OSO. Tijdschrift voor Surinaamse taalkunde, letterkunde en geschiedenis. Jaargang 13

[p. 145]

Louise Koningferander
Jongeren en interculturalisatie

Interculturalisatie betekent een constant proces waarbij culturen integreren. De realiteit laat veelal zien dat mensen van verschillende culturen naast elkaar leven. Daar waar mensen en vooral jongeren uit diverse culturen seksuele relaties aangaan, worden kinderen geboren. Deze kinderen geboren uit biculturele relaties, worden in de praktijk zowel thuis als op straat of in andere situaties constant met hun etnisch zijn geconfronteerd. De kinderen worden vaak in een keurslijf gegoten waarbij de keurslijf van thuis andere beknellingen kent dan de keurslijf van bijvoorbeeld de samenleving.

Jongeren van nu confronteren de samenleving met het feit dat ze bezig zijn nieuwe normen en waarden te creëren. Ze hebben een andere manier van denken en leven waarmee ouderen en de samenleving veelal moeite hebben. Over jongeren, of ze nu als tweede of als derde generatie worden getypeerd, is heel wat afgeschreven. De meeste conclusies die getrokken worden, hebben als strekking dat jongeren geen of weinig toekomst hebben, waarbij zij vaak als drop-outs en/of randgroepjongeren getypeerd worden. Zij hebben structureel een culturele achterstand en er is bij hen sprake van permanente achterstelling.

Dit soort observaties, en vooral als zij veelvuldig worden herhaald, hebben tot gevolg dat jongeren er zelf in gaan geloven en zich overeenkomstig gaan gedragen. Het lijkt er veel op dat sommige jongeren, die zich zelf rekenen tot de sociaal zwakkeren, zich bij voorbaat al hierbij neerleggen. Anderen, die nog voldoende strijdvaardigheid bezitten, worden af en toe wanhopig van al dit soort ‘prophecy.’ Ze hebben het gevoel dat hun toekomst al bepaald is, en eigenlijk reeds bezegeld werd bij hun geboorte.

Wat mij opvalt, is dat jongeren een soort collectief gevoel gaan ontwikkelen ongeacht hun onderlinge etnische diversiteit. Ze worden toch als allochtoon gezien, weten aan den lijve dat er geen model allochtoon bestaat, maar zijn bezig om allochtoon te worden. Met andere woorden, ze leren onderhandelen vanuit een dergelijke rol met een samenleving die een bepaalde sociale klasse creëert en eventueel ook in stand probeert te houden.

Wat betreft de jongeren die geboren zijn uit biculturele relaties het volgende. Het valt mij op dat deze kinderen door hun omgeving vaak of regelmatig worden aangesproken en aangeduid als halfbloedjes. Deze term is in feite afkomstig uit de bio-cultuur. Bij het veredelen van bepaalde diersoorten werd geëxperimenteerd hoe sommige rassen sterker konden worden, om zoveel mogelijk kapitaal op te brengen. Dit begrip werd in de tijd van de koloniale onderdrukkers zo overgeplaatst en gebruikt voor de kinderen die verwekt werden tussen slaven en slavenhouders. Halfbloed zou dan een veredeling van het zwarte ras zijn. Zo raakte het woord in gebruik. Deze kinderen genoten min of meer bepaalde voorrechten, op grond van hun Creool zijn.

Enkele vormen van gedrag van toen zijn heden ten dage nog steeds actueel. Bijvoorbeeld het feit dat kinderen steeds worden aangesproken op bepaalde eigenschappen en gedrag die hoe dan ook niet los worden gezien als behorend bij een bepaald ras. Kinderen die het produkt waren van vermenging van het witte en zwarte ras, zouden zowel de goede als de minder goede eigenschappen van beide rassen in zich dragen. Ze werden echter veelal herinnerd aan de minder goede eigenschappen tijdens de socialisatie. Het gevolg was, dat deze kinderen zich ook zo gingen gedragen. Gaandeweg ontstond een type mens

[p. 146]

dat in Suriname moksi watra genoemd werd.

