OSO. Tijdschrift voor Surinaamse taalkunde, letterkunde en geschiedenis. Jaargang 13

[p. 150]

Peter Meel
‘Sommige waarheden moeten nu eenmaal uitgeschreven worden’
Joanna Werners over zwart bewustzijn en identiteit

Geboren (1953) en getogen in Suriname. Op haar achttiende jaar naar Nederland verhuisd om te gaan studeren. Doorliep de Academie voor Lichamelijke Opvoeding in Den Haag. Remigreerde in 1978 naar Suriname met de gedachte: hier wil ik wonen, hier is mijn thuis. De militaire coup van 1980 doorkruiste dit plan. Familiebanden met een politicus van de ‘oude orde’ - bij wie ze inwoonde - dwongen Werners naar Nederland terug te keren. Ze werd lerares lichamelijke opvoeding. Later studeerde ze korte tijd rechten en vervolgens antropologie en economie. Het laatste vak doceert ze aan een middelbare school in Den Haag.

Van de hand van Joanna Werners verschenen drie romans: Droomhuid (1987), Zuigend Moeras (1990) en Vriendinnenvrouwen (1994). Droomhuid is reeds gecanoniseerd als de eerste lesbisch-feministische roman in de Surinaamse letteren. In dit autobiografische debuut verhaalt de schrijfster van haar hartstochtelijke liefde voor een vrouw, Ilundi. Het is een liefde die haar volledig in beslag neemt. Zij ondergaat de relatie als een openbaring, niet in het minst omdat haar geliefde een zwarte vrouw is. Ilundi doet in de schrijfster het bewustzijn ontwaken dat ze zelf zwart is en dat ze hieraan voor een belangrijk deel haar identiteit ontleent.

Voor Zuigend Moeras kroop de auteur - zelf van Creoolse afkomst - in de huid van het Hindostaanse meisje Aruna. Zij wordt op twaalfjarige leeftijd - zwanger als gevolg van een verkrachting - door haar ouders naar Nederland gestuurd om de eer van de familie te redden. Als Aruna is bevallen van een zoontje wordt het jongetje haar afgenomen. Het vergt een odyssee langs maatschappelijke en rechtelijke instanties voordat haar zoontje haar wordt toegewezen. Het verhaal van Aruna is een aanklacht tegen structureel racisme in de Nederlandse samenleving.

In Vriendinnenvrouwen tekent Werners de gemankeerde vriendschap tussen Wanda en Zylena. Hoewel beiden zwarte vrouwen zijn, is hun relatie rijk aan ideologische en seksuele conflicten. Wanda is niet bij machte zich boven de tegenslagen in haar leven uit te werken. Nederland staat haar tegen en ze keurt het af dat Zylena - langer dan zij woonachtig in het land van de kolonisator - veel van de Hollandse mentaliteit heeft overgenomen. De inschikkelijkheid en redelijkheid van Zylena vermogen niet de relatie te redden. Wanda verliest de greep op haar bestaan en valt ten prooi aan waandenkbeelden.

‘Ik ben romanschrijfster geworden omdat ik verliefd was op een vrouw. Een vrouw die ik niet kon bereiken. Het was een verliefdheid zoals ik nog niet eerder had meegemaakt. Ik had het gevoel te moeten schrijven, omdat ik het anders niet zou klaarspelen.

Het was niet iets nieuws dat schrijven. Op de middelbare school in Suriname - ik zat toen in de voorlaatste klas - had ik al een relatie met een vrouw. Zij was mijn eerste liefde en aan haar schreef ik veel brieven. Ook stuurde ik haar regelmatig gedichten. Vooral toen het met deze relatie bergafwaarts ging, heb ik dit schrijven als mijn redding ervaren.

