OSO. Tijdschrift voor Surinaamse taalkunde, letterkunde en geschiedenis. Jaargang 13

[p. 170]

A. Kaya
Het dorp op de mooie witte heuvel

Ik wist niet meer dat dit bestond. Een minuut geleden wist ik nog niet wat ik nu onmiddelijk herken. Waar gedachten míjn gedachten zijn en gevoelens míjn gevoelens. Met tranen in mijn ogen en een onwerkelijk gevoel van binnen vraag ik mij af waarom dit dertien jaren heeft moeten duren. Wie of wat heeft ervoor gezorgd, dat ik dit, om welke reden dan ook, nu pas meemaak?

Ik woonde in Brits Guyana dicht bij de grens met Suriname. Het dorp was niet mijn geboortedorp. Kort na mijn geboorte waren wij hier naar toe gekomen: rond 1960. Ik vond het een heel mooi dorp. Elke keer als wij met de boot het dorp naderden en we de bocht omkwamen, dan zag ik het daar liggen op die mooie witte heuvel. Van boven aan de top tot beneden aan de rivier waren huizen gebouwd. Het waren open huizen op palen. Alleen de slaapruimte kon worden dichtgemaakt. De daken waren van bladeren. Zo'n 25 huizen, een kerk boven aan de heuvel en een school, vormden de verblijfplaats van ongeveer honderd personen: mannen, vrouwen en kinderen. In dit dorp had ik mijn jeugd doorgebracht.

Spelen met de beesten. Andere kinderen uit andere kampen. Rennen, huilen, lachen... Ik zorgde voor mijn broertjes en zusjes. In de middag baadde ik in de rivier en om de bocht kwam dan mijn grootmoeders korjaal, terug van een ver kostgrondje. Al mijn gedachten, gevoelens en gedrag werden door het dorpsleven bepaald. Ik leefde volgens de normen en waarden van de Indiaanse gemeenschap, met al mijn zintuigen: Je zag en hoorde niet alleen de dingen, je rook en voelde het leven.

Je leefde er natuurlijk volkomen onwetend van de buitenwereld. Het dorp lag nogal geisoleerd van de buitenwereld. Je moest heel lang varen eer je in het volgende dorp was. Mijn vader was af en toe maanden weg om geld te verdienen. Om hout te kappen voor de een of andere fabriek. Voor de alledaagse opgave om aan eten en drinken te komen was er altijd wel een oplossing en als die er niet was, dan wàs die er gewoon niet! Soms was er voldoende voedsel, maar je kon soms ook dagen vissen zonder iets te vangen.

Ik had geen idee van wat ik zelf ooit zou kunnen meemaken. Ik had er werkelijk geen idee van. Als men mij toen een beeld geschetst had van mijn toekomst dan had ik de mensen alleen maar ongelovig kunnen aankijken. Nu weet ik: niets in dit leven is zeker. Alles veranderde vrij plotseling, toen mijn vader, altijd op zoek naar werk, het plan kreeg om te verhuizen. Voor we er erg in hadden, zaten we in zijn korjaal voor een hele lange tocht naar een ander dorp, in een ander land: Suriname. Mijn vader kende wel een paar mensen daar, maar voor ons was alles nieuw. Wij kinderen waren opeens onze veilige omgeving kwijt, ver van onze neefjes en nichtjes en de bocht in de rivier.

In de nieuwe omgeving waren de bewoners ook Indianen. Ze waren van dezelfde groep, maar daar was dan ook alles mee gezegd. Onze ervarings- en belevingswerelden kwamen niet helemaal overeen. Als ik er zo op terugkijk, werden wij niet geaccepteerd. Wij waren niet één van hen. Wij behoorden tot een ‘gastarbeidersgezin’. Wij spraken hun taal niet. Wij spraken geen Surinaams. Onze moedertaal was ‘gebroken-Engels’ en alleen mijn vader sprak wat Surinaams. In dit dorp sprak men ook wel ‘gebroken-Engels’, maar dat was weer niet helemaal hetzelfde.

Hier hoorde ik voor het eerst Nederlands spreken! Ik kwam in aanraking met Nederland: blanken, een Nederlandse school, paters en dergelijke. Alles was helemaal vreemd. Je

[p. 171]

achtergrond stond hier ook echt op de achtergrond. Het was vanzelfsprekend dat je onderwijs in het Nederlands volgde. Ik ging uiteindelijk ook naar school. In korte tijd leerde ik lezen. Naar de mening van de onderwijzeres ging het redelijk goed. Maar zij had me niet moeten vragen wat ik had gelezen, want daar snapte ik echt niets van.

Er kwamen steeds andere ‘blanken’ (verpleegsters, artsen, allerlei onderzoekers) in het dorp. Zij hadden hun eigen plaats. Ze kwamen met een bepaalde taak en meer was er niet. Zij leefden onder elkaar. De houding van de dorpsbewoners was vriendelijk doch zakelijk. Ik zal een jaar of twaalf jaar gweest zijn toen ik wat meer contact kreeg met een onderwijzer. Dat viel helemaal niet in goede aarde. Ik denk dat dat iets met jaloezie te maken had. Men vond, denk ik, dat ons contact meer was dan ‘vriendelijk doch zakelijk’. Dat kon niet. Dat werd beschouwd als het hebben van een relatie. Dat maakte het dorpsleven voor mij moeilijker. Men begon mij te negeren en te pesten. Het werd ook die Nederlander kwalijk genomen. Zijn positie werd daardoor onhoudbaar. Wij werden min of meer gedwongen het dorp te verlaten. Ik was toen al een jaar of zes afgesloten van mijn geboortestreek. Nu stond mij een veel grotere verwijdering te wachten. Ik had gekozen voor een Nederlander en moest de Indiaanse gemeenschap dus achterlaten. Ik verlangde naar mijn mooie witte heuvel, maar er werd niet over gesproken. Meningen deden niet terzake, er was maar éen ding mogelijk: Trouwen. Dat was wat de mensen in het dorp verwachtten. Dat gebeurde dan ook.

Helemaal verwijderd van alles en iedereen voelde ik mij in Nederland zeer ongelukkig en gehandicapt. Ik begreep niets van de taal en van die totaal andere omgeving. Allemaal blanken, blanke familieleden die weet-ik-wat met mij voorhadden. De andere manier van wonen, ik moest Nederlands leren koken en ga zo maar door. Ik heb heel wat van mijzelf moeten inleveren om mij te kunnen handhaven. Ik was me wel bewust van de problemen van aanpassing, maar ik was te jong om daar iets tegen te kunnen doen. Ik was pas zestien jaar. Van het een op het andere moment moest ik veranderen van een Indiaans meisje van zestien jaar in een vrouw met westerse ideeën en gedragingen. In plaats van cassavebrood bakken en eten wanneer je honger hebt, moest ik wennen aan het Hollandse eten en de Hollandse eetgewoonten. 's Morgens en 's middags brood en 's avonds ‘warm’. En dat dan ook nog op gezette tijden. In het begin heb ik regelmatig honger geleden.

Ik heb dat allemaal alleen moeten verwerken. Zelfs de kontakten met de Indiaanse mensen hier in Nederland deden mij niet veel. Ik was en ben immers geen Surinaamse Indiaan. Veel mensen vonden dat vreemd. Voor hen lag het voor de hand, dat ik in de Surinaams-Indiaans culturele vereniging ging dansen en zingen! Ik had daar gewoon geen behoefte aan. Er was niemand die dat begreep.

Je leeft van de ene op de andere dag. Je blijft met je gedachten bij je ouders, je broers en zussen die allemaal steeds ouder worden, (‘Jij was drie toen ik weg ging, nu ben je zestien!’) Je vraagt je af hoe iedereen het maakt, en hoe alles van vroeger er nu zou uitzien? Op het laatst weet je niet meer waar je hoort: hier of daar? Je weet ook niet meer wat je wilt. Heimwee wordt iets van het verstand en minder van het gevoel, omdat er geen emotionele kontakten meer zijn. Het verlangen naar vroeger wordt groter. Je laat je ouders eens overkomen en merkt dat het vreemd is hen hier om je heen te hebben. Klaarblijkelijk vinden zij het op hun beurt vreemd hun dochter in deze totaal andere situatie te zien. Je weet en voelt het van elkaar, maar je spreekt dat niet uit. Even is er voor die zes weken een opvulling van wat je zo mist. Daarna is er weer die leegte aan de ene kant en het volle alledaagse leven aan de andere. En zo leef je maar verder. In de loop der jaren leer je allerlei personen kennen. Dat

[p. 172]

zijn buren, buurtbewoners, kennissen en soms worden dat weer vrienden. Je krijgt vriendinnen. Je wordt ouder, je leert elke dag weer en je vraagt je steeds vaker af wat er in de toekomst voor jou weggelegd zal zijn.

