OSO. Tijdschrift voor Surinaamse taalkunde, letterkunde en geschiedenis. Jaargang 13

[p. 74]

George Möllering & Gloria Wekker
In memoriam Ben Scholtens

Zondagavond 24 oktober 1993 kwam in Paramaribo een veel te vroeg einde aan het leven van Ben Scholtens (Almelo, 1954). Hij werd niet het slachtoffer van zijn vele werkzaamheden, zoals we wel eens vreesden, maar van criminelen, die het niet alleen voorzien hadden op zijn schaarse, materiële bezittingen, maar ook op zijn leven. Daaraan maakten zij in zijn huis aan de Ronaldlaan (Uitvlugt) op onmenselijke wijze een einde. Rond negen uur die avond moet Bens geluksgevoel, na zijn wekelijkse zwempartij en nadat hij die week per fax had vernomen dat zijn proefschrift was goedgekeurd, omgeslagen zijn in ongeloof en wanhoop. De kans op beroving is in het hedendaagse Suriname groot, gezien de deplorabele sociaal-economische situatie waarin het grootste deel van de bevolking verkeert. Ook Ben was zich daarvan terdege bewust. Mede daarom was het moeilijk tot zijn huis door te dringen. Daarvoor diende men eerst zijn vertrouwen te winnen. Blijkbaar is zeker één van de daders daarin geslaagd. Heeft Ben, zelfverzekerd door zijn tienjarige ervaring met Surinamers, een taxatiefout gemaakt? De grote vraag blijft echter waarom hij vermoord werd. Vele geruchten doen daaromtrent de ronde. Enkele daarvan kunnen naar het land der fabelen verwezen worden, andere daarentegen kunnen een kern van waarheid bevatten. Wellicht dat de rechtszaak tegen de gearresteerde daders meer licht op de zaak zal werpen. Momenteel zitten we echter met een gevoel van gemis en pijn. We verloren een nog meer belovende collega-Surinamist en een goede vriend.

Ben Scholtens' belangstelling voor Suriname dateert van begin jaren zeventig. Deze belangstelling werd gewekt door Surinamers uit zijn vriendenkring, zijn afkeer van onrechtvaardigheid - in dit geval het Nederlandse kolonialisme - en weerzin over het dom houden van mensen of gehele volkeren. Gedurende zijn studie aan de Nieuwe Lerarenopleiding van de Gelderse Leergangen te Nijmegen was hij een van de initiatiefnemers bij de oprichting van de Werkgroep Suriname. Deze werkgroep hield zich bezig met informatieverstrekking over de wijze waarop in Nederlandse schoolboeken aandacht werd besteed aan Suriname en volgde de berichtgeving in de Nederlandse media over de ophanden zijnde onafhankelijkheid van Suriname.

Tijdens zijn studie Nieuwste Geschiedenis (1977-'82) aan de Katholieke Universiteit Nijmegen bleef Scholtens oog houden voor Suriname. Zijn doctoraalscriptie handelde over de werklozenonrust (1931-1933) in Suriname en kreeg als ondertitel mee: Teken van een latent politiek bewustzijn. Na zijn universitaire opleiding vertrok Ben in 1983 naar Suriname. Hier werkte hij tot 1986 als wetenschappelijk medewerker geschiedenis binnen de Faculteit der Maatschappijwetenschappen aan de Anton-de-Kom-Universiteit. In die periode verschenen twee boeken van zijn hand: Suriname tijdens de Tweede Wereldoorlog (Paramaribo 1985, herdrukken in 1988 en 1991) en een jaar later in Nijmegen de bewerking van zijn doctoraalscriptie: Opkomende arbeidsbeweging in Suriname. Doedel, Liesdek, de Sanders, de Kom en de werklozenonrust 1931-1933.

Van 1986 tot aan zijn dood was Ben Scholtens werkzaam als coördinator bij de Afdeling Cultuurstudies van het Ministerie van Onderwijs en Volksontwikkeling (MINOV). In die jaren schreef hij Louis

[p. 75]

Doedel. Surinaams Vakbondsleider van het eerste uur, een bronnenpublikatie (Paramaribo 1987, herdrukt in 1992). Daarnaast was hij eerste auteur van en de grote drijfveer achter het in 1992 in Paramaribo verschenen prachtige boek Gaama Duumi, Buta Gaama. Overlijden en opvolging van Aboikoni, grootopperhoofd van de Saramaka Bosnegers.