[p. 151]

Toen ik dus verliefd werd op Ilundi voelde ik aan dat dat schrijven me er opnieuw doorheen zou slepen. De brieven die ik háár schreef, heb ik alleen nooit verstuurd. Ik schreef ze voor mezelf. Bij wijze van therapie. Wel stuurde ik Ilundi mijn gedichten. Dat was vooral in het begin erg spannend. Toen ze echter merkte wat ik werkelijk voor haar voelde, kreeg ze het benauwd. Ik dreigde zelfs het contact met haar te verliezen. Wanhopig dacht ik bij mijzelf: wat nu? Alsof Ilundi de enige zwarte vrouw in de wereld was. Maar hoe ik ook mijn best deed, Ilundi bleef onbereikbaar.

Maar eigenlijk moet ik nog verder teruggaan in de tijd. Naar de lagere school, toen ik versjes schreef voor mijn oma. Je moet weten dat ik niet kon zingen. Altijd werd ik uitgelachen om mijn valse stem. Mijn oma - die mij voor een belangrijk deel heeft opgevoed - heeft me aangespoord die versjes te schrijven. Ik herinner me haar als een lange, statige vrouw. IJdel en vol ondernemingszin. Als ze in de keuken met een theedoek over haar schouder achter de pannen stond, zat ik aan tafel en schreef ik die versjes. Op rijm.

In een latere fase breidde dat schrijven zich langzaam uit. Ik werd toen vooral geïnspireerd door Dobru, die met zijn werk naar school kwam en mij met zijn voordrachten letterlijk kippevel bezorgde. Hij gaf me het idee: dit is het. Ik vroeg me niet af of het poëzie was wat de man voordroeg. Ik gaf me gewonnen aan zijn krachtige stem en zijn meeslepende gebaren. Pas later ontdekte ik hoe seksistisch Dobru's teksten vaak zijn. Hoe dan ook, sindsdien schreef ik. Brieven, gedichten en proza. Hoofdzakelijk voor mezelf. Als ik verliefd was of verdrietig, wanneer een gebeurtenis mij greep.

Op Droomhuid heb ik veel reacties gekregen. Mensen belden me op, schreven me brieven en stuurden me uitnodigingen voor lezingen. De media toonden minder belangstelling. Er verschenen een tiental recensies en een enkel interview, maar verder hield de pers zich op de achtergrond. Eigenlijk vond ik dat wel best zo. Het deed me ook allemaal niet zoveel. Op dat ogenblik besefte ik zelfs helemaal niet dat ik schrijfster geworden was. Ik was zo geobsedeerd door Ilundi, dat ik alleen maar benieuwd was naar háár reactie op het boek. Die reactie kwam pas drie jaar later, toen wij elkaar in het buitenland ontmoetten, beiden voor ons werk onderweg.

Een aantal mensen dat Droomhuid had gelezen, vond me zielig. Het idee van: ze heeft zo haar best gedaan om haar geliefde te winnen en toch is het haar niet gelukt. Anderen adviseerden me om Ilundi los te laten en boden zichzelf als plaatsvervangsters aan. Veruit het meest enthousiast reageerde de vrouwenbeweging. Vooral witte organisaties vroegen me uit eigen werk te komen voordragen, zelfs met die frequentie dat ik mij op den duur niet aan de indruk kon onttrekken dat ze mij representatief achtten voor zwarte lesbische vrouwen.

Na mijn liefde voor twee witte vrouwen was Ilundi de eerste zwarte vrouw van wie ik hield. Voor mij was dat een ingrijpende gebeurtenis, want ik ontdekte dat vanaf dat moment veel dingen ineens heel vanzelfsprekend waren. Ik hoefde nu niet meer voortdurend tekst en uitleg te geven over mijn gedrag. Dit gold ook voor mijn contacten met andere zwarte vrouwen. Bij witte vrouwen had ik dat heel anders ervaren. Voor mijn gevoel eisten die een bepaald soort gedrag van me, aangepast aan een enge subcultuur. Laat ik daarvan een voorbeeld geven.

