OSO. Tijdschrift voor Surinaamse taalkunde, letterkunde en geschiedenis. Jaargang 14

[p. 71]

John Jansen van Galen
The doctor

Een schrijver schept zijn eigen mythen. Door de achterban van zijn tegenspeler te identificeren als ‘marktvrouwen’, is Albert Helman erin geslaagd het conflict, waardoor de loopbaan van zijn alter ego Lou Lichtveld in de Surinaamse politiek strandde, voor te stellen als een botsing tussen moderniteit en traditie.

Er zou wel meer over te zeggen zijn. In de eerste plaats dat het volgens mij, beide hoofdrolspelers kennende, vooral een botsing tussen twee dominante persoonlijkheden betrof. En ook dat op de achtergrond het conflict speelde tussen de lichtgekleurde Creoolse elite, vertegenwoordigd door de regering De Miranda waarvan Lichtveld deel uitmaakte, en de zwarte volksmassa. Een conflict dat met de suprematie van Johan Adolf Pengel in het voordeel van de laatste beslist zou worden, en tot op de dag van vandaag met de suprematie van Ronald Venetiaan beslist zou blijven. Maar: een schrijver heeft recht op zijn eigen mythen.

Toen wij in 1979 op Tobago arriveerden informeerden we diezelfde avond al waar meneer Lichtveld woonde. Mijn brieven aan hem, geadresseerd: Bacolet Point, waren aangekomen. Hij had laten weten dat we welkom waren. Maar waar was Bacolet Point? We vroegen het aan mrs Davies, die het pension dreef waar we onze intrek namen. Het was een erg Engels pension. In de middag liepen wij, natuurlijk, naar zee om onder het baldakijn van het bordes voor het Robinson Crusoe Hotel - oude glorie, mooi verval - bij een borreltje de zon te zien ondergaan. Toen we terugkwamen in mrs Davies' Guesthouse stond onze ‘high tea’ met alle toebehoren op ons te wachten, afdedekt met een vliegenschermpje.

‘Do you know where mister Lichtveld lives?’ vroegen we. Ze kende de naam niet of ze verstond hem niet. We legden uit wie hij was:

‘A Dutchman from Surinam, a writer.’

- ‘Ah!,’ zei ze en haar gezicht lichtte op. ‘The doctor!’

De volgende dag verkasten we allereerst naar een ander onderkomen, want de knusheid van mrs Davies' Guesthouse benauwde ons. Er waren bungalows te huur in de tuin van het Blue Haven Hotel, op een klif boven het strand. Het Blue Haven Hotel was een ruïne, kapotgeslagen door de woede van de Black Power beweging in het begin van de jaren zeventig. Het was een luxe vakantieoord geweest voor blanke toeristen. Naast de entree had zich een politiepost bevonden. Er hing een afgebladderd bordje boven een deur: Prison. Toen we de deur open stieten, vloog een zwerm vleermuizen ons om het hoofd.

Het was vandaar, langs zee, niet ver lopen naar Bacolet Point. Het is een landtong. De ochtendzon lag over de baai, ver weg tekende zich scherp een rotseilandje af waaromheen de passaat de golftoppen verstoof in een waas van druppels. Onder hoog opgaand tropisch geboomte stond een lage bungalow van het type dat de Engelsen ‘rambling’ noemen, wijd uitwaaierend. Er stond een naam op: Bel Exil, de naam van het plantershuis uit De Stille Plantage - schone ballingschap.

De schrijver deed zelf open en leidde ons rond. Het was zijn eerste eigen huis; hij had eigenlijk nooit ergens echt gewoond totdat hij, al in de zestig, besloot zich op Tobago te vestigen. Hij had het op zijn reizen steeds het aardigste Caraïbische eiland gevonden. Het was, opperde ik, ook de plek waar je zo ongeveer het dichtst bij Suriname was zonder er via

[p. 72]

de aarde mee verbonden te zijn. Je kon je voorstellen dat je op een heel heldere dag voorbij dat rotseilandje de kust bij Galibi zou ontwaren. Maar daar wilde hij niet van horen. Suriname had er niks mee te maken; hij had niks meer met Suriname te maken.

Een wolkenveld schoof voor de zon en de baai werd grauw onder de dreigende lucht.

- ‘De Luiaardsbaai,’ zei hij, ‘zo hebben de Hollanders haar gedoopt.’ Hij was er niet in geslaagd die naam als een program op te vatten. Op het bureau lag een manuscript van 1500 pagina's: zijn biografie van Pieter van der Meer de Walcheren. De bui ontlaadde zich en het eilandje raakte uit zicht. ‘Het is mijn barometer.’

We spraken over Suriname, natuurlijk spraken we over Suriname. Hij was opgegroeid in de straat waar ik tijdens mijn allereerste verblijf in Suriname had gelogeerd, in het pension Anastasia: de Watermolenstraat. Hij beschouwde zich, zei hij, niet als een Surinaamse schrijver.

- ‘De tragiek van Surinaamse schrijvers is dat ze geen eigen taal hebben. Ze zijn niet echt daar, maar ze zijn ook niet elders.’

Na zijn diplomatieke loopbaan in Washington en New York had de Nederlandse ministerpresident hem gevraagd aan te blijven als reizend ambassadeur. Hij had het huis op Tobago laten bouwen. Zijn vrouw was toen al ziek, ze wilde daar graag wonen. Toen het eenmaal af was, alles gelijkvloers, speciaal voor haar, was ze net overleden. Hij kwam aan op Tobago, zag het huis staan en kon alleen maar huilen. Bel exil.

