OSO. Tijdschrift voor Surinaamse taalkunde, letterkunde en geschiedenis. Jaargang 11

[p. 54]

Wonen op stolk buiten
Morales Wijngaarde

‘Halte!’

De chauffeur van de kleine personenbus trapte meteen op zijn remmen. Toen het voertuig piepend tot stilstand was gekomen, stond Marius op uit de met doorzichtig plastic beklede zitplaats. Op de onderste tree in de deuropening bleef hij even staan, reikte de chauffeur de dubbeltjes aan en zette voet op de Kwattaweg. De bus trok direct op. Op de achterzijde van de bus was over de gehele breedte een liggende vrouw in bikini geschilderd, op haar buik stonden de letters PW, Paramaribo - Weg Naar Zee. Onder de rechtervoet van de liggende vrouw stond ‘Roy’. De stoet van vijf auto's die had moeten wachten totdat de bus was opgetrokken, kwam in beweging. De ronkende motoren, de dampen van de uitlaatgassen, het opgewaaide stof van het zandtrottoir en de verzengende hitte van de zon deden Marius zich haasten naar de overzijde van de asfaltweg, waar de bomen enige bescherming boden.

Een eindje verder sloeg hij de hoek om. De smalle zandweg die op de Kwattaweg uitkwam, was door de struiken aan weerszijden bijna aan het oog onttrokken. Aan beide kanten van de weg liep een smalle sloot, waarvan het water niet stroomde vanwege verstoppingen in de kokers veroorzaakt door afval. Onkruid en struiken groeiden overal. Af en toe steeg een schimmelgeur uit de sloten op. De weg was niet egaal, maar zat vol kleinere en grote gaten. Met name in de grote regentijd, als een belangrijk deel van de weg onder water had gestaan, waren de gaten niet meer te tellen. Zo eens per jaar kwam er vanwege het ministerie van Openbare Werken een bulldozer om de weg te egaliseren. De buurtmensen waren dan heel even blij. Binnen enkele weken ontstonden echter weer gaten in het wegdek, tot grote ergernis van de autobezitters in de buurt. Een straat verder was een tijd geleden wel geplaveid. Waarom deze weg dan niet? zo vroegen de buurtbewoners zich af. De oude politiek vond de buurt kennelijk niet interessant genoeg voor haar jacht op stemmen.

Na vijftig meter, even voorbij de muf ruikende Sommeldijckse Kreek, mondde de weg uit in een driesprong. Het weggetje links leidde naar een andere buurt, de weg rechts heette ‘Oost’ en de derde, die met een flauwe bocht de voortzetting was van de hoofdweg, heette ‘West’. Zowel West en Oost liepen door tot het einde van het bewoonde gedeelte. Halverwege bevond zich een verbindingsweg tussen Oost en West, ‘Midden’ genoemd. Het was een korte en smalle weg, en had alleen betekenis voor de fruitventers en de Fernandes-ijsman. Aan Midden woonde niemand. Grappenderwijs werd hij wel de Oost-Westverbinding

[p. 55]

genoemd. Marius nam de oostelijke afslag, die kort na het begin naar links afboog, zodat die parallel kwam te lopen aan de westelijke tak. Aan beide zijden van de weg stonden stenen bungalows. Dit gedeelte van de buurt was een project van een verzekeringsmaatschappij waar de bewoners werkzaam waren. Qua bouwstijl leken de woningen erg op elkaar, hoewel hier en daar een huis op neuten of houten huis zorgde voor doorbreking van de eenvormigheid. De huizen hadden een kleine veranda, glazen shutters en een garage. De erven waren omrasterd. In Oost keek men wel eens neer op West. West was een allegaartje van heel dicht op elkaar gelegen grotere en kleinere huizen, waaronder ook een aantal krotwoningen. De rechterzijde van West had veel weg van Oost, alleen waren de erven en huizen een stuk kleiner. De linkerzijde van West had echt de trekken van een volksbuurt. Op sommige erven stond meer dan één woning, achterin waren de gammele huisjes verscholen.