Maar niets in het leven is zeker. Een toevallige ontmoeting. Een ontmoeting die ik nooit meer zal vergeten. Ik kreeg het in mijn hoofd om weer eens een oude vriendin op te zoeken. Waarom, weet ik nu nog niet, want we hebben al jaren niets van elkaar gehoord. Ik wist nog maar ongeveer waar ze woonde, maar ik was al onderweg.

Ik dwaalde in de richting en herkende langzaam steeds beter de buurt. Ik vond de woning en belde aan. Er kwam geen reactie. Ik belde nogmaals aan en het gordijn van de buren bewoog een beetje.

‘Die zijn ook nieuwsgierig’, dacht ik. Er kwam verder niemand en ik liep al weg, toen iets mij ingaf dat het nog niet goed was. Ik bel weer. Nu wordt de deur van de buren open gedaan en staat de buurvrouw daar: Wie of ik zoek. Ik vertel het kort.

‘U heeft geluk hoor. Haar vriend komt toevallig vanmiddag nog langs om iets op te halen. Uw vriendin is gisteren verhuisd’. Ik kan zien dat die vrouw van Indiaanse afkomst is. Sterker nog: ik krijg het gevoel dat ze van míjn Indiaanse afkomst is.

‘U kunt wel even binnen komen om op die man te wachten’, zegt ze. Ze draait zich om en roept iets de gang in naar mensen in de woonkamer.

Rillingen om wat ze zegt, hoe ze dat zegt en hoe ze zich gedraagt. Dat is mìjn taal! En dat is mijn gedrag! Het is zo lang weggeweest dat ik vergeten was wat het was.

Ze komt uit mijn dorp en is zelfs familie van mijn vaders kant. Het is dus een tante en binnen blijkt nog een tante te zijn en twee kinderen voor wie ik op mijn beurt weer ‘tante’ ben. Ik vind het geweldig om hen tante te noemen. Ik ben zo blij en tegelijkertijd zo verdrietig, omdat die verborgen heimwee op dit moment heel erg voelbaar is.

Zij zijn hier al jaren, en leven ze zoveel mogelijk zoals zij daar leefden. Ze isoleren zich van hun Nederlandse omgeving. Zij spreken nooit Nederlands, komen de deur niet uit. Ze krijgen geen bezoek en gaan niet op bezoek. Zij hoeven zich niet aan te passen. Zoals zij hier zijn, zo waren zij ongeveer mijn tantes van toen in het dorp. Ik merk hoe anders ik ben geworden. Zij spreken nog ‘gebroken-Engels’. Ik heb dertien jaar lang geleerd te functioneren, maatschappelijk te zijn. Bij hun herken ik mijn andere zijn. Het zijn dat ik heb afgeleerd.

Dat zij intussen toch ook veranderd zijn, merkten ze toen ze naar Suriname en Guyana op vakantie zijn geweest. Met alle mooie herinneringen van vroeger waren ze vertrokken, maar de geplande warme familie-ontvangst werd een grote teleurstelling. Veel mensen waren dood of op een andere manier vertrokken en de volwassen inwoners van nu vroegen zich af wie deze twee vreemde vrouwen waren! Bovendien was de mooie witte heuvel helemaal volgroeid met bomen en struiken. Terug in Nederland merkten zij goed dat ze weer thuis kwamen. Het dorp waar zij geweest waren was maar armoedig en de mensen deden afstandelijk.

Het grote verlangen naar mijn ouders, mijn broers en zussen, mijn ooms en tantes, mijn mooie dorp aan de rivier. Ik herinner me mijn verlangen door hun verhalen. Ik verlang naar mijn mooie dorp op de witte heuvel, maar weet dat ik er niet meer naar terug kan gaan. Een ding in het leven is zeker: Terug kan niet. Toch ga ik daarnaartoe.