Cultuur is dat wat ons bindt. Wat de jongeren van nu bindt, kinderen van deze tijd geboren in Nederland al dan niet uit ouders of grootouders die niet in Nederland geboren zijn, is dat ze worden aangeduid als allochtoon, dat van hen een bepaald gedrag wordt verwacht, en dat ze aan de hand van adviezen en conclusies en aanbevelingen een bepaalde prophecy in werking stellen. Hun etnisch-zijn wordt bepaald door de nationaliteit waartoe men vindt dat ze behoren. Ik heb in de praktijk wel eens begeleiders bij mij gehad die hopeloos in verwarring raakten, wanneer ze een jongere niet konden plaatsen in een bepaald model, omdat de naam hun niet Nederlands voorkwam, en de pupil in kwestie een bepaald gedrag vertoonde dat zij niet konden toeschrijven aan het gedrag dat volgens hen hoorde bij het gedrag van die of die groep.

Een voorbeeld: Ria is een witte vrouw, die op jonge leeftijd met een mooie Creoolse jongen trouwde. Bij deze jongeman waren de negroïde kenmerken aanwezig, maar traden niet zo op de voorgrond. Uit dit huwelijk werden twee jongens geboren. Zoals het vaak toegaat, leek de een meer op de moeder en de ander meer op de vader. Gedurende hun ontwikkeling werden die uiterlijke gelijkenissen steeds verder geaccentueerd, maar dan op een manier van afwijzing van gedrag van de een. Die ene jongen kreeg te horen dat zijn gedrag op dat van zijn vader leek. En dat was niet positief bedoeld. Dit alles in de hoop dat deze jongere dit afgewezen gedrag zou corrigeren.

Uitdrukkingen als dies na a patata wan en dies na a blakka wan, waren veel gehoorde opmerkingen binnen de familie. Op school kregen beide kinderen af en toe opmerkingen te horen als: zijn jullie broers, hebben jullie dezelfde moeder en dezelfde vader? Jullie lijken geenszins op elkaar. Wanneer de kinderen samen iets hadden gedaan dat binnen de familie geen goedkeuring kon hebben, kreeg het zwarte schaap letterlijk en figuurlijk daarvan de schuld.

Hoewel de kinderen vanwege hun naam steeds geconfronteerd werden met hun Surinaams-Creoolse roots, kan gesteld worden dat ze geenszins vertrouwd waren met bepaalde handelingen die bij de belevingswereld van die groep behoren. Ze gingen er wel naar op zoek, maar werden binnen de familie telkens teruggefloten met uitspraken als ‘met dat soort dingen willen wij niets te maken hebben.’

Dit gedrag, dat een uitvloeisel is van het optellen van de beide culturen en thuis wordt afgewezen, is vaak de drijfveer dat deze jongeren op hun zoektocht zelf nieuwe normen en waarden om te overleven gaan creëren. Wat zij ervaren op hun zoektocht naar de roots en het tegelijkertijd zich daarvan willen distantiëren, is bekend. Het komt veel voor. Alleen lijkt het bij kinderen uit biculturele relaties een extra belasting te zijn.

Een ander voorbeeld. Agatha leerde haar man kennen toen hij als dienstplichtig militair in Suriname was. Ze was toen dienstmeisje, haar sociale omstandigheden (zegt hij) waren niet bepaald florissant. In Suriname werden de eerste twee kinderen geboren. De andere twaalf kwanten hier in Nederland ter wereld. Vier kinderen overleden op jonge leeftijd. De kinderen groeiden allen in Amsterdam op. Zij hebben toen aan den lijve ervaren wat het betekent een andere kleur te hebben. Ook de moeder heeft steeds ervaren wat haar anders zijn voor de familie van haar man en voor de buren betekende. Steeds wilde de omgeving haar en haar kinderen opvoeden. Deze zwarte vrouw was een sterke persoonlijkheid. Ze wist op welk tijdstip ze haar tanden moest laten zien of haar rug. Ze gaf haar kinderen allemaal een groot zelfvertrouwen mee, maar vooral de kracht van zelfacceptatie, vanuit een religieus denken.