Toen ik pas in Nederland was, kwam ik via mijn eerste liefde in een vriendinnenclub terecht. Daar kon ik alleen toe behoren wanneer ik mijn haar liet afknippen. Ik had de keuze uit een kapsel van drie of vijf millimeter. Voor ik het me goed en wel realiseerde, had de tondeuse zijn werk gedaan. Bovendien moest ik een bepaald soort broeken dragen en van die Franse kickers. Toch voelde ik me

[p. 152]

niet ongelukkig, want ik hoorde ergens bij.

Joanna Werners (foto: Els Kirst, Amsterdam)

Terug in Suriname maakte ik kennis met een andere wereld. Ik kwam er achter dat lesbische relaties in mijn land bij wijze van spreken zijn uitgevonden. Het is een cultuurgoed. Als je de codes ervan kent, heb je er gemakkelijk toegang toe. Het ligt ook veel minder in de taboesfeer dan de meeste mensen denken. De vrouwen hebben niets te verbergen. Integendeel. Het is eerder zo dat ze zich verzetten tegen een bepaald onrecht in de samenleving. Namelijk tegen de opgelegde gedachte dat een vrouw voor het huwelijk is voorbestemd. Die moraal dwingt veel Surinaamse vrouwen ertoe relaties met mannen aan te gaan. Uit die verhoudingen komen vaak kinderen voort die ze zelfstandig moeten opvoeden, zonder hulp van de verwekker. Pas na verloop van tijd dringt het tot hen door dat dit niet de manier van leven is die zij nastreven. Zij beseffen de belangrijke plaats die vriendinnen in hun leven innemen.

In die tijd ging ik af en toe naar feesten waar lesbische vrouwen kwamen. Ik keek er rond, observeerde de aanwezigen en probeerde me voor te stellen hoe ze niet elkaar optrokken. Op het moment dat ik klaar was om werkelijk op ontdekkingstocht te gaan, zag ik mij genoodzaakt naar Nederland te verhuizen. Daar bleef ik de eerste jaren nog hoofdzake-

[p. 153]

lijk met witte vrouwen omgaan. Met de vriendinnen van mijn geliefde en met de leden van mijn oude vriendinnenclub.

Tot ik in 1985 op een manifestatie kwam waar alleen zwarte vrouwen waren. Daar gebeurde het, daar vond die omslag plaats die me heeft gemaakt tot wat ik vandaag de dag ben. Het was zo'n bijzondere ervaring, ik wist werkelijk niet wat mij overkwam. Ik ontdekte mijn zusters en zij ontdekten mij. Alle vanzelfsprekendheden waarnaar ik had gezocht, trof ik bij hen aan. De natuurlijke lijflijkheid van zwarte vrouwen, de traditie om elkaar te helpen, te verzorgen en te ondersteunen. Bedenk goed dat zwarte vrouwen elkaars haar vlochten, elkaar kleedden en elkaar streelden lang voordat ze ooit van het woord lesbisch hadden gehoord! Het is een erfenis van jaren her. Een erfenis die van generatie op generatie is doorgegeven.

Zwart-zijn heeft voor mij een sterk politieke betekenis. In die zin is het nauw verbonden met het koloniaal regime dat zoveel van onze levens kapot heeft gemaakt. Vergeet niet dat witte mensen zijn begonnen met het denken in kleuren en rassen. Dat mensen in Suriname nog steeds bekvechten over de vraag of ze licht- of donkerbruin zijn, is het gevolg van de kleurenhiërarchie die door de witte overheersers is geïntroduceerd.

Ik verbaas me over de Surinaamse en Antilliaanse jongeren in Nederland die hun zwart-zijn ontkennen. Ook op mijn werk kom ik ze tegen, leerlingen die hun afkomst domweg loochenen. Het zijn deze mensen die straks gaan solliciteren en kans lopen op hun zwart-zijn te worden afgewezen. Velen komen door zo'n ervaring in een identiteitscrisis terecht en raken het spoor bijster.

