Over Multatuli. Jaargang 31. Delen 62-63

[p. 22]

Erik Bindervoet en Robbert-Jan Henkes
Het Multatuli-Huis

- Misschien moeten we ons eerst even voorstellen.

- Wij zijn de conservatoren-curatoren van het Museum Spoelbergh, gevestigd in de Ouraniengasse no. 37 K4, in Zürich, in het gebouw van de oude sterrenwacht.

- Het is een virtueel-imaginair museum, dus dat hoeft niet veel te kosten, qua aanschaf en onderhoud en zo. En idem dito de huur navenant. Ondanks de jaarlijks terugkerende traditionele huurverdubbeling, want ook tweemaal nul blijft nul.

- Toch zijn we, in het echie, dus allerminst virtueel, aangesteld om voor dat mooiste museum ter wereld de mooiste voorwerpen ter wereld te verwerven, op te kopen, in bruikleen mede te nemen dan wel te roven c.q. ontfutselen aan hun rechtmatige ex-eigenaren. Zo staat het althans in de statuten die wij geblinddoekt hebben moeten ondertekenen.

- Het maakt niet uit of de begerenswaardige voorwerpen in kwestie bestaan of niet bestaan, zouden moeten bestaan of zouden hebben moeten bestaan, kapot of verloren zijn gegaan. Het gaat gewoon om de heb en de beschrijving van het desbetreffende voorwerp in en voor het Natuurhistorisch Museum Spoelbergh of de min of meer beredeneerde catalogus derzelven.

- Nou viel ons oog onlangs op een kladversie, waarschijnlijk het eerste kladschrift van de Max Havelaar, van de u welbekende Eduard Douwes Dekker. We wisten waar het was, we konden het verwerven, en we moesten en zouden het hebben voor ons museum. En als we toch Multatuliana aan het vergaren waren, konden we meteen de sofa waarop de Grote Man zijn laatste adem uitblies meenemen.

- Want we hebben ook al de sofa waarop Schopenhauer hetzelfde deed aan de Schöne Aussicht in Frankfurt, in 1860. Plus Schopenhauers slaapmuts, waarvan iedereen dacht dat die de in de oorlog bij een precisiebombardement door de geallieerden verloren was gegaan. Mooi niet dus. Wij hebben hem!

- We gingen, ja togen dus naar het Multatuli Museum in de Hugo Brand Korstjespoortsteeg met een volledig van overheidswege gedekte cheque ter waarde van tien miljard eurodollars aan toonder in de knip.

- Want ons was ook ter ore gekomen dat het Multatuli Museum dreigde om te vallen. En deze cheque kon dan mooi dienen als een steuntje in de rug van dit bedreigde cultuurgoed.

- Dit cultuurhistorische uitermate belangrijke en dus met opheffing bedreigde monument.

- Ja, want Amsterdam heeft van oudsher altijd de beste bestuurders gehad die er voor geld te koop zijn.

[p. 23]

- Dit is een idee van ons, idee nummer 1 eigenlijk, idee nummer 2 is nog in bewerking, maar Multatuli heeft het natuurlijk veel mooier gezegd. Hij zei, of liever schreef: ‘Ik heb veel landen bezocht, en beyverde my overal achttegeven op de publieke zaak. Welnu, ik verklaar nergens zulke totale absentie van plichtsbesef, nergens zo'n walgelyke onbekwaamheid te hebben aangetroffen als by 't bestuur der stad Amsterdam. Amsterdammers, ziet ge dat niet? Reist eens wat, merkt eens wat op, en als ge terugkeert, gaat naar 't stadhuis en gooit... neen, gooit niets. Maar eilieve, kiest anders.’

- Ja ja, overdrijven is ook een vak (ons idee nummer 2). Zeker nooit in Monnikendam geweest. Of in Hoorn. Of in de gemeente Heeze-Leende. Tjongejongejonge. Om van Pijnacker nog maar te zwijgen. Gouda! Eutie! Aalst! Zwevezele.

- Maar goed. Wij stonden dus met een gigantische brandende cheque in onze kontzak op de stoep in de Corstiuspoorststeeg. Een hele vriendelijke doch schaars geklede mevrouw deed voor ons open, met een opmerkelijk naar Insulinde zwemend accent, of was het insuline, met een kuisheidsgordel van smaragd om heur aanminnige, naar kruidnagelen riekende lendenen gedrapeerd. Die tien miljard eurodollars kon ze goed gebruiken, bevestigde zij ons, maar behalve een doos Kleenex stond er niks dat ons ook maar in de verste verte aan Multatuli deed denken.

