Parmentier. Jaargang 11

[p. 49]

Dr. Seltsam
File-onderzoek
Vertaling: Ester Moraal

De filosofie van de straat

Laten we eerlijk zijn: je bent niet vierentwintig uur per dag altijd alleen maar links, milieuvriendelijk en goed. Soms ga je een warenhuis binnen, ben je een macho, produceer je chemisch afval, lees je de Bild, drink je uit blikjes, kijk je tv, ben je een eikel in je relatie, een rascist, een geldverslinder, een burgerklant bij MacDonalds of bezoek je een grote bioscoop aan de Kurfürstendamm, waar je voor de tiende keer naar Jurassic Park gaat en hoopt dat niemand je ziet.

Of je bent automobilist in de file! Dan word ik een beest, een Doktor Mengele vom Mehringdamm, een onmenselijk monster. Waar willen ze allemaal naar toe met hun nieuwe, stomme, te grote auto's, waar overal maar één persoon in zit? Op dit tijdstip moeten ze toch eigenlijk braaf op hun werk zijn? En als ze werkeloos zijn: waarom hebben ze dan een auto!? Als ik een tank had, zou ik al die overbodige idioten, die daar voor me een zinloze opstopping veroorzaken, afknallen, neerschieten, platrijden! Als ik een fiets had, zou ik zonder pardon inrijden op oude oma's en Turkse vrouwen met kinderwagens en ze nog naar hun hoofd slingeren dat ze door moeten lopen. En met plezier! Snel trappen maakt je agressief, je gaat je echt voelen als een ‘fietser’. Niet naar boven knikken, maar naar onder trappen, op alles dat zwak, oud en langzaam is. Als voetganger verjaag ik honden, die op mijn pad kakken, ik duw motoren om, die olie staan te lekken op de trottiors in mijn wijk, ik dring brutaal voor als er iets te zien valt en ik belemmer de brandweer bij hun hulpverlening. Ik maak krassen op grote sleeën, ik geef mensen aan die fout geparkeerd staan, ik breek Mercedes-sterren af en ik loop bij een zebrapad een klein beetje te ver de straat op, zodat fietskoeriers en automobilisten op de rem moeten stampen, omdat ze me niet willen

[p. 50]

aanrijden. Het is slecht een dun laagje beschaving dat dagelijks saboteren verhindert.

In de file krijg ik hoofdpijn en vreemde visioenen. Wanneer Eduard Reuzer, de machtigste baas en winnaar van veel economische veldslagen, zijn bedrijf verlaat wordt hij een automobilist met dezelfde rechten als zijn portier. Aan de snelheid die hij met zijn 300 pk zou kunnen bereiken heeft hij voor een rood verkeerslicht weinig. Als hij op een zondag tijd zou hebben om een eindje te rijden, zou hij op de landweggetjes overal de slachtoffers van razernij zien: geplette egels, reeën, kikkers. Hij woont achteraf en zal ook overreden worden als hij niet uitkijkt. Als geplette Eduard Reuzer zou hij dan zijn laatste rol spelen als passagier van een lijkwagen. De politie zou uit de remsporen op wat eens zijn hoofd was kunnen opmaken om welk soort auto het ging, en zoeken naar een Mercedes. Maar daar zijn er zo veel van... Je ziet het: de moderne mens is een ensemble van tegenstrijdige rollen. (Een Beierse officier van justitie zei eens: ‘Nou, in mijn rol als mens...’)

Het verkeer van Berlijn is sowieso een uitstekende plaats om te filosoferen en niet alleen omdat je daar in de voortdurende files zo veel tijd voor hebt. Het snelle wisselen van verkeersmiddel kan zeer bevorderlijk werken voor het minst ontwikkelde talent van de mens: het zich indenken in gevoelens van andere mensen in een andere waarnemingswereld. Ga bijvoorbeeld eens met de tram en kijk naar een auto met een West-Duits nummerbord in de tramloze omgeving achter je: De halte! Het uitstappen! Nergens in Europa, misschien afgezien van Tsjetsjenië, zie je tegenwoordig zo veel onderdrukte moordlust in de ogen van de vijand als dan, op het moment dat de domme West-Duitser op de uitstappende massa inraast. En wel aan beide fronten: de van schrik opengesperde ogen van de strompelende oma, die plotseling blijkt te kunnen springen als een voetzoeker en de bloeddoorlopen ogen van de echtgenote die niet in de gordel zat en daarom bij het plotseling remmen uit haar stoel linea recta tegen de voorruit met getint glas knalt.

Iets later wordt de tramreiziger dan woest, omdat gehaaste inhalers van de voortdurende file nu ook kruisingen, fietspaden en rails blokkeren, zodat noch de ambulance met de gewonde van daarnet, noch de takelwagen met een foutparkeerder aan de haak, noch taxi's met barende vrouwen, noch de zeventien achter elkaar wachtende trams één meter verder komen. De grote stad met beperkte mobiliteit stimuleert contacten, maakt een blik in de verschillende rollen mogelijk, kennismaking van beide kanten. Tolerantie. Wat betreft de Berlijnse tolerantie, denk ik hetzelfde als Heine wanneer hij de windmolen van Sanssouci ziet. Dan ‘denke ich nicht an preußische Gerechtigkeitsliebe, sondern an preußischen Wind.’

Alternatieve verkeersmiddelen

Mijn eerste experiment met alternatieve verkeersmiddelen had ik in mijn eerste studentenhuis: de gezamelijke auto. We hadden met z'n allen een heerlijk schommelende dennengroene Ford Taunus 17M, de zogenaamde badkuip, breed en met grote doorzakkende stoelen voorin. Hij kostte vijftig mark omdat de deur aan de bestuurderskant door een ongeluk was ingedeukt en niet meer open kon. Een studentenhuiskameraad (zo heette dat toen echt) had de avond ervoor toen ze met de auto naar huis reed hem zo door en door

[p. 51]

mishandeld dat de pook kapot was gegaan en ze die de laatse meters moest indrukken. Natuurlijk had ze me hierover niets verteld. Ik moest de volgende ochtend snel naar een kennismakingsafspraak, zat als een klein mensje in de enorm grote badkuip, gaf gas, liet de motor loeien, trapte de koppeling in en schakelde dat het een lieve lust was, kortom: ik deed ongeveer alles wat je zo doet als je auto rijdt, alleen ik reed niet. Ik keek als een Neandertaler vlak voor de ontdekking van het vuur. De schoolkinderen kwamen niet meer bij van het lachen, de buren hingen grijnzend in hun tuintjes, de hele wijk giebelde. Over mij. Het is tot op de dag van vandaag een trauma. Door deze ervaring voel ik nog steeds een bepaalde aarzeling bij gemeenschappelijke auto's, verder is het zeker een prima idee. Ik ruilde mijn auto voor een fiets.

Toen ik een keer de metro probeerde, kwam Dieter de aids-patient langs en wilde me infecteren als ik niet vijftig pfennig voor hem zou hebben. In New York stierven ratten na een test van veertien uur in de metro. De stress, veroorzaakt door het onophoudelijk schudden, had ze genekt. Mensen en ratten lijken veel op elkaar, niet alleen in de politiek. Metro: God schiep de skinheads om ons er aan te herinneren dat de mens van de dieren afstamt. In Parijs werd zelfs mijn moeder lastiggevallen.

Taxiverhalen

- Vijftig mark voor een klein stukje, omdat de chauffeur iets interessants vertelde. ‘Waar wilde u eigenlijk naar toe?’;

- Het Aziatische vechtsporttype dat station Lichtenberg niet kon vinden, geen kaart bij zich had en zijn taxi hoogst waarschijnlijk net nog gejat had;

- De chauffeur die dacht dat ik een dief was;

- De chauffeur die de hele tijd probeerde een muntstuk van vijftig pfennig op te rapen tot hij een aanrijding kreeg;

- Mijn vriend die met de taxi naar het ziekenhuis ging voor een operatie, een ongeluk kreeg onderweg en met de ambulance naar een ander ziekenhuis werd gebracht. Hij heeft zijn galstenen nog steeds;

- Kennismaking in de taxi, daarna vrijen terwijl de meter loopt. Zou zoiets echt bestaan? Taxichauffeurs zijn de laatste romantici in de grote stad;

- De politiek van een taxichauffeur: in de ex-ddr zijn het allemaal nazi's, in het westen allemaal mensen die een beroepsverbod hebben;

- De zwarte chauffeur, die me direct mee nam naar een feest met familie en vrienden en die tot op de dag van vandaag vergeten is de meter stop te zetten;

- De slimmerik, die me een zwart ritje aanbood en vervolgens dertig mark voor vijf minuten wilde hebben;

- De chauffeurs uit het Oosten, die na vijf jaar de Sudstern nog steeds niet kennen en de chauffeurs uit het Westen die niet weten waar de Hackesche Markt is. Herenigd. Een volk dat bestaat uit onwetenden die zich niet verder willen ontwikkelen;

[p. 52]

Het belangrijkste is het ritselen van de bladeren

(Maar wat wil ik dan? Eerst een beetje een polemiek voeren. Rood-groene politiek? God verhoede het, die twee concepten samen, dat zou de grootst mogelijke ramp veroorzaken: Een vaststaand verkeer, waarin iedereen zo opgefokt is dat ze elkaar steeds meer beginnen te haten, elkaar voor gek verklaren en elkaar dood slaan. Immers, het concept van de leidinggevende verkeersexperts bestaat daaruit, dat men de burgers zó zeer irriteert dat ze afstand doen van de auto, maar niet zo zeer dat ze ook afstand doen van de spd. Tucholsky noemde dat: ‘iets doen ten bate van de revolutie, met de garantie dat deze er met deze partij zeker niet komt.’ En de groenen? Zij houden niet van de auto, deze wonderbaarlijke vrijheidsmachine, die meer heeft bijgedragen tot de emancpatie van de arbeidersklasse en de vrouwen dan honderd congressen. Wie heeft de welvaart van het volk al sinds honderd jaar verbeterd? Het automobiel en het marxisme! Wie één van de twee vergeet, spot met de ervaring of met het verstand van de mensen. Veel erger nog is degene die beide vergeet. Al twaalf jaar zitten de groenen in de Duitse regering en er is nog niet één kerncentrale op bevel van de overheid gesloten. Het enige dat ze echt hebben bereikt is de absolute verwijdering van het marxisme uit de publieke discussie. De groenen willen het liefst helemaal geen verkeer. Dat is fijn, dan blijven ze maar mooi thuis, dan is al zeven procent van het probleem opgelost.)

Ik heb als gebruiker van verscheidene vervoersmiddelen in de stad één ding uitdrukkelijk geleerd: tolerantie, maar radicaal! Omdat iedereen in iedere rol terecht kan komen moeten alle verkeersplannen worden waargemaakt, maar zonder afzwakking en tegenspraak. En vooral tot op het eind doordacht en geperfectioneerd. Zonder compromis. En gescheiden. Scheiden is een trend. Gisteren het gescheiden afval, morgen het gescheiden verkeer! Ik bedoel dat als volgt:

Waarom worden huizen alleen afgebroken voor de aanleg van een nieuwe autoweg? Je hebt specifieke fietserswegen nodig, welriekende boslanen met onzichtbaar overdekte kruisingsvrije wielrenwegen dwars door de binnenstad, bewaakte parkeergarages en gezellige fietserscafé's om de vijf kilometer, die altijd open zijn, zodat je als fietser 's avonds net zo makkelijk naar de bioscoop kan als Atze Brauner met zijn Rolls Royce. Daar zouden dan bovendien diefstalvrije stadsfietsen te krijgen zijn, die iedereen gratis mag gebruiken, en die door verschillende kleine werklozenprojecten gebouwd en onderhouden zouden worden. Iedere tweede straat wordt voor auto's gesloten en wordt een puur fietspad. Het fietsen op autowegen en voetpaden wordt eveneens verboden.

