OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 2

[p. 221]

Vragen en berichten van lezers

Bronnen voor de studie van het leven van Surinaamse slaven in Nederland in de 17e, 18e en 19e eeuw.

Over de slaven en vrijen die vóór de afschaffing van de slavernij gedurende kortere of langere tijd in Nederland verbleven, is niet veel bekend. Een van de weinige publicaties over dit onderwerp is het interessante artikel van Buve, getiteld ‘Surinaamse slaven en vrije negers in Amsterdam gedurende de achttiende eeuw’. (Bijdragen van het K.I.T.L.V. 119, 1: 8-17, 1963). Hierin noemt de schrijver enkele bronnen die van belang zijn voor de studie van die onderwerp t.w. de Gouverneursjournalen, de correspondentie van de Gouverneurs en de passagierslijsten.

Naast deze bronnen zou ik er nog een tweetal willen noemen, nl.:

1.	de verantwoordrekeningen van de plantages in combinatie met de bijbehorende slavenlijsten;
2.	de requesten m.b.t. erfenissen, legitimaties, nalatenschappen e.a.

Ad 1. De verantwoordrekeningen werden jaarlijks en voor sommige plantages ook maandelijks door de planters (eigenaars, of directeuren) opgesteld. De verantwoordrekeningen vormen, tezamen met de slavenlijsten en de correspondentie van de planters, een plantage-archief waarvan in het bijzonder de familiearchieven bronnen van waardevolle gegevens zijn. In iedere verantwoordrekening was o.a. een slavenrekening opgenomen waarin de planter jaarlijks en soms ook per kwartaal de gegevens over de mutaties in de samenstelling van de slavenbevolking noteerde. Het ging om de volgende gegevens:

- (bij geboorte)	: de naam van het kind, de geboortedatum van het kind, (soms) de naam van de moeder.
- (bij overlijden)	: de naam van de overledene, de datum van overlijden, (soms) de doodsoorzaak.
- (bij koop, verkoop, verhuur, marronage van slaven, etc.)	: de naam van de slaaf, de leeftijd van de slaaf.

In de slavenlijsten werd de volgende informatie over iedere slaaf vastgelegd:

-	de naam,
-	het geslacht,
-	(soms) de leeftijd,
-	(soms) het land van geboorte (Afrika of Suriname),
-	(soms) het beroep en de verrichte werkzaamheden,
-	(soms) de in geld uitgedrukte waarde van de slaaf.

[p. 222]

Tevens werd voor iedere slaaf die zich op het tijdstip van registratie der gegevens niet op de plantage bevond, de verblijfplaats en de reden van afwezigheid van de slaaf vermeld. De combinatie van deze gegevens met name de verantwoordrekeningen en de slavenlijsten biedt een mogelijkheid om de persoonsgegevens van slaven die enige tijd in Nederland of elders verbleven te traceren. Een voorbeeld. In de verantwoordrekening van de suikerplantage Vossenburg voor het jaar 1727 werd het volgende vermeld: ‘de negerin Anna met Juffrouw de Vree naar Holland gegaan’. Het vertrek vond op 8 mei plaats. Uit het testament van de eerste eigenaar van de plantage Vossenburg blijkt dat Mej. de Vree een van zijn beide dochters was. Uit de slavenlijsten van Vossenburg valt af te leiden van Anna een in Suriname geboren slavin was, dus een Creoolse. Verder blijkt dat zij bij vertrek naar Nederland in 1727 nog geen 20 jaar oud was. Het is zeer waarschijnlijk dat zij in 1744 overleed op de plantage Vossenburg waar zij het grootste deel van haar leven als slavin doorbracht.

Ad 2. De tweede bron voor de studie van het leven van slaven die in Nederland verbleven, t.w. de requesten m.b.t. boedels, legitimatie van kinderen en nalatenschappen, is te vinden in het Archief van de Raad van Politie in het Algemeen Rijksarchief te Den Haag. In deze bron is de informatie over slaven die enige tijd in Nederland verbleven helaas niet systematisch vastgelegd. Het traceren van gegevens over dit onderwerp berust op toeval, maar de verkregen informatie kan belangwekkend zijn, wat uit het volgende voorbeeld blijkt. Het Archief van de Raad van Politie (inventarisnummer 260) bevat een correspondentie tussen de Staten-Generaal der Verenigde Nederlanden en de Gouverneur (en Raden) van Suriname over verschillende requesten. Een daarvan betreft het verzoek van de heer Samuel Loseken om aan zijn buitenechtelijk geboren kinderen van wie de vrij geboren negerin Betje van Hannibal de moeder was, ‘brieven van legitimatie te verlenen’. Na zijn relatie met Betje van Hannibal en de geboorte van hun beide kinderen huwde Loseken, die vermoedelijk een blanke was, met de weduwe Icard (?). Het huwelijk bleef kinderloos wat kennelijk het motief was voor Loseken voor het indienen van een request tot erkenning van zijn beide kinderen. Dit verzoek dat omstreeks 1780 bij de Gouverneur van Suriname werd ingediend betrof een zoon, P.S. Hansen, en een dochter, S.J. Hansen. Als toelichting op zijn brief verstrekte Loseken enige informatie over zijn kinderen. Beide waren Gereformeerd. Zijn dochter trouwde nadat zij een goede opleiding had genoten met de heer Hendrik Schouten. Over zijn zoon vermeldde Loseken verder dat hij hem in de gelegenheid had gesteld om in Nederland Latijn te leren, en hem ‘vervolgens tot Doctor in beide rechten [had] doen promoveren’. Beide kinderen keerden later naar Suriname terug. Het verzoek van Loseken werd op 9 september 1784 ingewilligd waardoor zijn beide kinderen ook zijn natuurlijke erfgenamen werden.

Een bijkomstigheid is dat Mr. Adriaan Francois Lammens, die in 1828 tot President van het Hof van Justitie in Suriname werd benoemd, na het overlijden van zijn eerste vrouw hertrouwde met een Creoolse, Mej. Schouten. (A.F. Lammens, Bijdragen tot de kennis van de kolonie Suriname; J. