een cv van Hans van Wetering, vergezeld van de notitie ‘Voor het moment vond ik vreemd genoeg alleen iets van Hans...’ (Uit een e-mail van 30 september 2003.)

[p. 158]

uit te brengen dat spot met alle conventies, dat uniek is in zijn soort en dat erom schreeuwt het onderwerp te worden van toekomstige doctoraalscripties van letterenstudenten; een roman die overduidelijk met veel enthousiasme is geschreven en die zo veel vragen oproept dat het een genot moet zijn je erin vast te bijten, hoe frustrerend het ook mag zijn dat je er nooit achter komt hoe alles nu werkelijk in elkaar steekt.

Een boek dat zich zo nadrukkelijk van de doorsnee lezer afkeert, moet het hebben van de pers, en die heeft zich tot nu toe in geringe mate - en weinig diepgravend - uitgesproken over De leverancier. De journalist die erover berichtte in Het Parool wekt niet de indruk het boek zelfs maar te hebben opengeslagen: nagenoeg de hele flaptekst wordt geciteerd, aangevuld met wat achtergrondinformatie en de slotmededeling: Waar De leverancier over gaat? Er zit maar één ding op om dat te weten te komen. Lezen.’² Andere bronnen spreken van een ‘wild-typografische, barokke roman’,³ of vatten de inhoud samen als ‘ludiek’ en lekker gek’.⁴ Slechts drie recensenten zijn dieper ingegaan op De leverancier, van wie vooral Judith Janssen zich lijkt af te vragen waar het allemaal toe dient als ze in de Volkskrant schrijft: ‘Ben hybride collage is het, een roman ‘als een Moebius-ring’, en bovenal is het veel, veel, veel. Een wonderlijk, fascinerend en gewaagd debuut, maar of en toe wel érg vermoeiend.’⁵ Ook Thomas Vanheste duizelt het als hij poogt De leverancier te doorgronden in Vrij Nederland: ‘Deze lezer kwam er niet helemaal uit. (...) Het is vermakelijk om een tijd door het spiegelpaleis dat de schrijvers hebben opgetrokken rond te dwalen, maar op een gegeven moment wil je naar buiten.’⁶ Elsbeth Etty ten slotte bespeurt vooral veel overeenkomsten met Multatuli's Ideeën en Max Havelaar, en hoewel ze gecharmeerd is van ‘het duidelijke plezier’ dat de auteurs scheppen in het schrijven van hun roman, besluit ze: ‘Als experiment is De leverancier eerder gedurfd dan geslaagd. (...) Een verhaal vertellen is, hoe je het ook wendt of keert, nu eenmaal moeilijker en betekenisvoller dan géén verhaal vertellen.’⁷

Ikzelf vroeg me geregeld af wat het resultaat zou zijn als Agur Sevink en Hans van Wetering een lineair verhaal zouden schrijven: een verhaal waarin de lezer nu eens niet om de tuin wordt geleid, en waarin je niet om de oren wordt geslagen met ellenlange voetnoten en interrupties. Het is namelijk opvallend hoe overtuigend de hoofdstukken zijn die wél op een dergelijke manier zijn geschreven - zoals de openingsvertelling Testa! en het intermezzo ^{Het verhaal van Ibn al-Fajoem}, maar ook de verhalen van rechercheur Kraus. Zulke passages vormen hoogtepunten, wat zowel vertelvaart als leesplezier betreft. Het is jammer dat juist die bijlagen, de deleted scenes, de intro's en outro's het grootste genoegen opleveren. De leverancier is een indrukwekkende onderneming, dat zonder meer, maar ergens in deze postmoderne chaos van ideeën en invallen sluimeren een paar prachtige verhalen en novellen die meer aandacht hadden verdiend.

Agur Sevink en Hans van Wetering, De leverancier. Amsterdam: Vassallucci, 2003. 462 blz., €25,-.

2 Maarten Moll, ‘Duo schrijft korzelig en weemoedig boek’, in: Het Parool, 24 mei 2003.

3 Elsevier, 21 juni 2003.

4 Fleur Speet in Het Financieele Dagblad, 7 juni 2003.

5 Judith Janssen, ‘Complete verwarring’, in: de Volkskrant, 12 juli 2003.

6 Thomas Vanheste, ‘Allemaal woorden’, in: Vrij Nederland, 5 juli 2003.

7 Elsbeth Etty, ‘Het hele verhaal aan flarden verteld’, in: NRC Handelsblad, 11 juli 2003.