In de stad komen paden voor snelvoetverkeer tussen warenhuizen en kantoren. Elektrische riksja's mogen in de grote voetgangerszones boodschappenpakketjes ophalen, verder bestaan er gemeenschappijlke bezorgdiensten in de stad, geen particulier vrachtwagenverkeer. Tussen de stadswijken lopen gevarenvrije voetpaden met bergen, ravijnen, bruggen, Japanse bonsaituinen en strandpaden. Bospaden met knoestige wortels en het ristelen van bladeren. Vooral bladergeritsel! Een stad die instortende nieuwbouw te voorschijn tovert, zal toch ook nog wel vallende bladeren kunnen kweken. Het ritselen van bladeren is het belangrijkste als je gaat wandelen. En dat wat er te zien is. Veranderende huizen, beziens-

[p. 53]

waardigheden, winkels, kunst, straatmuziek, terrassen, dans. De reden waarom er in Berlijn maar zo weinig mensen gaan lopen is dat er te weinig te zien is. En te weinig te voelen voor de voeten. Terwijl lopen het goedkoopste en milieuvriendelijkste vervoersmiddel is. De straten voor voetgangers en rolstoelers zouden niet per se dezelfde hoeven te zijn, maar de rolstoelers zouden zich moeten kunnen beroepen op een concrete vergoeding voor het ongemak, dat ze niet overal op dezelfde manier zouden kunnen komen. Overheden, winkels, bioscopen, enzovoorts zouden dus óf ten allen tijde duur personeel beschikbaar moeten stellen om te helpen, óf het zich makkelijk maken en de hele stad binnen korte tijd voor rolstoelvriendelijk gebruik ombouwen. Dat kon de arme ddr zich zelfs veroorloven: ten tijde van de val van de muur waren er in Oost-Berlijn tien keer zo veel tram- en metrostations die berekend waren op gehandicapten als in het Westen.

Er zouden veel meer en veel avontuurlijkere taxi's moeten zijn: jeepneys, zoals op de Filipijnen, gekleurde, open bussen, paardenkoetsen, riksja's, alle soorten auto's die op de wereld bestaan. Chineze rode-vlag-limousines, vierzitsporsches, Honeckervolvo's, Amerikaanse Lincolns. Iedere chauffeur die zin zou hebben, zou taxi mogen spelen, via de staat verzekerd en voor tien pfennig per kilometer, zoals vroeger in de ddr, waar door een gebrek aan auto's het mensvriendelijkste carpoolsysteem ontstond. Met dezelfde fiscale voorrechten als de boeren en dezelfde subsidies als de spoorwegen zou City-trampen een belangrijk vervoersmiddel kunnen worden. AUeen vólle auto's zouden op bepaalde straten en banen mogen rijden, voorrang voor carpoolers, net als op de bruggen in New York. Tram en metro met loopings en draaischijven, een avonturentocht met echte dieven verkleed als conducteur, oh nee, dat bestaat al. Disneyland op het spoor. De metro wordt in een achtbaan veranderd, of alleen nog maar ingezet voor vrachtverkeer tussen de winkelzones. Voor levende wezens is deze vervoerswijze middeleeuws.

Dit zijn zo'n beetje de ideeën die me te binnen schieten als ik weer eens zinloos in de rij sta.