Marius kende zowel West als Oost als zijn broekzak. Met zijn moeder had hij enige tijd aan de West gewoond. Begonnen als directiesecretaresse bij de verzekeringsmaatschappij, bracht ze het tot personeelschef. Ze nam toen een hypotheek en liet een huis bouwen aan de Oost. Niet zozeer omdat Marius' moeder afstand wilde nemen van de eenvoudigere buurt. Ze waren inmiddels met hun vieren, het huis aan de West was te krap geworden. De verhuizing had tot gevolg dat haar achterburen, die aan de Oost woonden, de overburen werden. Psychologisch was het een grote verhuizing.

Ondanks zijn nieuwe woonomgeving ging Marius als kleine jongen elke dag spelen op zijn oude plek. Het leven daar speelde zich meer buiten af, en zijn vriendjes woonden daar. Oost was een stuk stiller, de bewoners zaten nog wel eens op hun veranda, maar er was geen echt straatleven. Hun grotere erven en de omrastering zorgden voor een psychologische afscherming. Aan het einde van Oost woonden enkele gezinnen van Chinese afkomst. In West werden ze ‘Elite’ genoemd. Ze hielden zich ver van het buurtleven. Enkelen hadden wel contact met Marius' moeder die zowel in Oost als in West gerespecteerd werd.

Marius opende het schuifslot van de kleine poort. De scharnieren piepten. Luid geblaf klonk op. Toen de honden dichtbij waren, hield het geblaf abrupt op en maakte plaats voor de kermende geluiden van blijdschap. Een van de honden sprong tegen Marius op. Marius streelde het dier over de kop. Het was One-eye, de lichtbruine magere hond wiens ene oog door buurman Tjon met een buks kapot was geschoten. De sluw uitziende Blacky, de oudste en een soort oma van alle andere honden, was weer vol. Ze bleef van een afstand tockijken. De speelse Bruno, hevig kwispelend met de staart, had de tong uit de bek hangen en zocht een aai. Marius gaf hem die. De samenstelling van het hondenpark was ieder jaar weer anders: zwerfhonden waren even welkom als de kleintjes die Marius' moeder van kennissen kreeg. Ze waren loyaal

[p. 56]

en verdedigden hun territorium met verve. Het gebeurde wel eens dat ze over de poort sprongen en langslopende leerlingen van de school verderop opjoegen. Een enkele keer hadden ze een schoolkind gebeten; het was hun wraak geweest op de bekogeling met stenen door enkele jongens. Marius' pakte One-eye bij de voorpoten en liet die weer los. De honden snuffelden aan zijn knieën en kuiten en trokken zich terug. Hij plofte neer op de driezitsbank op de veranda.

‘De verloren zoon’, klonk vanuit de keuken, die aan de veranda grensde en waarvan een raampje openstond. (...) De schuifdeur werd geopend. Vanachter de gordijnen kwam Marius' moeder tevoorschijn. Zij had haar haar in een staartje en was gekleed in een rode korte broek, een wit t-shirt en had badslippers aan. In elke hand had ze een mok. Hete geurige koffie. Ze deed de mokken op de tafel en liet zich pal naast Marius op de bank vallen. Gaf hem een zoen en zei:

‘En hoe gaat het?’ (...)

‘Klop, klop, klop’. De stem van de vrouw verraadde een zekere ironie. De twee op de veranda hadden haar al zien aankomen. Het was een aankondiging en groet tegelijk.

‘Mars’, riep Vrouw Min, terwijl ze met haar hand bewegingen maakte die de honden ervan moesten overtuigen dat ze van haar af moesten blijven. De kleine Javaanse vrouw had haar donkere haar in een bol. Haar knieën waren net te zien, de hielen van haar voeten waren bleek van droogte, en haar tenen stonden uit elkaar. Javaanse voeten. Haar slippers waren nieuw. De vrouw kwam naderbij, deed de plastic tas die ze bij zich had op tafel en ging zitten op de schommelstoel.

‘Ik heb wat lekkers voor je gebracht, ik zag dat je hier kwam’, legde ze aan Marius uit.

‘Vrouw Min denkt altijd aan me’, zei hij.