- Onze grootste schrijver! Een protestué!

- Dat kan niet waar zijn. Het was duidelijk dat we verkeerd zaten. En na enig soebatten gaf de dame ruiterlijk toe dat we inderdaad een paar deuren verderop aan de overkant moesten wezen. Toen het misverstand helemaal was opgehelderd, gingen we zonder harde gevoelens uiteen. Gaf niks. Even goeie vrienden. Zand erover. Volgende keer beter.

- Toen we eenmaal buiten stonden, wie komen we daar tegen, de hoofdbewoner van het Multatuli[huis]-museum zelf.

- Multatuli zelf, met heel zijn imponerende 1,67 meter hoge gestalte, met zijn borend-uitpuilende fletsblauwe kijkers ons aan de grond van onze verlegenheid vastnagelend en met zijn markante ietwat negentiende eeuws aandoende van rechtvaardige verontwaardiging druipende watersnor bij wijze van voelsprieten de gevoelstemperatuur van zijn directe omgeving en van de tijd waarin hij zich als ontheemde geworpen zag aftastend.

- Toen we eenmaal van de schrik waren bekomen, konden we hem de cheque persoonlijk aanbieden.

- Hier Ed, mogen we je Eddie noemen, hier Eddie, voor je museum. Alsjeblieft.

- Dat hadden we beter niet kunnen doen. Hij werd me daar toch een partij kwaad. Niet normaal meer. Alsof we hem een oneerbaar voorstel deden.

- Helemaal niet, het wás voor hem een oneerbaar voorstel. Een belediging des aanschijns hemzelver. Hij deed een stap terug, plantte zijn wandelstok in een drol en zei: ‘Wat!? Een museum? Ben ik soms dood? Welnu? Zeg me dat eens, gij schoorvoetende viervoeter zoals ge hier voor me staat. Meent ge dat ik dood

[p. 24]

ben? Meent ge dat ik afgelegd en ingezwachteld ben? Gelijk een mummie? Opgezet gelijk een papegaai om zijn mooie dooie veren? Of gelijk een dodo wellicht? Opgenomen in de galerij der vergane glorie? Tandeloos gemaakt? Meent ge dat?’

- Nou nee, maar...

- Zwyg, addergebroed! Ik leef en kom daarmee myn roeping na. Vanwaar heb ik een museum van node? Is de roeping van de mens soms museum te wezen? Deze twee armzalige verdiepinkjes van myn geboortehuis, volgestouwd met memorabilia van een mislukte, immers megalomane eenmansmissie. Dit nauwe steegjeskot waarin ik als verzonken cultuurgoed mijn eeuwige dode dagen moet slijten, en zelfs dáárvoor moet vreezen. Ben ik soms een Goethe, schaamlap voor hedendaagse vuigheden? Hád ik slechts wat te vertellen en héb ik het niet meer? In myn urn zou ik me nog levender voelen.

- Nou ja, maar u bent toch de grootste Nederlandse schrijver en u verdient toch...

- Houdt uw tegenstribbelingen voor u, advocaten van het establishment. Al het geld van de wereld kan mijn levende, scheppende kracht niet terugkopen. Ik lust geen muzeum! Ik blief geen muzeum! Maak er voor mijn part een huis van pleizier van! Voor de litteraire medemens, opdat die aan z'n gerief komt op het meubel waarop ik ophield met ademen, opdat er weer nieuw leven ingeblazen worde, opdat de lichtekooi wat eelt kan kweken dat haar later verwijtend zal herinneren aan de eerlijke arbeid van vroeger dagen!

- Tien miljard eurodollars is omgerekend anders wel duizend gulden uit uw tijd. En daar kun je heel wat moois van doen. De huur betalen bijvoorbeeld.

- Zwygt, femelaars, kappellui, huurbazen! Welk een flutbedrag! Ik blief uw foepies niet! Dat is nog minder dan 'n ouwemannig pensioentje, minder dan 'n huldeblyk voor een doorsnee-koekebakker! Ik weet nu precies wat ik in jullie ogen en van al die andere ‘geestverwanten’ waard ben. 't Is die armzalige taxatie die me grieft, en dit zou zoo blyven al kwam de finantiële uitslag ten behoeve van 'n ander. Dat zo'n armzalig bedrag me niet in staat zal stellen, m'n grote plannen uit te voeren, snap ik. Daar zyn zy te groot voor! Een keizerrijk in vrijheid van de Haarlemmerdijk tot aan de straat van Soenda, met overal crematoria met ijsvrije zeehavens in de winter met myzelve als gouverneur-generaal! Geef mij een huis om in te woonen, waar mijn geest vrijelijk kan rondwaren. Een huis dat niet met sluiting, maar met uitbreiding bedreigd wordt! Een Multatulihuis ter verbreiding van mijn ideeën, een studiehuis waar parlementaire onderzoeken worden uitgevoerd naar de onderdrukking van de Javaan toen en nu. De Afrikaan, de Afghaan, de Colombiaan, de Peruviaan, de onderdaan overal vandaan! Waar al mijn ideeen stuk voor stuk worden getoetst op haalbaarheid. Waar de vereniging ter bevordering van het atheïsme zetelt. Waar wordt gestreden om de gordel van smaragd geen gordel van gekapte bossen te maken. Een Stichting ter Herkolonialisering van Indonesië! Er is nog zo veel goed werk te doen! En gij