Ik weet voor mezelf dat ik zwart ben en ik hoop dat steeds meer mensen in staat zullen zijn dit voor zichzelf te erkennen. En dat ze vanuit dat bewustzijn zullen gaan denken en handelen. Voor mij houdt dit in dat je met de waardigheid waarover je beschikt volledig mens probeert te zijn. Veel witte mensen hebben een hekel aan zwarte mensen, terwijl als je kijkt naar het leed dat zwarte mensen door de eeuwen heen is aangedaan je zou denken dat juist zíj witte mensen zouden moeten haten. Maar opvallend genoeg blijken de meeste zwarten beschaafd te zijn.

Het is mijn overtuiging dat het geduld en de tolerantie van zwarte mensen wanneer ze met racisme worden geconfronteerd, witte mensen zullen helpen hun grenzen te verleggen en hun bewustzijn te verruimen. Gelukkig zijn er witte mensen die deze opvatting delen en die zich opwerpen als bondgenoten. Alleen op deze wijze zal het mogelijk zijn in de toekomst een samenleving op te bouwen bestaande uit mensen in plaats van uit kleuren en rassen.

Het verhaal van Aruna - het staat ook voor in het boek - is waar gebeurd. Ik heb het uit haar eigen mond gehoord en vanaf het allereerste begin heeft het me enorm aangegrepen. We hebben samen gehuild, deze vrouw en ik, want het was voor het eerst dat ze zo diep ging graven in haar verleden. Zoals ik Droomhuid schreef voor Ilundi, zo schreef ik Zuigend Moeras omdat ik vond dat ik deze levensgeschiedenis móest vastleggen.

Het verhaal van Aruna heb ik opgenomen. Ik heb de bandjes een paar keer beluisterd, net zolang totdat ik de inhoud ervan kende. Vervolgens ben ik gaan schrijven. Daarna heb ik nog wel diverse keren naar de cassettes geluisterd, niet zozeer om het verhaal alswel om de stem van deze vrouw te horen. Die stem was erg belangrijk voor me. Evenals de stemmen en bewegingen van andere Hindostaanse vrouwen die ik op school of op straat tegenkwam. Zonder zich er van bewust te zijn, hebben deze vrouwen me geholpen bij het treffen van de juiste sfeer in het boek. Een enkele keer helde ik Aruna op om bepaalde zaken te controleren, maar ik deed dat niet graag want ik wist hoe schokkend dit soort vragen voor haar waren. Ze had op den

[p. 154]

duur ook zoiets van: nu moet het maar eens afgelopen zijn met dat gewroet in mijn verleden, ik moet tenslotte ook vooruit.

Pas tegen het einde van Zuigend Moeras kom je er achter dat het verhaal zich tussen 1960 en 1972 afspeelt. Ik heb dat bewust zo gedaan. Laat ze maar doorlezen, dacht ik bij mijzelf, dat zal in het bijzonder voor witte lezers confronterend zijn. Want over het algemeen beslaat het beeld dat het in de jaren zestig in Nederland wel meeviel met het racisme. Men gelooft zelfs dat de situatie voor buitenlanders toen beduidend beter was dan nu. Toch is dit een misvatting. Het racisme is al die tijd structureel hetzelfde geweest. Het viel in de jaren zestig alleen minder op, omdat buitenlanders betrekkelijk gering in aantal waren. De enkeling die zich aan de heersende normen aanpaste, hield daarmee de bestaande vooroordelen en stereotyperingen in stand. De meeste migranten beantwoordden namelijk niet aan het witte verwachtingspatroon en kwamen evenals Aruna met de samenleving in botsing.

Er zijn mensen die Aruna niet sympathiek vinden. Die moeite hebben niet haar tomeloze woede en opstandigheid. Juist vanwege deze eigenschappen wordt Aruna door veel vrouwen echter bijzonder gewaardeerd. Ik denk dat Aruna onder de gegeven omstandigheden ook niet anders kòn. Dat ze in een psychiatrische inrichting terecht zou zijn gekomen als ze niet zoveel vechtlust aan de dag had gelegd. Haar reacties lijken misschien af en toe wat overtrokken, maar je moet dat zien als háár manier van overleven.