Fifty ways to kill

Wachten in de file moedigt ook de fantasie aan: fifiy ways to kill Herr Haase, omdat hij het probleem met de plekken waar wegwerkzaamheden worden uitgevoerd niet onder controle krijgt. Iedere gymnasiast zou met een klein computerprogrammaatje alle geplande werkzaamheden zo op een rijtje kunnen zetten, dat niet meerdere belangrijke verkeersaders van noord naar zuid gelijktijdig zijn afgesloten. Dat niet éérst door de werkzaamheden voor de Telekom en daarna door de werkzaamheden aan de riolering eenzelfde belangrijke kruising steeds opnieuw opengebroken moet worden en men daar lege bulldozers veelbetekendend werkeloos laat staan in plaats van alles in één keer voor de komende decennia te regelen, en dat dan binnen drie dagen en nachten, zoals men in Parijs kan, of in Amerika of zelfs in Rome. In plaats daarvan worden bepaalde straatnamen veranderd. Hoe komen ze er eigenlijk bij dat een ‘Tor’ beter van toepassing zou zijn voor de democratie dan ‘Wilhelm Pieck’? De Friedrichstraße was honderd jaar lang de verkeersader van Berlijn. Honeker plande er het grootste warenhuis van de republiek, met fonteinen en gotiek in beton. In ieder geval origineel! Ten tijde van de val van de muur waren de belangrijkste dingen van de bouw

[p. 54]

klaar. Dat konden de ‘nieuwe eigenaren’ natuurlijk niet laten staan en ze begonnen de bewoners van de hoofdstad met toestemming van de staat erger te terroriseren dan de bommenwerpers van de raf: sinds drie jaar alles dicht! Zo sta ik in de eeuwig durende file en zie voor me een bmw met een sticker van de cdu op het raam. ‘Tuurlijk’ denk ik, ‘die zijn altijd van de partij als het weer eens niet wil vlotten.’

Ik heb weliswaar niet op deze stompzinnige club gestemd, maar als de directe kruimeleters van bmw-Benz dan toch aan de macht komen dan verwacht ik dat deze auto-raf (Raser- und Abgas-fraktion) tenminste hun dromen op het gebied van de verkeerspolitiek radicaal doorvoert, en weliswaar zo snel als een Porsche: een snelwegring die werkt en groot vliegveld in het zuiden, een eerste klas tram, high-tec voorangsverkeer in de stad, het opheffen van overvloedige dertig-kilometer-per-uur-zones en voetgangerszones, de verkeerslichten 's nachts uit, een regeling voor wegwerkzaamheden, tunnels, enzovoort. Zeker, dit alles zou overbodig zijn als de maatschappij fatsoenlijk georganiseerd zou zijn, het is schadelijk voor het milieu en iedereen die niet zijn neurotdsche, verrotte kleine ego met behulp van lak, chroom en pk's moet oppeppen, kan daar zonder. Ook ik, die af en toe de rol van automobilist aannneem, wil niet nog twintig jaar op de Sachsendam in de file staan, die veroorzaakt is door het einde van de snelweg. Ik wil één keer in mijn leven in een Ferarri testa rossa binnen zestien-en-een-halve minuut rond om Berlijn razen (voor die droom heeft immers de hele ddr haar socialistische Eerstgeborenenrecht verkocht, daarom moet op z'n minst dit linzengerecht worden geserveerd!) Ik wil op een elegante manier door de Brandenburger Tor sjezen als ik vrienden van buitenaf de stad laat zien, ik wil op de Kurfïirstendamm-flaneer-boulevard mijn meisje imponeren met slippende remmen in een geleende opschepperige cabrio, net als de Californische asfalthelden, en vooral wil ik niet iedere keer als ik in Kreuzberg rijd me opwinden over een stom Oostduits verkeerslicht, dat precies twee voertuigen door Iaat voordat de verkeersader weer wordt lamgelegd. Maar deze regering, die in Berlijn behalve het briefverkeer niets systematiseert, krijgt niet eens de verkeerslichten onder controle. Zelfs voor de stomste interessen van hun eigen clientèle zijn de diefjes nog te dom. De meineedplegende christelijke verkeerssenator - zijn naam is tot in de eeuwigheid vervloekt - zwoer nog in de verkiezingsnacht bij de heilige Christophorus dat hij binnen drie dagen de Oostduitse verkeerslichten zou hebben omgeschakeld op filevrije werking. Er is echter nog niets gebeurd en sindsdien zijn er al drie jaar om. Ze zijn voortdurend kapot. Nu is zijn naam Haas en weet hij van niets. Met een dergelijke truc redt je het misschien bij de cdu, maar daarmee kun je niet een heel volk voor het lapje houden, ‘en wel een volk, dat het buskruid heeft uitgevonden en de boekdrukkunst en de Kritik der reinen Vernunft. Dat jullie denken dat wij nog dommer zijn dan jullie, is de grofst denkbare belediging’ (Heine) Ha! Die moet me 's nachts maar eens van rechts tegemoet komen, bij de Großer Stern, waar niemand weet wie er voorrang heeft door die rotte verkeerslichten. Die zou ik zonder pardon van achteren rammen bij de Siegessäule. Voor ieder uur nutteloos gewachte levenstijd zou ik hem een lichaamsdeel af rijden... Ja, meneer de verkeerssenator, file veroorzaakt een ophoping van agressie en in Berlijn heb ik veel, erg veel tijd om tamelijk boos op u te worden.