[p. 25]

komt mij aan met een muzeum! Pah! Zo speel ik mijn spelletje schaak niet! Loper f8-c5! Het gaat hard achteruit!

- En daarop liep hij weg. Dat waren zijn laatste woorden, als immer actueel, actueler dan ooit eigenlijk: ‘Het gaat hard achteruit.’ Een profeet verloochent zich niet, al blijft hij een roepende in de oceaan. Weer konden we onze cheque aan de straatstenen niet kwijt. Toen hebben we die, samen met de oer-Amsterdams gezellige overbuurvrouw, zelf maar opgemaakt aan bier en pinda's en de kladversie van Max Havelaar. En daarmee willen we besluiten we want dat is toch wel een buitengewoon belangrijk document waar we de hand op hebben weten te leggen. Een unieke vondst mogen we wel zeggen.

- Oorspronkelijk was de Max Havelaar een stuk korter, veel korter. Eigenlijk kunnen we wel spreken van een shorter Max Havelaar.

- De kladversie bestaat uit slechts zes velletjes op folioformaat, aan beide kanten beschreven met sepia-walnoteninkt. In de marge zijn diverse doodshoofdjes en knekels getekend, maar ook gotische kerkramen, brandende kaarsen en Goudse pijpen waaruit rook opkringelt in de vorm van een vraagteken. Opvallend is de schets van een palmstrand in combinatie met een kruisafname op de rectozijde van het derde vel, met een besnorde en modern (negentiende eeuws) geklede Jezus.

- Slechts zes velletjes, maar wellicht de allerbelangrijkste zes velletjes uit de Nederlandse literatuur. We hebben ze ontcijferd en we zullen eruit citeren, maar, en dat spreekt hopelijk vanzelf, onder de grootste embargie en geheimhoudingen verplichtenswijs mogelijk. Dit is het eerste velletje:

- Ik ben makelaar in koffi, (zo begint het meteen al, in één keer goed!) en woon op de Lauriergracht N^o 37. Het is mijn gewoonte niet, romans te schrijven, of zulke dingen en het heeft dan ook lang geduurd, voor ik er toe overging een paar riem papier extra te bestellen, en het werk aan te vangen, dat gij, lieve lezer, zoëven in de hand hebt genomen, en dat ge lezen moet als ge makelaar in koffi zijt, of als ge wat anders zijt.

- Halt, stop, hou op, ellendig product van vuile geldzucht en godslasterlijke femelary! Ik heb u geschapen... ge zult opgroeien tot een monster onder mijn pen... ik walg nu al van myn eigen maaksel: stik in koffi, verzuip in de Lauriergracht, loop heen en verdwyn!

- U ziet, dames en heren, het protoconflict tussen de botsende wereldbeelden van Droogstoppel en Multatuli is hier al in een notendop gegeven. Douwes Dekker heeft zich vervolgens beseft dat er nog een heel boek tussen kon.

- Op een ander kladvelletje vonden we een zo nodig nog wonderbaarlijkere episode, een droom van de laatste persoon van wie je een droom zou verwachten. Er staat ook boven in het karakteristieke ambtenarenschoonschrift van Multatuli, omgeven door de al even typerende krabgaatjes van Multatuli, daar aangebracht door de duim des schrijvers om aan te geven dat het belangwekkende passages betrof. Welnu, deze oerversie is één groot gat, maar toch.