Ofschoon hij niet meer onder ons is, mogen we nog twee werken van hem verwachten. Ten eerste de uitgave van zijn proefschrift Bosnegers en Overheid in Suriname: de ontwikkeling van de politieke verhouding 1650-1992. Ben zal namelijk posthuum promoveren op 24 mei 1994 te Nijmegen. Verder zal nog een boek verschijnen over de relatie tussen Bosnegers, zending en missie. Met dit laatste onderwerp hield Ben zich reeds jaren met wisselende intensiviteit bezig. De daaruit voortvloeiende (on)geordende gegevens worden door Joop Vernooy bewerkt en persklaar gemaakt.

Ben schreef veel artikelen en recensies in onder andere De Ware Tijd, OSO en SWI Forum. Het zou te ver voeren om die op deze plaats allemaal op te sommen. Zijn publikaties worden gekenmerkt door een hoge kwaliteit en zijn tot stand gekomen door nauwgezet onderzoek. Zo kan George zich herinneren een middag met Ben doorgebracht te hebben in het Koninklijk Huisarchief te Den Haag. Ben was te weten gekomen dat zich in het Archief van Prins Willem V in Den Haag één omslag bevond, daterend van kort na 1763 met als inhoud een plan tot onderwerping van de Bosnegers. Hij was er van te voren bijna zeker van dat dit stuk geen nieuwe informatie zou bevatten. Desondanks, en ondanks dat het document praktisch onleesbaar bleek, werkte hij het helemaal door. Buiten komend constateerde hij nuchter: ‘Zie je wel! Maar ik kan het me niet permitteren ook maar iets ongelezen te laten. Stel je voor dat er toch iets ingestaan zou hebben wat we nog niet wisten, my goodness.’

Archieven waren voor Ben als historicus zowat heilige plaatsen. Beeldend kon hij vertellen over hetgeen hij in de archieven in Suriname had meegemaakt of welke voorzorgsmaatregelen hij had genomen om bepaalde stukken een volgende keer weer terug te vinden. Uit die verhalen bleek echter duidelijk zijn bezorgdheid over de slechte staat en moeilijke toegankelijkheid van de Surinaamse archieven. Recent trad hij daarom toe tot de gemengd Nederlands-Surinaamse archiefcommissie. Ben was verder een zeer gewaardeerd lid binnen de redacties van SWI-Forum (Paramaribo) en de serie Bronnen voor de Studie van Afro-Suriname (Utrecht).

Ben Scholtens heeft zijn jaren in Suriname niet in ledigheid doorgebracht. De volgende klus - de afronding van het onderzoek naar de verhouding tussen Bosnegers, zending en missie - stond reeds op zijn programma. Dat was typerend voor Ben. Hij was zich zeer bewust van het feit dat zoveel van de Surinaamse geschiedenis en culturen nog niet opgetekend was. Dat weinig Surinamers bereid waren zich daarmee actief bezig te houden, stuitte bij hem enkel op onbegrip. Veel waardering had hij voor Surinamers die volgens hem wel serieus de wetenschap bedreven. Typerend hiervoor zijn de woorden die hij een dag voor zijn dood uitspraak aan het voeteneind van het ziekbed van de helaas onlangs eveneens overleden Just Wekker: ‘Meneer Wekker, U moet gauw weer beter worden, want we kunnen U nog lang niet missen.’

Gezien zijn tempo van onderzoeken en schrijven leek het wel of hij onbewust voelde dat de tijd voor hem drong. Dat resulteerde in gedrevenheid en soms ook ongeduldigheid. Continu spoorde hij zichzelf en anderen aan om zaken uit te zoeken, op papier te zetten en artikelen, brochures of boeken te produceren. In zijn gedrevenheid kon Ben ver gaan. Zo herinnert Gloria zich een

[p. 76]

nacht in Futunakeba aan de Boven Suriname. Daar riepen de dorpsoudsten rond middernacht een kuutu bijeen om de geschiedenis van het dorp te vertellen. Het reisgezelschap was echter na een dag zonder eten en tevergeefse pogingen een boot te vinden naar Asindoopo de bewusteloosheid nabij. Dit weerhield Ben er evenwel niet van nog urenlang met oprechte belangstelling vragen te blijven stellen over de relaties tussen de diverse lo's in het dorp en de verschillende namen van de profeet, die het dorp gesticht had.

