OSO. Tijdschrift voor Surinaamse taalkunde, letterkunde en geschiedenis. Jaargang 25

[p. 173]

Michiel van Kempen
In Memoriam Surianto (1937-2006)

Op 17 niaart 2006 overleed in Paramaribo na een ziekbed van enkele weken de dichter, musicus en politieke activist Surianto. Hij was niet de allereerste dichter van Javaansen huize die poëzie schreef, maar hij is wel de eerste geweest die niet een duidelijk cultuurpolitieke bedoeling een aantal bundels met werk in het Javaans (en het Nederlands) uitbracht.

Surianto werd als Ramin Jozef Hardjoprajitno geboren op 23 december 1937 op de Désa Lasmborek (Plantage Johannesburg) aan de rechteroever van de Commewijnerivier. Zijn vader was geboren op Midden-Java en behoorde tot de voorlaatste groep Javaanse immigranten. De zoon volgde het mulo, later een Middelbare Ambtenarenopleiding aan de Universiteit van Suriname en een Correspondence Course van de New Yorkse United States School of Music met als hoofdvak viool. Vijftien jaar leidde hij de dansorkesten Suara Istana en Irama Asli; aan huis gal hij muzieklessen en hij speelde eerste klarinet in harmonieorkest De Trekkers. Hij was werkzaam in verschillende administratieve banen - laatstelijk bij hel Academisch Ziekenhuis vervulde verschillende functies in het verenigingsleven en verzorgde radioprogramma's.

Zijn eerste gedicht verscheen in maart 1984 in het tijdschrift Cikal; het heette ‘Penriman’, Dankbaarheid. Uit de samentrekking van de Javaanse woorden surya (zon) en ianto (van ontong, bloem en vruchtbeginsel van de pisangboom) had Hardjoprajitno zijn dichterspseudoniem Surianto geformeerd. In 1986 kwam zijn debuutbundel Aruming melathi (De geur van melatie) uit, de eerste Surinaamse bundel met niet-orale poëzie in het Javaans, voorzien van Nederlandse vertalingen van de hand van de dichter zelf. Aruming melathi was de eerste bundel die de Surinaamse Javanen in hun geschiedenis van contractmigratie en culturele eigenheid én als eigentijdse en zelfbewuste Surinamers neerzette. De aangesproken personen konden alle Surinaamse Javanen zijn, al waren het vaak vrouwenfiguren: Sumini, Sumi, moeder. De poëzie wilde een dam opwerpen tegen de teloorgang van de Javaanse cultuur in Suriname.

Als startschot van een dichterscarrière was Aruming melathi echter niet onomstreden. In zijn metaforen had Surianto al te opzichtig leentjebuur gespeeld hij zijn oudere confrère Shrinivási; later verklaarde hij dat hij dat als een eerbetoon bedoeld had. Bovendien stuitte Surianto's Javaans op veel weerstand bij de taalactivisten die zich sterk maakten voor de eigen Surinaamse variant van het Javaans. Hij zei daar zelf over in Woorden die diep wortelen (1992: 273): ‘Ik maak een blend, een ver-

[p. 174]

menging tussen Surinaams-Javaans en het Javaans dat gesproken wordt in Midden- en Oost-Java. Een tussenweg daarin. Vooral in poëzie zit ik te experimenteren met nieuwe dingen waarvan de effecten voor mij althans verrassend zijn. Poëzie is voor mij uitdrukking van kunst, daarin wil ik zoveel mogelijk barbarismen vermijden. Ik wil mijn gedachten en gevoelens in de meest oorspronkelijke taal, dus in het Javaans zelf, uitdrukken. Daarmee is het voor mij nog steeds een weg van zoeken, steeds een experiment. U gaat in die gedichten van mij zien dat ik ook zegswijzen uit het Surinaams-Javaans daarin plaats, maar nooit die geleend zijn uit het Sranantongo, dat vermijd ik angstvallig.’

In de bundels die volgden zou Surianto zich rehabiliteren als het ging om het zoeken naar een eigen vormtaal, maar zijn sterke banden met Indonesië bleven hem ertoe uitnodigen voor zijn poëtische taal bij het Hoog-Javaans te rade te gaan om gevoelens uit te drukken waarvoor hij in het Surinaams-Javaans geen woorden vond. Zo verscheen Tetesing bun adi (Edele dauwdruppels) bij het eeuwfeest van de Javaanse immi-

[p. 175]

gratie in 1990, de kleine bundel Reruntungan/Hand in hand kwam uit bij het Erasmus Taalcentrum in Jakarta als eindejaarsgeschenk 2000/2001, en Wis mbalik ombak (Het roer omgegooid) in 2002. De laatste bundel was veel sterker dan voorheen politiek gekleurd; hij was opgedragen aan Salant Somohardjo, politiek leider van de partij Pertyaya Luhur. Waar de politiek het podium beklimt moet de poëzie wijken. De strijdpoëzie leek een Javaanse inhaalslag van het soort poëzie dat de Creolen vóór de onafhankelijkheid hadden geschreven en waar al lang niemand meer naar omkeek.

In 2000 had Surianto opgetreden bij het festival Winternachten in Den Haag en hij maakte met zijn prachtige voordracht zoveel indruk dat hij een jaar later gevraagd werd de tournee van Winternachten in Indonesië mee te maken. Dat eerste bezoek aan het land van zijn vader en voorouders werd een overweldigende ervaring voor Surianto. Na enkele dagen was hij al doodop van alle indrukken en het buitengemeen enthousiaste onthaal dat hij er kreeg. Tijdens zijn optreden in Teater Utan Kayu in Jakarta kreeg hij een jong en enthousiast publiek tegenover zich. Toen hij zijn voordracht wilde afsluiten vroeg de zaal om een toegift; ‘.Meer, opa, meer!’ Nu is opa er niet meer, al heeft de in 2002 uitgekomen CD Sabar/Geduld met twaalf gedichten in het Javaans en het Nederlands zijn prachtige stem voor ons bewaard.