We dronken een planters' punch en het dienstmeisje kwam binnen:

- ‘Doc, please, lunch is ready.’ Er was soep van tajerblad, bij het hoofdgerecht pikante balletjes van tajerwortel en als dessert kokosvla. Waarom noemde men hem hier eigenlijk ‘doctor’? Hij lachte gevleid, stond op en kwam terug met een boekje.

- ‘Dat komt hierdoor.’ Op het rode omslag stond Crusoe's Only Isle. De schrijver was L. Lichtveld.

- ‘Ze beweren altijd dat een van de Juan Fernandez-eilanden, voor de kust van Chili, het eiland van Robinson Crusoe is,’ zei hij beslist. ‘Dat is nonsens. Ik heb eens wat gegrasduind en aangetoond dat Daniel Defoe met het eiland dat hij beschrijft Tobago op het oog had.’

- ‘Al zijn er,’ voegde de schrijver er aan toe, ‘nog altijd lui die dit bestrijden.’

Een plaatselijke notabel schreef in het voorwoord bij het boekje:

- ‘We zouden niet moeten toestaan dat zulke geestelijke wreedheid tegen mensen voortduurt.’ Hij noemde Lichtveld de ‘eminente inwoner’ van Tobago: deze had immers recht gedaan aan het eiland.

- ‘Ach,’ zei deze, ‘ik ben van beroep geen historicus, maar ik heb nu eenmaal altijd renaissance-mens willen zijn, zo veelzijdig mogelijk.’

Al was hij evenmin archeoloog, hij had ook het plaatselijk museum gesticht. In de middag reed zijn chauffeur ons erheen.

- ‘Zie je hoe rijzig de mensen hier zijn en hoe mooi?’ vroeg de schrijver.

‘Tobago was vroeger een kweekplaats voor de beste slaven, een soort slavenfokkerij.’ Het museum bleek op het terrein van het duurste hotel te staan. In keurige vitrines waren fossielen en gesteenten uitgestald, reageerbuisjes vol zand van Caraïbische stranden en militaria uit het koloniale tijdperk.

- ‘Waarom is er niets over de slaventijd,’ vroeg ik.

- ‘Ik wilde brandijzers tentoonstellen,’ antwoorde hij, ‘maar niemand wil hier aan de slavernij herinnerd worden, de zwarten noch de blanke toeristen.’

Die avond lazen we het boekje. Het stond vol onomstotelijke bewijzen. Niet alleen bleek Daniel Defoe's plaatsbepaling van het eiland van Robinson Crusoe op anderhalve graad na te kloppen met de ligging van Tobago, ook wist de schrijver dat Defoe zich had gebaseerd op het relaas van ene kapitein Poyntz, die wegens aan de koning van Engeland bewezen

[p. 73]

diensten een concessie op Tobago had verworven en in een brochure door een geflatteerde schets investeerders probeerde te interesseren in het eiland.

Toen we de volgende dag langs het Robinson Crusoe Hotel wandelden - de melodie van een steelband die repeteerde voor carnaval ruisend uit de verte - stopte achter ons een auto.

- ‘Want a lift? I can bring you wherever you want to go.’ Een grote zwarte, breedgeschouderde man stapte breed lachend uit en we moesten aan de slavenfokkerij denken. Hij heette Jackson, hij was timmerman, maar dat mocht niet in de weg staan aan een gezellige dag.

- ‘First we drink beer and then I show you the island.’ Hij bracht ons naar de Napoleon Bar. Toen het bier op tafel stond vroeg hij of we al in de grot waren geweest, waar Robinson Crusoe en Vrijdag hadden gewoond.

- ‘Zij hebben niet geleefd,’ zei ik, ‘het is een verhaal, het is verzonnen.’

- ‘No man, it was here, for sure.’

- ‘Ja,’ probeerde ik, ‘het eiland uit het boek is hier, maar Robinson Crusoe heeft nooit bestaan.’

Maar Jackson liet zich niet uit het veld slaan: ‘He lived here. The doctor said so.’

Het was weer begonnen te regenen, de bui gutste neer en het zag er niet naar uit dat we de grot nog die middag konden bezoeken. Wel konden we bier drinken. Jackson bestelde graag. Hielden wij hem niet op? Hoefde hij niet te werken?

- ‘Welnee,’ lachte hij, ‘soms heb je een karweitje, soms niet. People don't worry on Tobago. Like Man Friday, you know. Wij zwarten stammen allemaal af van Vrijdag. De blanken, die maken zich druk. Zij stammen af van Robinson Crusoe.’

Toen het al begon te schemeren startte hij zijn gedeukte Chevrolet en reed hotsend en krakend over karresporen vol regenwater naar de rand van een palmbos. De regen viel bij bakken uit de ludit.

- ‘Daar is het, maar we kunnen er nu niet heen lopen,’ zei Jackson een beetje beteuterd. ‘Jammer, anders had u de grot kunnen zien waar Robinson Crusoe en Vrijdag geleefd hebben. Kom, laten we bier drinken.’

En ik bedacht dat doctor Lichtveld hier het hoogste bereikt had wat er voor een schrijver te bereiken is: hij had van de mythe de werkelijkheid gemaakt.