[p. 55]

Konrad Lenz wilde ons aan de hand van de grauwe ganzen laten zien dat het zogenaamde boze bij gewervelde dieren genetisch bepaald is. De Freudiaanse ethologie verklaart dergelijke moordneigingen met drang tot doden of verdringing. En de conservatieve economische theorie van Hayek, Milton Friedman en Maggie Thatcher vindt egoïsme als de aansturende motor, die er voor zorgt dat broederschap en collectiviteit nooit kunnen werken (en dat de mensheid daarom tot aan het einde der tijden zo iets als Helmut Kohl moet verdragen?) Echter, een simpel zelfuitgevoerd experiment bewijst eenieder, die het nu nog wil weten, het tegendeel: ‘Het zijn bepaalt het bewustzijn’ (Marx). Rijd ten eerste maar eens in je auto op vrijdagmiddag om half drie één keer dwars door Berlijn, bijvoorbeeld van Marienhof naar Wedding: je zult alles en iedereen op de wereld haten, eventueel je hond vermoorden en een ongelovelijk verlangen hebben naar een vette prijs in de Lotto, eenzame eilanden of machtsfantasieën koesteren, kortom: puur kapitalisme. Stap dan snel op je fiets en probeer op de buitenste baan om de Ernst-Reuter-Platz te fietsen. Als je het overleeft zul je merken hoe plotseling in je hoofd de overtuigendste argumenten voor zekerheid, mensvriendelijkheid en communisme ontstaan. Probeer daarna nog als voetganger een zebrapad in Oost-Berlijn over te steken als het oranje is! De bestuurders van de Trabi's met een killerinstinct kunnen zich duidelijk niet verplaatsen in de voetgangers, ze beheersen de straat tot aan de horizon zoals een cowboy de prairie beheerst en als iemand voor ze in de weg loopt dan jagen ze diegene genadeloos gasgevend na als een agressieve hond die bloed ruikt. Als ze thuis uit hun auto stappen binden ze zich vast kleine rolplankjes onder en bewegen zich daarop richting hun slaapgarage. Het socialisme moest wel tenonder gaan aan zulke automobilisten.

Post scriptum

Welke begripvolle lief hebber wil mijn zacht schommelende, brommende, snorrende, grauwblauwe mercedes 123 verder verzorgen en aaien? Alle sterren zitten er nog op, geen krassen, goed onderhouden, veel extra's. Alleen kopers in filevrije landelijke omgeving met gezonde lucht en in de buurt een stuk snelweg voor regelmatige buitenritjes.