Ze was eigenlijk zijn tweede moeder. Of misschien zijn derde, vierde, misschien wel vijfde. Toen ze nog aan de West woonden, was Vrouw Min de oppas voor het gezin. Ze woonde met haar man pal naast hen. Vrouw Min paste niet alleen op de kinderen, ze voedde ze ook op. Terwijl hij van zijn moeder leerde dat hij met vork en lepel moest eten, deed hij bij Vrouw Min niets liever dan eten met de hand. Rijst met vis was dan nog smakelijker. Javaanse woorden begonnen deel uit te maken van Marius' taalgebruik. Als zijn broertje met Vrouw Min meeging naar de markt, zat hij in de slendang. Zijn zusje was alleen vanwege haar uiterlijk nog te onderscheiden van een javaans meisje.

Op Javaanse feestdagen, zoals Bodo, de afsluiting van de vastenmaand, namen Vrouw Min en haar man de kinderen mee naar familie. Meestal was dat naar Tamanredjo, een dorp in de Commewijne aan weerszijden van de Oost-West-verbinding. Voor de kinderen vormden deze uitjes een geweldige ervaring, er werd niet alleen veel en lekker gegeten, ze kregen ook steevast bij ieder bezoek zakgeld mee. Alleen Sinterklaas, als Marius' moeder haar kroost verwende met mooie

[p. 57]

cadeaus, kon opboksen tegen Bodo. De kinderen waren ook eens meegeweest naar een besnijdenisceremonie. In Marius' fantasie speelden zich in de tent waar het een en ander gebeurde de verschrikkelijkste dingen af. Maar de neef van Vrouw Min had alleen maar beduusd gekeken toen hij te voorschijn kwam.

Marius stond vaak te kijken naar het glas water dat in een vitrine tegenover de keuken stond. Een keer had hij Vrouw Min gevraagd waarom dat glas zo lang daar bleef staan.

‘Het is voor al onze vaders en moeders, lih’, zei ze toen.

Meneer Min zagen de kinderen minder vaak. Hij was een kleine aannemer in de bouw, hij kwam altijd op een vast tijdstip thuis. Zijn eten stond dan al klaar. Zijn vrouw stond elke ochtend vroeg op, ging dan meestal eerst naar de markt om daarna thuis te koken en schoon te maken. Als haar man eenmaal achter zijn portie eten zat, was het zijn gewoonte ‘Meedoen!’ te roepen. Marius kende die uitdrukking. Zijn grootmoeder had hem ingeprent dat als hij een lekkernij bij zich had, hij dit hoorde te delen met anderen. ‘Samendelen’ moest hij dan zeggen. Reageerde niemand, dan kon hij zelf alles opeten. Op meneer Mins aanbod was het antwoord van de kinderen altijd ‘Smakelijk eten’. Behalve een keer toen Marius en zijn broertje besloten niet te antwoorden. Ze deden alsof ze niks hadden gehoord. Meneer Min, die grote trek had, herhaalde het aanbod, maar de jongens speelden onverstoorbaar door met hun Dinkey Toy-auto's. Geïrriteerd riep hij de jongens bij de naam en zei voor de derde keer ‘Meedoen’. Het had lang genoeg geduurd, ‘Smakelijk eten’ riepen de jongens en keken elkaar veelbetekenend aan. Meneer Min kon zijn gang gaan. (...)

‘By the way, is Henkie toevallig nog geweest?’ vroeg hij. De twee vrouwen schudden hun hoofd. Nee dus. Marius had vele buurtvriendjes gehad, maar Henkie was de meest bijzondere. Hij was een stuk ouder dan Marius. Hun eerste ontmoeting stond in zijn geheugen gegrift. Ze woonden nog aan de West. Een van de jongens waarmee hij aan het knikkeren was, ze speelden waka tyopu, begon plotseling te schreeuwen.

‘Een slang, een slang’ riep hij, opgewonden en angstig. Op het terrein dat met struiken begroeid was, naast het huis van Marius' moeder, kroop een tapijtslang. Het was half vijf, het middagdutje was net voorbij. Het nieuws ging snel rond. Nog geen vijf minuten later stond het daar vol met mensen. Baas Eddy, de donkere meubelmaker die onder het werken altijd Italiaanse aria's zong, zo luid dat de hele buurt het horen kon. Fisherman, het hoofd van een arm hindostaans gezin, die er dagelijks op uittrok om te gaan hengelen, zodat 's avonds zijn gezin meer te eten had dan rijst alleen. Sheriff, de strenge politieagent. Vrouw Dina, de kantine-juffrouw van het bedrijf waar Marius' moeder werkte. Joyce, het mooiste meisje van de buurt, dat menig mannehoofd op hol had gebracht. Sribiwiki, de stalen back van het

[p. 58]

buurtvoetbal die zich altijd versliep als hij moest spelen. Het leek of heel West uitgelopen was. Alle kinderen waren er.