Een uitgesproken hekel had Ben aan mensen met veel ideeën of praatjes, maar die niets op papier konden krijgen. Hij stelde hoge eisen aan zichzelf en aan anderen. Hierdoor was hij niet voor iedereen gemakkelijk in de omgang. Hij was typisch iemand van ‘praatjes vullen geen gaatjes’. Zijn motto was dan ook veel produceren en een hoge kwaliteit leveren.

Ben Scholtens leefde voor de wetenschap, maar in zijn spaarzame vrije tijd wist hij - liefst in gezelschap - ook te genieten van andere geneugten van het leven. Hij was een fervent liefhebber van films. Vandaar dat hij jarenlang lid was van de filmliga en een regelmatig bezoeker van de schaarse goede films die in Paramaribo nog draaiden. Ook bij culturele opvoeringen in Ons Erf of Thalia hoefde je nooit lang te zoeken naar Ben. Altijd kon je hem met zijn lange, witte lijf en rossige haren boven iedereen zien uittorenen. Hij was ook een groot liefhebber van fietsen en zwemmen. Vanwege een zware kwetsuur aan zijn heup, opgelopen tijdens een verkeersongeval met zijn racefiets in de buurt van Nijmegen, kwam hij aan fietsen in Suriname nog maar zelden toe. (Een enkele keer maakte hij de ‘plantagetocht’ in Commewijne). Dit gemis wakkerde zijn behoefte aan zwemmen nog meer aan. Mensen uit zijn directe omgeving beklaagden zich menigmaal over het feit dat Ben hen zo wat chanteerde om maar mee te gaan zwemmen op de zondagmiddag. Graag en veel dronk hij ook een djogo, een shot (rum) of campari. Een van de weinige dingen die hij in Suriname miste, was het kroegleven zoals hij dat uit zijn studententijd in Nederland gewend was. Desondanks bezocht hij zo af en toe met een collega-onderzoeker de schaarse, leuke kroegjes in Paramaribo. Bij deze gelegenheden voerde hij tot diep in de nacht diepzinnige, dorstige gesprekken over uiteenlopende onderwerpen. Het liefst sprak Ben echter over het binnenland van Suriname, het gebied waar hij boven alles van hield.

Gesprekken voeren deed Ben in zijn schaarse vrije tijd graag. Over zichzelf praten deed hij uit zichzelf echter nooit. Voor buitenstaanders is hij daarom een gesloten boek gebleven. Slechts enkele insiders wisten door middel van directe vragen enigszins tot zijn gevoelsleven en denkwereld door te dringen. Innemend op zulke momenten was zijn kwetsbare en slungelachtige houding. Deze contrasteerde sterk met zijn zelfverzekerde gedrag in het alledaagse leven. Aan sociale contacten en gelijkwaardige vriendschappen hechtte Ben veel waarde. Pijnlijk constateerde hij de afgelopen jaren dat door het vertrek van vele - voor hem belangrijke - mensen uit Suriname zijn sociale leven uitgehold raakte. Dit was één van de redenen waarom hij dacht aan een eventuele terugkeer naar Nederland. Een andere reden daarvoor vormde zijn heup. Een operatieve ingreep daaraan viel niet veel langer meer uit te stellen. Alleen met een kunstheup zou hij zich in de toekomst zelfstandig kunnen blijven verplaatsen. Door de gebeurtenis op 24 oktober hoeft Ben geen keuze meer te maken tussen leven in Nederland of Suriname. Die dag werd hij veroordeeld tot eeuwige rust in de grond van Suriname, zijn tweede moederland.

Een nog meer belovende, scherpzinnige wetenschapper is ons ontroofd. Een gezellige, goede vriend laat nooit meer iets van

[p. 77]

zich horen en komt nooit meer logeren. We kunnen zijn nagedachtenis het beste eren door ons werk in de Surinamistiek voort te zetten in een hoog tempo en met een hoge kwaliteit.

Wë, Ben, di mati fu unu. I nango kaa, a fési. I ta duumi awá, baáa. Gaantangi fi'i-ee. Dumundu-oo, (Wel, Ben, vriend van ons. Je bent ons reeds voorgegaan. Je slaapt nu, broeder. Veel dank voor alles. Tot later).

In gesprek met de nieuwe Saramaka granman, Songo. Rechtsonder op de kruk: Ben Scholtens
(foto: Afdeling Cultuurstudies, Paramaribo)