Ik kan me ook maar ten dele iets voorstellen bij de kritiek dat alle Nederlanders in het boek er zo bekaaid vanaf komen. Uitgezonderd dan de directrice van het internaat waar Aruna een tijdlang is ondergebracht. Laat ik vooropstellen dat dit beslist niet wil zeggen dat ik alle Nederlanders racisten vind. Dat is pertinent onjuist. Ik kan van witte mensen houden, ik kan met ze lachen en ik kan met ze slapen. Maar Aruna heeft deze afschuwelijke mensen echt ontmoet. Ze heeft trouwens niet alleen met Nederlanders slechte ervaringen gehad. Ook Surinaamse mensen zijn tegenover haar tekort geschoten. Denk aan de mensen bij wie zij korte tijd in huis verblijft als ze net in Nederland is aangekomen. Die mevrouw, ik heb haar niet voor niets mevrouw Diksasingh genoemd. Ze diekt haar neus in zaken die haar niet aangaan en is verre van humaan.

De laatste woorden van Zuigend Moeras luiden: ‘Het verleden viel stil.’ Sommige lezers maken daar ten onrechte uit op dat ik niet meer van vrouwen hou. Voor anderen suggereert het slot dat Aruna het verleden heeft afgesloten en met een schone lei wil beginnen. Dat ze proberen wil om net zo onafhankelijk te worden als Afraajsa, de vriendin die ze tijdens haar vakantie in Suriname heeft ontmoet. Tenslotte is er een groep lezers die meent dat Aruna in Suriname even de illusie heeft gehad het verleden onder controle te hebben, maar dat ze terug in Nederland er onherroepelijk weer mee geconfronteerd zal worden. Ach, het is een open einde, dat is alles wat ik er over zeggen wil.

In mijn proza schrappen vind ik niet zo erg. Waarschijnlijk heeft dat te maken met mijn woordkeus, die over het algemeen nogal alledaags is. Mijn poëzie daarentegen vertegenwoordigt het meest kernachtige, het meest wezenlijke van mijzelf. Kom ik daar aan, dan doe ik mijzelf geweld aan. Al roepen mensen nog zo hard dat ik onduidelijk ben of teveel beelden op elkaar stapel, ik voel me niet geroepen mijn gedichten volgens hun aanwijzingen te verbeteren.

Poëzie fungeert ook als stijlfiguur in mijn romans. Je moet daar niets achterzoeken. Het is iets wal bij mij vanzelf gaat. Ik beredeneer het niet in de trant van: nu is het moment daar om een brieffragment in de tekst in te voegen of een dagboekblad of een gedicht. Daarvoor verloopt het schrijfproces bij mij veel te gevoelsmatig. Het enige in Zuigend

[p. 155]

Moeras waar ik echt op heb moeten studeren, waren de brieven van Aruna's moeder. Brieven geschreven door een persoon die het Nederlands nauwelijks machtig is. Bij het schrijven van die epistels heb ik veel gehad aan de brieven die mijn peetje altijd aan mijn moeder schrijft. Die brieven gaan uiteraard over heel andere zaken, maar kennen hetzelfde soort taalgebruik. Ik hoop met die correspondentie ooit nog eens iets te doen, want het is echt kostelijke lectuur. Het zou me pijn doen wanneer die brieven aan de vergetelheid zouden worden prijsgegeven.

Van literaire voorbeelden ben ik mij niet bewust. Dat wil niet zeggen dat ik niet lees, maar mijn literaire interesses lopen erg uiteen. Wel heb ik een voorkeur voor werk van zwarte auteurs. Zij helpen me om mijn schrijfbewustzijn te vergroten. De inhoud van hun werk vind ik dan ook het belangrijkste. Dat geldt ook voor mijn eigen boeken. De vorm is iets waar ik me pas in laatste instantie druk over maak.

