OSO. Tijdschrift voor Surinaamse taalkunde, letterkunde en geschiedenis. Jaargang 9

[p. 75]

Een ongepubliceerd werkstuk van de Penards
J. van Donselaar

Een ‘studie over de zoogdieren van Guiana’?

De gebroeders Penard (Frederic Paul, Arthur Philip en Thomas E.) hoef ik bij de lezers van OSO niet uitvoerig te introduceren. Wie zijn geheugen wil opfrissen, kan voor een kort, zakelijk artikel over hun betekenis voor de wetenschapsbeoefening in Suriname terecht in de Encyclopedie van Suriname (1977: 472-473) en voor meer details over hun persoonlijke omstandigheden bovendien in Geen geraas of getier van Thea Doelwijt (1974: 57-58).

De Encyclopaedie van Nederlandsch West-Indië (1916: 555) behandelt Frederic en noemt Arthur, maar komt aan Thomas uiteraard niet toe doordat deze pas na de dood van Frederic, vanaf 1917, alleen of samen met Arthur, met wetenschappelijke publikaties voor het voetlicht trad. In deze encyclopedie eindigt het betreffende artikel, naar mij pas onlangs opviel, aldus: ‘Volgens verkregen inlichtingen bestaan van hen [Frederic en Arthur dus] in manuscript een studie over de zoogdieren van Guiana, een woordenboek van de Indiaansche talen in de kolonie en een groot werk over de Karaïben, welke op uitgaaf wachten.’ Ik meen een manuscript op het spoor te zijn, dat wel eens bedoeld zou kunnen worden met die ‘studie over de zoogdieren van Guiana’.

Een onbekend manuscript

In 1985 leende ik van Dr. P. Wagenaar Hummelinck, toendertijd werkzaam bij het Zoölogisch Laboratorium van de Rijksuniversiteit te Utrecht, twee bij elkaar behorende kopieën van ‘getypte manuscripten’, getiteld: ‘I. Inleiding en Zoogdieren’ (103 pp.) en ‘II. Reptielen’ (72 pp.). Ze hebben duidelijk betrekking op Suriname. De inleiding gaat over de geografische relaties van de Surinaamse fauna in wereldwijd verband en over de Surinaamse landschappen met hun karakteristieke dieren. De delen over de zoogdieren behandelen Surinaamse vertegenwoordigers van deze groepen in algemeen dierkundige zin, rijkelijk aangevuld met anekdotische bijzonderheden.

Deze manuscripten zijn niet voorzien van een auteursnaam, een datum of enig ander gegeven over hun inhoud, herkomst, doel of wat dan ook. Wel blijken ze gekopieerd te zijn van stukken uit het archief van de voormalige Middelbare Landbouwschool (1953-1956) te Paramaribo. Verder zit er een anonieme aantekening bij, dat deze stukken vergezeld geweest zijn van een

[p. 76]

zoek geraakte brief. In die brief zou gestaan hebben, dat de teksten vermoedelijk afkomstig zijn van een of twee Penards en dat indertijd publikatie was afgeraden. Verdere gegevens ontbreken.

De auteur(s)

Ik heb dit werk vergeleken met De vogels van Guyana (deel I 1908, deel II 1910) van F.P. en A.P. Penard, dat betrekking heeft op de toenmalige kolonies Frans Guiana, Suriname en Brits Guiana. Mijn conclusie is, dat het hierboven aangehaalde vermoeden omtrent het auteurschap van de manuscripten juist moet zijn, en wel op grond van de volgende argumenten:

-	In beide werken (de manuscripten en het vogelboek) wordt de naam van een dier, nadat deze eenmaal voluit is genoemd, verder vrijwel steeds aangeduid met een afkorting bestaande uit één hoofdletter. Dit was en is ongebruikelijk in de zoölogische literatuur.
-	Beide werken beginnen met een algemene inleiding, waarin onder meer het betroffen gebied als woonplaats van dieren wordt geschetst. De lagere, nattere, weelderiger begroeide delen van de savannen worden in beide werken ‘oasen’ genoemd, een suggestieve benaming die ik nooit in enige andere publikatie over de Guiana's ben tegengekomen. Ook overigens vertonen de twee passages een gelijkenis die niet toevallig kan zijn.
-	Er is überhaupt grote overeenkomst in woordkeus, schrijfstijl en dergelijke tussen de twee werken, in het bijzonder in de inleidingen.

