OSO. Tijdschrift voor Surinaamse taalkunde, letterkunde en geschiedenis. Jaargang 9

[p. 19]

Bericht van een Javaanse remigrant
William Man A Hing

Van de contractarbeiders en vrije emigranten uit Java naar Suriname is na verloop van lijd in totaal 26,3% geremigreerd naar het land van herkomst (Encyclopedie van Suriname: 310). Van de remigranten is niet veel meer vernomen, er is over hen ook nauwelijks literatuur voorhanden. Voor Surinamisten lijkt het nauwelijks interessant om de repatrianten, die na een kort of langer verblijf in Suriname naar het eigen land zijn teruggekeerd, te betrekken bij een verdere studie. In het kader van het eeuwfeest van de Javaanse emigratie naar Suriname wordt hier een brief uit 1929 van de remigrant Martoredjo weergegeven.^*)

In de brief, die door de schrijver is gericht aan zijn vroegere werkgever en diens echtgenote, wordt een chronologisch verslag gegeven van de terugreis en de aankomst in het thuisland. Na een reis van ruim negen weken die via de Middellandse Zee en het Suez-kanaal had gevoerd, kwamen de schrijver en zijn reisgezellen te Batavia aan. Vanuit het treinstation Depok (door de schrijver Depo genoemd) vertrok toen een ieder naar zijn of haar eigen geboorteplaats.

Voor Martoredjo bleek de terugkeer toch niet ideaal. Niet langer dan twee maanden heeft hij het in zijn geboorteplaats kunnen uithouden. Hij vond er, zoals hij zelf schreef, alles ‘veranderd’ en ‘vreemd’ terug.

Andermaal besloot hij weg te trekken. Zijn eerste gedachte was om naar Suriname terug te keren. Maar omdat hij van wervers had gehoord dat de emigratie naar Suriname was stopgezet, besloot hij zijn geluk op Sumatra te gaan beproeven. Daar trad hij in dienst van de Bataafsche Petroleum Maatschappij (B.P.M.) te Serang Djaja.

Buiten deze brief hebben wij geen gegevens over Martoredjo kunnen achterhalen. Het is jammer dat dit geschrift ons over vele zaken in het ongewisse laat.

Martoredjo, die vrijwel zeker op Java moet zijn geboren, moet op jeugdige leeftijd zijn geboorteplaats, waarvan de naam niet ter sprake wordt gebracht, hebben verlaten. In Suriname zou hij dan een Nederlandstalige schoolopleiding hebben genoten, getuige deze brief.

Hij trof bij terugkeer een volstrekt andere, moderne wereld aan. Het is dan niet te verbazen dat voor hem Suriname en Oost-Indië te vergelijken waren met respectievelijk Boekoe (plantage Leonsberg) en de stad Paramaribo. Zo groot moet toen al het verschil zijn geweest tussen die twee koloniale

*) De brief behoort tot het archief van Ir. W.J. Relyveld.

[p. 20]

gebieden. Opvallend is tenslotte dat betrokkene geen gebruik heeft gemaakt van de mogelijkheid om een vaste geslachtsnaam en voornaam(en) te kiezen, want hij bleef zich nog steeds noemen: ‘Martoredjo no. 19648’.

Serang Djaja 25-12-'29

Den WelEdelen Heer en mevrouw Riefeld.

Bij dezen deel ik u beleefd mede, dat ik nu op petroleum maatschappij Serang Djaja ben. Onze toestand laat 't niet veel te wenschen over. En hoe gaat 't met u en mevrouw? Ik hoop van harte dat u 't ook zoo bent.

Behalve wat u boven staan heb ik nog wat nieuws voor u allen. Toen we van Suriname gingen, ging 't schip Noord Oostwaarts tot 't vaste land Afrika. 't Schip had gedurende 2 weken gevaard en eindelijk bereikte 't schip de haven van Gibraltar. 't Schip moest steenkool inladen. Toen 't klaar was ging 't schip weer Noord Oostwaarts en gedurende 3 weken lang bereikte 't schip de haven van Port Saïd. Tusschen Gibraltar en Port Saïd hadden we verschillende mooie dingen gezien. Te Port Saïd moest het schip ook steenkool inladen. Eindelijk stoomde 't schip de Zuest kanaal in. De reis in de Zuest kanaal duurde maar 18 uren. Toen 't schip de Zuest kanaal uit ging, vaarde 't schip oostwaarts en gedurende drie weken bereikte 't schip de haven van Sumatra (Sabang Atjeh). Hier had 't schip maar 6 uren gerust en toen ging 't schip weer verder 1 dag doorvaren bereikte 't schip de haven van oostkust Sumatra (Belawan). Hier had 't schip zoowat 2 dagen aan anker gelegen. Zoodra 't schip kant en klaar was, ging 't weer verder en 3 dagen en 2 nachten door gevaard had kwam 't schip bij Tandjoeng Prioek aan, dat is de voornaamste haven van West Java. Wij gingen toen te land, stapten de spoorwagons in en kwamen zoowat 10 u n/m te Depo. De menschen werden één voor één geroepen en wie naar huis gaan, krijgen de reisgeld. Den volgende morgen ging ik naar huis. Toen ik thuis gekomen was vond ik alles vreemd, alles was veranderd. Thuis had ik maar 2 maanden gebleven, langer kon ik

[p. 21]

niet houden. Eigenlijk wil ik naar Suriname terug gaan, maar ik verneem, volgens wat de werfers zeggen (Immigranten naar Suriname is gestopt, naar Sumatra is geopend), daarom ging ik naar Sumatra, maar niet als contractand als vrij arbeiders.

De petroleum maatschappij heet (B.P.M.) Bataafsche Petroleum Maatschappij. Ik krijg goed werk en ook goed geld, waarmee ik dingens kan koopen (namelijk als tankmeter). O, Mijnheer en mevrouw Suriname is niets. Hier Oost Indië als u met Suriname vergelijkt, net als Boekoe met de stad Paramaribo. Hier in Oost Indië kan u verschillende dingen zien (vliegmachines, oorlogsschepen, onderzeeër,) groote handelsschepen, electrische trammen, groote gebouwen met hoge verdiepingen, deftige heren en mooie dames, autos, motorfiets, autobus, alles alles wat men in Holland vindt, vindt men op Java wel.

Nou tot zoover, alleen op uw antwoord wachtend.

Hoogachtend,

Uw dw. dienaar.

Martoredjo.

't Adres

Martoredjo no. 19648.

Tankmeter bij afd. C.P.S.

B.P.M. Serang Djaja.

Sumatra O.K. Nederl.

Oost-Indië

Mijnheer, zegt aan mandoer Karmo, dat hij mijn groeten aan de menschen moet doen.

[p. 22]