Schrijven is bij mij vooral een kwestie van intuïtie. Het stramien is doorgaans hetzelfde: er gebeurt iets, iets grijpt mij aan en ik begin met schrijven. Ik werk in een hoog tempo, zonder schema's of aantekeningen. Op geen enkele manier wil ik mij gebonden voelen, alle mogelijkheden moeten in principe nog open zijn. Als ik aan mijn schrijftafel zit en ik zie buiten een man uitglijden over een bananenschil, dan moet ik dat zonder problemen in het manuscript kunnen verwerken. De uitkomst van het schrijven is daardoor volkomen onvoorspelbaar. Er is geen peil op te trekken. Zo dacht ik bij Droomhuid en Zuigend Moeras in het begin nog: dit worden novellen, meer niet. Maar de tekst breidde zich voortdurend uit, totdat beide werken uiteindelijk de omvang van een roman hadden gekregen. En dan te bedenken dat Droomhuid en Zuigend Moeras elk in drie maanden tijd zijn geschreven.

Het lijkt misschien dat ik in Droomhuid veel van mijzelf heb prijsgegeven. Ik kan me voorstellen dat die indruk wordt gewekt door het intieme karakter van het boek en de periode van achttien jaar waarin het verhaal zich afspeelt. Toch is mijn leven in die roman nog maar ternauwernood aan de orde geweest. De intrige beperkt zich immers tot een ik-figuur en haar drie achtereenvolgende liefdes. Mijn jeugd bijvoorbeeld komt in het hele boek niet ter sprake. Ook over mijn familie tref je er niets in aan. Dat is niet toevallig, want het was me met die roman maar om één ding te doen: Ilundi bereiken. De rest was bijzaak.

Zuigend Moeras is nadrukkelijk niet autobiografisch. Dat blijkt natuurlijk in de eerste plaats uit het feit dat de ik-figuur een Hindostaanse vrouw is en ikzelf van Creoolse afkomst ben. Verder draait het verhaal om een levensgeschiedenis die alleen al vanwege het tijdsverloop onmogelijk de mijne kan zijn. De figuur in het boek die het meest verwant is aan mij, is Afraajsa. Haar ideeën over het koloniaal verleden en de doorwerking van dit verleden in de tegenwoordige tijd komen sterk met mijn eigen denkbeelden overeen.

De gebeurtenissen in Vriendinnenvrouwen zijn ten dele aan eigen ervaringen ontleend. Maar interessanter is het denk ik dat de roman thematisch voortbouwt op Droomhuid. Er worden aspecten in uitgewerkt die ik ten tijde van mijn debuut nog onvoldoende had verkend. Je kunt zeggen dat in het bijzonder mijn denken over zwart bewustzijn in Vriendinnenvrouwen een voorlopige afronding heeft gekregen. Gaat het in Droomhuid nog over ontwakend zwart bewustzijn, in Zuigend moeras is dit bewustzijn een identiteitsbepalende factor geworden. In Vriendinnenvrouwen heb ik geprobeerd dit laatste te nuanceren. Ik heb willen laten zien dat iemands identiteit de som is van tal van factoren en dat deze niet vóór alles samenhangt met de raciale groep waartoe hij behoort.

Weliswaar wordt de identiteit van Wanda en Zylena mede door hun zwart-zijn bepaald, maar hun opvoeding, karakter en zelfbeeld spelen een minstens zo belangrijke rol. Zelfs

[p. 156]

in die mate, dat hun opvattingen over zwart bewustzijn sterk van elkaar verschillen en van een duurzame vriendschap geen sprake kan zijn. Wanda onthoudt zich van pogingen haar zwart-zijn op een positieve wijze aan te wenden. Ze is het produkt van een samenleving waar verantwoordelijkheidsbesef en zelfkritiek ondergeschoven waarden zijn. De oorzaak voor haar ontredderde bestaan zoekt ze dan ook buiten zichzelf, waarbij ze de schuld bij voorkeur op de Nederlandse samenleving schuift. Zylena daarentegen gaat onder invloed van deze samenleving liever bij zichzelf te rade en vertrouwt op haar eigen kunnen. Ze is zich ervan bewust dat de solidariteit van zwarte vrouwen een groot goed is, maar dat het in de eerste plaats aankomt op de kracht van het individu.