Een argument dat niet aan deze vergelijking ontleend is, betreft het feit dat bij herhaling in de manuscripten jagers als informanten genoemd worden. Dat klopt met de werkwijze van Frederic en Arthur Penard, zoals ook door Doelwijt wordt aangehaald.

Authenticiteit

Het lijkt in theorie mogelijk dat hier sprake is van ‘afkijken’. Wanneer de manuscripten van iemand anders zijn en de Penards ze onder ogen zouden hebben gehad, zou er in hun dagen al iemand in Suriname moeten zijn geweest met minstens evenveel kennis van het dierenleven als zij en bovendien even schrijfvaardig. Zo iemand is ons niet bekend. In het omgekeerde geval zou een onbekende profiteur in spe pas na 1908 (toen het eerste deel van het vogelboek, met inleiding, uitkwam) aan het werk hebben kunen gaan. Manuscript I is echter ouder, zoals ik hieronder zal aantonen.

Datering

In manuscript I staat in de inleiding: ‘Het bergland van Suriname dat zich uitstrekt van de Savannes tot aan het grensgebergte is door wetenschappelijke expedities van de laatste jaren voor een deel geografisch en geologisch meer bekend geworden. Het onderzoek heeft zich echter niet

[p. 77]

kunnen uitstrekken tot de planten- en dierenwereld van dit gebied, zoodat bij gebrek aan gegevens en verzameld materiaal ook weinig hieromtrent bekend is.’

De eerste expeditie waarop planten en dieren verzameld werden, was die van 1901, de zg. Coppename-expeditie. Dat gebeurde vervolgens op alle expedities sindsdien: Saramaka (1902-1903), Gonini (1903-1904) enzovoort. Voorafgaande aan die van 1901 waren er een aantal kleinere expedities geweest (Nickerie, Marataka en omgeving, 1896-1898, 1900), die zich hadden beperkt tot geografische en geologische exploratie (Encyclopedie van Suriname: 191-197). Als aangenomen mag worden dat dit alles aan de auteur(s) van de manuscripten bekend was, moet het jaartal van de manuscripten dus op 1900 gesteld worden.

Slotopmerkingen

In het voorgaande is steeds gesproken over ‘de Penards’ of over Frederic en Arthur. Thomas kan, gezien het jaartal, geen rol gespeeld hebben. De manuscripten zouden evenwel van Frederic òf van Arthur kunnen zijn. Dit lijkt mij zeer onwaarschijnlijk. Alle publikaties, zelfs nog een van 1912, dat is drie jaar na Frederics dood, staan op naam van de twee broers gezamenlijk.

Er is twijfel mogelijk over mijn veronderstelling, dat de in de Encyclopaedie van Nederlandsch West-Indië genoemde ongepubliceerde ‘studie over de zoogdieren van Guiana’ niets anders zou zijn geweest dan het deel ‘Zoogdieren’ uit manuscript I. Mocht dit niet zo zijn, dan hebben we met de hier beschreven manuscripten toch een verrassende vondst te pakken. Eigenlijk maken ze de indruk bedoeld te zijn geweest als hoofdstukken van een wellicht onvoltooid boek, dat als titel zou hebben kunnen dragen ‘De dierenwereld van Suriname’. De inleiding suggereert, dat hierin op z'n minst alle gewervelde dieren van Suriname aan de orde zouden rijn gekomen, dus ook de vogels, de amfibieën en de vissen.

Tenslotte een opmerking over de kwaliteit. Als de aantekening over de verloren brief - ‘publikatie afgeraden’ - juist is, zou dat een reden kunnen zijn geweest het project verder maar te laten schieten. Die raad kan ik overigens best begrijpen. Hoeveel interessants de manuscripten ook mogen bevatten, jagerslatijn en andere sterke (en onjuiste) verhalen verminderen de wetenschappelijke kwaliteit en betrouwbaarheid op tal van plaatsen. Wat dat aangaat blijken de Penards in hun latere grote vogelboek een heel wat kritischer attitude te hebben ontwikkeld.

[p. 78]

Literatuur

Doelwijt, Thea 1974 Geen geraas of getier. Bloemlezing. Paramaribo, Bureau Volkslectuur.

Encyclopaedie van Nederlandsch West-Indië 1914-1917 's-Gravenhage, Martinus Nijhoff; Leiden, E.J. Brill.

Encyclopedie van Suriname 1977 Amsterdam/Brussel, Elsevier.

Penard, F.P. en A.P. Penard 1908, 1910 De vogels van Guyana. Paramaribo, wed. F.P. Penard (1908: deel I); 's-Gravenhage, Martinus Nijhoff (1910: deel II).