Een van haar gevleugelde opmerkingen naar de kinderen toe was: wanneer anderen dingen aan jou willen veranderen, zijn ze zelf aan veranderingen toe. De kinderen hebben,

[p. 147]

zoals ze nu soms zeggen, in veel dingen die ze zien en tegenkomen min of meer steeds de stem van de moeder op de achtergrond.

Van deze kinderen trouwden later twee dochters met Surinaamse jongemannen. Binnen dit familiesysteem is sprake van een enorme versmelting van nationaliteiten. Oma zei altijd legen haar kinderen, dat ze allemaal vruchten waren van één vruchtenboom. Ze hield van al haar kinderen, klein-kinderen en achterkleinkinderen. Deze kinderen en kleinkinderen en achterkleinkinderen zouden volgens de huidige typering van de Nederlandse samenleving allochtoon zijn, en op grond daarvan geen kinderen van het land.

Terwijl hun verbondenheid met het land vanaf de geboorte een feit is. Wat deze kinderen in feite reeds gedaan hebben is een toekomstbeeld helpen realiseren: dat in Nederland een nieuwe samenleving wordt gecreeerd, waaraan een ieder vorm geeft.

Deze kinderen en kleinkinderen, hoewel de namen in de loop der tijden niet of nooit specifiek Surinaams klonken, vertellen overal met enorme trots dat de wortels van hun familiesysteem in Suriname liggen. Wat overigens in deze familie dreigt te gebeuren, is dat de kinderen van die dochters die met de Surinaamse jongemannen trouwden op grond van de naamgeving eerder tot de allochtonen worden gerekend dan de anderen.

In deze familie heeft men een eigen krachtige omschrijving van allochtoon: je zou niet van hier zijn. Volgens Van Dale betekent allochtoon: niet van deze aarde. Wij zijn allemaal pelgrims op deze aarde, want er bestaat maar één planeet aarde.

Van deze generatie zijn enkelen getrouwd met witte Hollanders. Zelf beschrijven ze zich als zwarte Hollanders. Ze hebben dan ook moeite met de termen bicultureel en allochtoon. Een van hen weet ook te vermelden dat dit soort van naamgeving voor de overheid een model is om mensen in hokjes te stoppen, en hen op grond van het hokje en naamgeving overeenkomstig op te voeden. Ze worden de laatste jaren steeds meer met deze benamingen en omschrijvingen geconfronteerd.

Wat opvalt in de twee voorbeelden is het volgende. De moeder is primair degene die een kind opvoedt en op grond daarvan ook de normen en waarden doorgeeft, en soms de eigen pijn. Wanneer de moeder nog in een proces zit van boosheid en afwijzing en verwijt, dan heeft ze niet die kracht ontwikkeld om zich in deze periode met grote veranderingen staande te houden. Ze mist een houvast. Ria miste een dergelijk houvast, Agatha had het wel. Agatha is geen bekeringsstrijd met haar schoonouders en buren aangegaan, maar heeft zich behoorlijk geworteld. En dat heeft ze haar generatie meegegeven. Een model allochtoon valt niet te maken, evenmin als een model autochtoon. Wel wordt het begrip allochtoon zo langzamerhand een vervanging voor zwart met de daaraangekoppelde toevoeging: je hoort hier niet.

Primair is het onze taak, en dan bedoel ik met ‘ons’ alle opvoeders, wetenschappers, hulpverleners, te helpen bij het vorm geven en realiseren van een menswaardig bestaan voor hen die na ons komen. Een vorm kan zijn het steeds becommentariëren van bepaalde adviezen. Het steeds kritisch volgen van bepaalde ontwikkelingen.

Wanneer kinderen geboren in een bi-culturele relatie, door de ouders een positief zelfbeeld meekrijgen, dan is er geen sprake van rasveredeling of rasverdeling, maar dan is het kind een produktieve voorzetting van beide. Als ouders trots zijn op zichzelf en op hun kinderen, dan wordt dit meegegeven aan de kinderen. Wanneer de basis krachtig is, kunnen ze alle andere situaties aan. Te yu bonjo krakti, tesi ne falla yu.