[p. 26]

Wij lezen (weer hush-hush en mondje-toe natuurlijk):

De droom van Droogstoppel.
Ik droomde dat het zwart was. Pikzwart. Je zag geen hand voor ogen, doch ik voelde die wel. Ik was buiten en werd zacht betast, bevoeld en bevingerd, van alle kanten. Ik hoorde het krassen van een kraai en een stem die zei: ‘Sleeuwachtige slindkolk, altijd ellendig door de begeerte van zoeken.’ En duizend miljoen guldens gemaakt van geldzwaarden en kushandjes dalen op mij neer. En dan lig ik in een groot bed in een hotelkamer aan het Leidsche Plein, met vier naakte deernen en met dominee Wawelaar en Fritsje en Stern en nog een paar heren die ik niet ken. Nou ja, naakt, ze droegen witte netkousen van Chinese zijde, strak gespannen om hun zachte dijen, maar veel te duur voor hun positie in de wereld. En ik weeg een der borsten van een der dames in mijn hand, wrijf met mijn duim over heur donkerroze tepel en zij zegt: ‘Ja, Droogstoppeltje, wie gaat dat betalen?’ Ze zegt dat ze wethouder van Cultuur is en pakt een baksteen. Plotseling zie ik dat ze een tamelijk markante walrussnor heeft ontwikkeld. Ze zegt: ‘Zij willen dat ik hoer ben, - ik zál hoer zijn, een hoer, die streelt en kittelt. Maar ik gooi met bakstenen naar mijn klanten! Da's wat nieuws in 't hoerwezen! Adio!’
En dan breekt het zweet me uit en sta ik gelukkig weer op straat en zie achter de vitrage van de hotelkamer dominee Wawelaar vrolijk lachend dansen met een der deernen. En een geluksgevoel bekruipt mij dat ik daarvoor niet kende. Ik loop de Leidsche Straat in en wring me langs de paardentram met daarin als passagiers vele Indische hoofden in sarong en met vervaarlijke klewangs op hun schoot. Zij zijn bezig met het slachten en plukken van flamingo's. Ik loop door, want ik heb een zaak op de Heilige Weg die onze firma veel winst kan opleveren. Ik ben immers makelaar in koffi en woon op de Lauriergracht N^o 37. Of heb ik dat al gezegd?
Hier is mijn visitekaartje, zeg ik tegen een man zonder gezicht maar met een klompvoet op zijn hoofd. Als hij praat, komt er stront uit zijn mond. Authentieke mensenvijgen. Ik neem mijn hoed af en loop door. Op de sluis over de Herengracht sta ik een wijle stil en staar in het groene water, waarin ik een gezonken oorlogsschip meen te ontwaren. Het rijst op uit het water en kiest het ruime luchtsop, met achter zich aan een sleep van zeewier, kwallen, kraken, octopussen, mosselen en

[p. 27]

Venusmandjes. Als ik weer naar beneden kijk is de gracht leeg en droog. Op de bodem staat een dwerg met een schop in de hand en hij roept naar boven: ‘Hé, lul, sta je daar lekker, ga je lekker?’
Ik wil verontwaardigd doorlopen maar mijn voeten zijn vergroeid in het plaveisel en ik word omringd door klokketorens die mij de weg versperren. Mijn ogen worden uitgerukt door een aalscholver en vervangen door oliebollen. En plotseling ruikt het heel erg naar rozen. En inderdaad, die beginnen uit mijn oksel te groeien. Ik erger me omdat ik te laat op mijn afspraak dreig te komen (op de Heilige Weg waar ik namens Last & Co goede zaken hoop te doen). Ik hoor het wilde geklingel van de paardentram die ik de weg versper en die er niet langs kan, maar ik kan mij niet verroeren. De voerman is boos en de inlandse hoofden en de afgehouwen hoofden van Lebak zijn ook woedend en ze schreeuwen mij toe: ‘Tetapi mi petuah yang tua tua: Berpetang-petang di sabolembo itu pantang bisa kesambai bisa keteguran sama hantu! letoe andjing belanda bakelahi sama tahi!’
Ze stappen uit met hun geheven zwaarden en getrokken krissen. Een paar komen dreigend op me af, zwaaiend met de hals en de kop van een flamingo. Ik hijg hevig en zweet parels. De lente is in aantocht...

- En toen hield de droom op. We zijn - dat spreekt, dat zult u begrijpen - thans uitermate trots en blij dat we deze manuscripten met gemeenschapsgeld hebben kunnen verwerven voor ons Museum Spoelbergh.

- Voorlopig geven we ze voor nader onderzoek in bruikleen aan het Multatuli Museum dat er hopelijk wel raad mee zal weten en het alleen daarom al verdient de poorten geopend te houden.

Stop de afbraak! Stop de achteruitgang! In uwen naam! In uwen achtertuin! Loper f8-c5. En mat!

Dank u!

Proloog bij de presentatie van Multatuli. Een iconografie door Jos van Waterschoot, op 28 oktober 2008 in de Noorderkerk in Amsterdam.