Parmentier. Jaargang 11

[p. 35]

Bov Bjerg
De modernisering van mijn moeder
Vertaling: Harm Hopman

Moeder haalde haar rijbewijs. Met het rijbewijs kon zij een baan buiten het dorp zoeken, en met het geld dat ze daar verdiende, kon ze de auto betalen. Later zou ze met de auto ook op vakantie gaan. In de trein was ze altijd bang dat ze zou stikken. Ze was in 1946 na een lange treinreis in een volle wagon in onze hoofdstad aangekomen. Samen met haar zus, ouders, grootouders een paar honderd andere mannen en vrouwen, die nog jaren lang met een Boheems accent spraken, wat in een gesprek met oude mensen altijd nog van pas komt.

Vanuit de hoofdstad werden ze over de dorpen verdeeld. Ze bouwden kleine huizen aan de ene rand van hun dorp en verbouwden groente op kleine stukken grond aan de andere rand. Als ze 's avonds na hun werk door het dorp naar hun velden gingen met hun modderige schoenen, bewogen de gordijnen achter de ramen. De inheemsen zagen bezorgd dat die katholieken nog meer werkten dan zijzelf. Toen de katholieken genoeg gespaard hadden, bouwden ze tussen hun kleine huizen aan de rand van het dorp een grote kerk.

Vaak vertelden ze van Thuis. Thuis lag er in de winter zoveel sneeuw dat je van de schuine daken naar beneden kon sleeën. Thuis was er alleen roggebrood en nooit chocolade, maar daar was nog nooit iemand aan doodgegaan. Aan een wand in de schuur hing een zwarte, glanzende zeis, die nog van Thuis was.

Thuis duurde tot na de oorlog. Na de oorlog kwam de omwenteling. De slechte tijd begon. De Tsjechen kwamen, de familie moest weg. (Dat schijnt altijd het wezen van oorlog te zijn, dat men erna verder moet en dat daarna de slechte tijd komt.)

Slechte tijd, dat klonk niet goed. We hadden weliswaar een voorraadkelder die ons een paar jaar had kunnen voorzien met schappen vol weckflessen, jam en sappen, de appel- en aardappelkisten, de kasten met meel, gedroogde pasta en conserven. We

[p. 36]

waren op de slechte tijd voorbereid. Maar wat had je aan een hele voorraad, als je weg moest? En was het sowieso niet veel zinvoller geweest om de voorraadkelder tot schuilkelder om te bouwen?

Moeder deed haar tweede rijexamen precies op de dag van de zeis. Dat was de dag in de herfst dat grootvader z'n mouwen opstroopte en de zeis van de wand nam. Hij ging met een slijpsteen langs het lemmet en vette de zeis in. Daarna sloeg hij twee of drie keer met een brede zwaai over het versgemaaide grasveld om de gehele familie te laten zien dat hij nog steeds de oogst binnen kon halen, wanneer er nog eens een slechte tijd zou komen en we het roggebrood zelf zouden moeten bakken. Hij had zojuist het lemmet ingevet toen moeder terugkwam van het rijexamen. Ze ging zwijgend tussen ons in staan en we dachten dat ze weer gezakt was.

Grootvader sloeg de zeis over het grasveld. We knikten. Hij ging naar de schuur, hing de zeis aan de wand voor de volgende herfst en deed zijn mouwen weer goed. Moeder was niet gezakt. Ze kocht een zachtgroene volkswagen Jetta en vond werk in de stad als verkoopster. De supermarkt was van Hans Steidl. Hans Steidl was ook een vluchteling. Hij had tien of twaalf supermarkten in de omgeving. Het was goed dat de baas ook een vluchteling was. De vluchtelingen moesten samenwerken. De meeste verkoopsters kwamen uit het Boheemse bos. Ze werden voor veertig uur in de week betaald, maar werkten vaak vijftig uur of meer. Hans Steidl wilde niet meer vrouwen aannemen. De overuren wilde hij ook niet betalen.

De verkoopsters stuurden een delegatie naar de baas. Hans Steidl vroeg of ze wisten hoeveel uur in de week hij eigenlijk werkte. Ze wisten het niet. De volgende dag troffen de vrouwen elkaar bij een afgelegen telefooncel en namen contact op met de vakbond om te vragen hoe ze een ondernemingsraad moesten opgericht. Hans Steidl verkocht zijn supermarkt aan de firma Rewe en ging met pensioen. Weliswaar welgesteld, maar teleurgesteld in de steeds meer materialistisch geworden maatschappij, waarin iedereen alleen nog aan zichzelf dacht en waar de band van de afkomst niets meer te betekenen had.

Op late leeftijd doneerde de kinderloze koopman zijn vermogen aan een vereniging voor verdreven Sudeten-Duitsers. Zij bouwden van het geld een gedenkteken voor de gevallen vluchtelingen. Het staat direct aan de grens tussen Oostenrijk en Tsjechië. Kort voordat grootvader stierf zijn we er met z'n allen in de volkswagen Jetta naartoe gereden en hebben het gedenkteken bekeken. Het was erg lelijk. Een lange muur van beton waarop alleen grensstenen lagen. Die moesten plaatsen aan de andere kant van de grens symboliseren die ooit Duits waren. Op elke brok steen was met gouden letters een plaatsnaam geschreven. Eger, Kaplitz, Duits Beneschau. Op de kleinste stenen de langste namen. Op een tafel van messing stond:

‘Geschonken door Johann Steidl, Aussig.’ Grootvader huilde een beetje toen hij voor een kleine steen stond, waarin hij zogezegd zijn jeugd had doorgebracht. De steen was niet goed ingemetseld. Moeder trok er aan en zei: ‘Dat is voor alle overuren’ en droeg de steen naar de auto. Daarna reden we weer naar huis.