OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 8

[p. 135]

Orale traditie: een inleiding
Terry Agerkop

De term orale traditie wordt op verschillende manieren gebruikt. In de ruime benadering wordt deze term gebruikt om de schat van kennis van een volk aan te duiden, die mondeling wordt overgedragen van de ene generatie op de andere. Het gaat daarbij niet alleen om de verbale maar ook om de niet-verbale overdracht van de empirische (door ervaring opgedane) kennis die een bepaalde samenleving in de loop van haar geschiedenis heeft ontwikkeld. Het betreft een communicatieproces dat ten grondslag ligt aan alle aspecten van een gegeven cultuur. Het orale karakter duidt in dit verband op het feit dat er geen of minimaal gebruik gemaakt wordt van geschreven taal. In deze betekenis is de term orale traditie vooral van toepassing op overwegend schriftloze culturen. We moeten echter niet uit het oog verliezen dat ook in samenlevingen waarin het schrift een rol speelt (de zogenaamde ‘literate societies’), een groot deel van de algemene kennisoverdracht plaatsvindt zonder tussenkomst van de geschreven taal. (Zelfs in het bolwerk van schriftcultuur, de wetenschappelijke wereld, leren nieuwkomers het ‘vak’ niet zozeer uit de boeken, maar in de persoonlijke contacten met hun leermeesters.)

Een andere, minder ruime opvatting van orale traditie gaat uit van een type overdracht dat in sterk geritualiseerde vorm plaatsvindt. De aandacht gaat dan uit naar ‘artistieke’ vormen, zoals mythen, epische poëzie, proza, gezongen teksten, gebeden en andere, vaak met folklore aangeduide uitingen. Het meer specifieke begrip ‘orale literatuur’ (een term die in feite in tegenspraak met zichzelf is) geeft deze benadering weer.

Voorts wordt er door velen onder orale traditie verstaan de mondeling (dus niet op schrift gestelde) overgeleverde geschiedenis van een groep of volk. Hiervoor bestaat echter ook de term ‘oral history’.

Het lijkt mij voor een goede gang van zaken noodzakelijk om bij een studie van ‘orale traditie(s)’ duidelijk aan te geven, om welk begrip het in feite gaat.

Bij orale tradities hebben we te maken met een bestaande verworven culturele ‘documentatie’ die van geslacht tot geslacht wordt doorgegeven. Historische, politieke en sociale omstandigheden kunnen dit proces van overdracht beïnvloeden, waardoor er wijzigingen kunnen ontstaan.

Wat is de inhoud van deze ‘documentatie’? Hoe is zij gestructureerd? En op welke wijze vindt haar overdracht plaats?

De studie van orale tradities zou voor het beantwoorden van deze vragen niet alleen gericht moeten zijn op de inhoud en de structuur van het bestaande kennisrepertoire, maar vooral ook op de overdrachtsvormen, de rituele ‘performance’, via welke de overdracht plaatsvindt. Behalve het audiovisueel registreren van de expliciet uitgedrukte vormen (bijvoorbeeld van verhalen, liederen), is het belangrijk de rituele performance die met die vormen gepaard gaat, te bestuderen, teneinde de orale traditie als proces te leren kennen.

[p. 136]

Nog steeds houden veel folklore-studies zich uitsluitend bezig met het droog geregistreerd materiaal; dit wordt dan geanalyseerd en eventueel van een interpretatie voorzien. Het onderzoek zou meer gericht moeten worden op de uitleg door de specialisten uit de betrokken samenleving zelt, gecombineerd met een studie van de omstandigheden waaronder de vormen worden gebruikt, de bestudering van de rituele context dus. De bestudering van ‘droge’ teksten is van slechts beperkte verklarende waarde; men krijgt een idee van de inhoud, niet meer. Bestudering van de rituele context kan een licht werpen op de ‘effectiviteit’ van de uitgedrukte inhoud, zij kan duidelijk maken wat een bepaalde vorm + de daarin uitgedrukte inhoud binnen de betrokken samenleving betekent. Hoe wordt de tekst uitgevoerd? Welke plaats neemt zij in bij het ritueel gebeuren, tijdens welke gelegenheid en met wat voor bedoeling (intentie)? Deze vragen zijn van fundamenteel belang voor een beter begrip van de diepere betekenis der gebruikte teksten.

Welke waarde heeft de bestudering van de orale traditie van een groep of volk? Zoals opgemerkt kan de orale traditie worden gezien als een geverbaliseerd repertoire van kennis dat de gedragspatronen essentieel beïnvloedt of zelfs bepaalt. Het bestuderen van de oraal-traditionele vormen in hun rituele of sociale context geeft enigszins de mogelijkheden tot het begrijpen van:

-	de ideologische ordening van de cultuur in de betrokken samenleving;
-	de structuren die cohesie-bevorderend werken, doordat de fundamentele culturele waarden via de oraal-traditionele vormen expliciet worden gemaakt; en
-	de richtlijnen en codes die deze culturele waarden bevestigen en doorgeven (de instandhouding en uitbreiding van de niet-materiële erfenis).

De orale traditie heeft ook een educatieve en vormende functie in deze zin, dat zij de leden van de gemeenschap confronteert met enerzijds een rijkdom aan uitdrukkingsmiddelen die bepaalde mentale vaardigheden activeert, zoals: concentratie, snel kunnen opnemen, ad rem reageren, goed kunnen onthouden; anderzijds met een waardenstelsel dat tot filosofische reflexie en speculatie aanspoort. Vele vormen vereisen geëigende mnemo-technische procedures die voor de geordende accumulatie van het geërfde repertoire onontbeerlijk zijn. En wat betreft de ‘filosofische speculatie’, men staat er versteld van hoe uitgebreid er over de betekenis van een verhaalfragment of liedtekst kan worden gediscussieerd.

De traditie geeft de deelnemers ruimte voor variatie en dus voor vernieuwing, maar geeft zelf ook de grenzen van de toelaatbare afwijkingen aan, niet zozeer met betrekking tot de inhoudelijke essentie als wel tot de wijze van uitvoering en structurele ordening. Er is een wijdverbreid misverstand, dat tradities per definitie ‘star’ zouden zijn. In werkelijkheid stimuleren zij zelfs tot vernieuwing. Zij vormen netwerken van regels die enerzijds tot creativiteit inspireren en anderzijds, tegelijkertijd, respect voor bestaande waarden en structuren afdwingen.