De slang was tussen de struiken verscholen en nauwelijks zichtbaar. Een slang doden, zo hoorde Marius later pas, kon betekenen dat je rampspoed over je zelf en familie afriep. Misschien school er in de slang een geest. De opwinding was bijna voorbij, toen Fisherman luid riep: ‘Go kar’ Henkie'. Zijn zoon nam een sprint richting Kwattaweg. Tien minuten later kwam hij weer aangelopen, met naast zich een groot gebouwde blanke jongen. Zijn donkerblonde haren stonden wilderig op zijn hoofd, hij had een halfopen overhemd met opgerolde mouwen aan, een broek met scheuren en rubberen laarzen. In de ene hand had hij een jutezak. Op aanwijzing van Fisherman's zoon koerste hij regelrecht naar de plek waar de slang zich moest bevinden. De menigte keek sprakeloos toe. Henkie gooide de jutezak op de grond, greep de grote slang even onder de kop en bij de staart, rolde hem op, deed hem in de jutezak, knoopte deze dicht en gooide de zak over zijn schouder. Hij liep vervolgens doodkalm weg. Hij had geen woord gesproken. Toen Marius' het voorval aan zijn moeder vertelde, nog beduusd van het feit dat een hollander de moed had de slang daar weg te halen, legde ze hem geduldig uit wie Henkie was.

‘Hij is geen Hollander, hij ìs een Buru’. Henkie was een afstammeling van arme, Hollandse boeren die in de vorige eeuw geprobeerd hadden een bestaan op te bouwen in Suriname. Veel van deze boerenfamilies hadden in dit deel van de omgeving van de Kwattaweg gewoond.

Een tijd later kwam Henkie weer de buurt in en Marius sprak hem aan. Henkie nam hem op sleeptouw. Aan het eind van Oost, waar de weg overging in een met gras begroeid pad, met links een school en rechts een voetbalveld, liet Henkie hem de oude houten poort zien die vroeger toegang tot een boerderij gaf. Op het terrein daarachter liepen nu koeien van eenvoudige Hindostaanse boeren. Henkie wees hem de dyamuboom, die verscholen lag in de zwamp. Later bouwden ze met andere vriendjes een hut in deze boom. Henkie leerde hem toen sigaretten roken. Op een dag kwam Buru, zoals Henkie door velen genoemd werd, aanzetten met baretten en insignes van de padvinderij. Voor zichzelf had hij een lange stok, de anderen kregen de petjes en versierselen op. Marius werd door Henkie benoemd tot commandant. Hijzelf was generaal. In slagorde liepen de zes jongens in de richting van de zwamp. Ze klommen de dyamuboom in en deden zich te goed aan de rijpe paarse vruchtjes. Enkele jongens schoten op de vogels met katapulten. Onder de boom kookten ze op een houtskoolvuurtje in een pannetje bananen met vis. De jongens voelden zich oppermachtig en hadden het gevoel dat het leven alleen uit plezier kon bestaan. Zijn avonturen leidden soms tot woede van zijn moeder, want hij diende thuis te zijn voordat de duisternis inviel. Het had hem wel eens een stevige draai om de oren gekost. Dat risico nam hij graag voor zijn belevenissen met

[p. 59]

Henkie. Op een dag was dat voorbij. Henkie verhuisde met zijn ouders naar de stad. Hoewel hij nu en dan de buurt bezocht om met kennissen een praatje te maken, ontmoette Marius hem nooit meer.

Morales Wijngaarde (geboren te Amsterdam, 1961) is opgegroeid in Paramaribo. Thans is hij journalist. Bovenstaand stuk is samengesteld uit fragmenten uit zijn nog te verschijnen roman, Oost-West.