We kunnen blijven roepen dat deze samenleving niet vriendelijk naar zwarten zou zijn op alle niveaus. Wij kunnen die gevoelens van onbehagen niet van de ene dag op de andere dag ongedaan maken. Dat is een feit. Wel kunnen wij proberen ander gedrag te ontwikkelen. Wij kunnen de kinderen gedu-

[p. 148]

rende hun ontwikkeling meegeven dat men in deze gemeenschap normen en waarden hanteert die door mensen met een bepaalde kleur en etnische afkomst niet bepaald als vriendelijk worden ervaren, maar dat het heel belangrijk is je daarbij af te vragen, in hoeverre je eraan bijdraagt een dergelijke ontwikkeling in stand te houden, of dat je wilt helpen daarin verandering te brengen.

Praten over je roots met een zekere mate van zelfwaardering geeft veel kracht aan je bestaan. Binnen de Nederlandse samenleving wordt de term allochtoon ook op een manier gehanteerd waar veel organisaties wel bij varen. De een zijn nood is de ander zijn brood. Anders geformuleerd: de afhankelijkheid van de een geeft bestaansrecht aan de ander.

Als gesteld wordt dat jongeren weinig of geen perspectief hebben, kan daar tegenover de vraag gesteld worden: welk perspectief de samenleving hen tegenwoordig biedt behalve opvoedingskampen, of andere mogelijkheden die pas in werking treden wanneer sprake is van gedragscorrectie. De invloed van krant, televisie en radio is onvoorstelbaar. In de opvoeding weten wij dat de kracht voornamelijk zit in de herhaling, alleen is het belangrijk te weten wat herhaald wordt.

Het is wel frappant dat onderzoeksresultaten en adviezen steeds weer de vorige resultaten bevestigen. Het lijkt alsof er weinig beweging zit in de resultaten. Daardoor dreigt het een soort bekrachtiging te worden voor sommigen die daarin geloven. De wisselwerking van inzicht en beweging lijkt dan ook bevroren. Blijvend inzicht en beweging is oog hebben voor veranderingen in de samenleving. Nederland, schrijft men, ‘verkleurt.’ De aanpassingsmoraal dient plaats te maken voor afstemmingsmoraal. Het willen plaatsen en houden van bepaalde groepen in hokjes om hen beter en sneller te disciplineren is strijdig aan een democratisch bestel. Jongeren dienen gewezen te worden op het hebben van verantwoordelijkheden primair naar zichzelf.

Literatuur

Berne, E., 1975 Mens erger je niet. Den Haag: Bert Bakker.

Fromm, Erich, 1972 De angst voor vrijheid. Utrecht: Erven J. Bijleveld.

Girard, R., 1980 De zondebok. Kampen: Kok.

Helman, A., 1977 Cultureel Mozaïek van Suriname. Zutphen: De Walburg Pers.

Hoekendijk, L., 1970 Lotgenotenhulp. Nijkerk: Intro.

James, M. & D. Jongewaard, 1974 Wie waagt die wint. Uitgeverij Inter European Edition.

Kadushin, A., 1980 Konsultatie in het maatschappelijk werk. Deventer: Van Loghum Slaterus.

Kuiper, P.C., 1981 De mens en zijn verhaal. Amsterdam: Atheneum Polak van Gennep.

Nijhof, G., 1986 Individualisering en uitstoting. Amsterdam: Uitgeverij Link.

Silos, M., 19.. Onderontwikkeling is een keuze. Paramaribo (Suriname): N.V. Drukkerij Leo Victor.

Watzalawich, P., e.a. 1970 De pragmatische aspecten van de menselijke communicatie. Deventer: Van Loghum Slaterus.

[p. 149]

Watzalawich. P., e.a. 1974 Het kan anders. Deventer: Van Loghum Slaterus.

Whitehead, A.N., 1988 Religion in the Making. Kampen: Kok.

Louise Koningsferander heeft naast haar studie andragologie, zich verdiept in etnische studies en minderhedenvragen. Ze heeft jarenlange werkervaring opgebouwd als onderwijzeres, was reclasseringsmaatschappelijk werkster en vervolgens vijftien jaar methodiek docent en supervisor aan de Hogeschool van Amsterdam. Thans is zij onderzoekster.