Dat zwart-zijn niet noodzakelijkerwijs een basis is voor gemeenschapszin en verbondenheid, ondervond ik in het bijzonder bij recente bezoeken aan Suriname. Ik ben er geschrokken van de wijze waarop ik landgenoten met elkaar heb zien omgaan. De openlijke minachting van stadsmensen voor bewoners van het binnenland. Ik hoor een kind uit Paramaribo nog tegen een bosnegerkind schreeuwen: ‘Jij mag niet op die stoel zitten, ga op de grónd zitten, jij!’ Uit het voedselpakket dat ik uit Nederland had meegenomen, wilde ik iets geven aan iemand uit het district. Niet doen, adviseerde mijn omgeving, de persoon weet niet eens wat je hem geeft, hij mist het dus ook niet, liever geef je het ons. Even onaangenaam werd ik getroffen door de houding van Surinamers tegenover buitenlanders, met name Guyanezen. Ik kwam tot de conclusie dat het racisme waar ik mij in Nederland zo over op kan winden, zich in mijn eigen land even schaamteloos manifesteert.

Je maakt je bij Surinamers niet geliefd wanneer je over deze onderwerpen schrijft. Fundamentele kritiek leveren op je land wordt beschouwd als het plegen van verraad. In de ogen van veel mensen trek je daarmee partij voor de patata-cultuur. Ik denk daar anders over. Ik wil mijn ogen niet sluiten voor de werkelijkheid, ook al is die in meerdere opzichten weinig verheffend. Bovendien vind ik het prettig de lezer uit te dagen en een spiegel voor te houden. Dat houdt de discussie die wij nodig hebben op gang.

Voor mijn privé leven is deze opstelling niet zonder gevolgen gebleven. Mijn vriendenkring telt inmiddels steeds minder Surinamers. Nederlanders nemen mij gemakkelijker zoals ik ben. Ik vind dit jammer, maar het is de consequentie van mijn verblijf in dit land. Het ligt niet in mijn aard om mij als Wanda systematisch af te zetten tegen alles wat Nederlands is. Ik prijs mij gelukkig dat ik mij het gebruik van kritiek en zelfkritiek als een van de goede gewoonten van dit land heb weten eigen te maken.

Momenteel werk ik aan twee romans tegelijk. Eén roman gaat over een Surinaamse vrouw die op oudere leeftijd naar Nederland is gekomen en in de eenzaamheid van haar bejaardenflat terugblikt op haar verleden. De andere roman ligt in het verlengde van het verhaal ‘De passant’ dat ik eerder over mijn vader publiceerde. Het moet een historische roman worden over mijn familie. Ik heb er haast mee, want voor mijn informatie ben ik voor een belangrijk deel aangewezen op familieleden die nu nog in leven zijn. Daar komt bij dat dit boek het vraagt om geschreven te worden.

Behalve deze romans staat er ook nog een dichtbundel op stapel. Maar aan de publikatie van dit werk zal ongetwijfeld het nodige getouwtrek met mijn uitgever voorafgaan, want - zoals ik al aangaf - ik hou er niet van in mijn poëzie te schrappen. Lukt het niet met mijn uitgever tot overeenstemming te komen, dan geef ik de bundel in eigen beheer uit. Hij zal er komen, zoveel is zeker. Ook in deze gedichten zal het gaan om zaken die doorgaan voor moeilijk bespreekbaar. Sommige waarheden moeten nu eenmaal uitgeschreven worden.’

[p. 157]

Joanna Werners, Droomhuid. Amsterdam: Furie, 1987. 173p. f 25,-.

Joanna Werners, Zuigend Moeras. Amsterdam: Furie, 1990. 192p. f 27,50.

Joanna Werners, Vriendinnenvrouwen. Amsterdam: Vita, 1994. 287p. f 32,50.

Joanna Werners, ‘De passant’ in: Gemma P.M. Polders (samenst. en inl.). Die vader van mij, p. 87-101. Amsterdam: Vita, 1994. f 19,50.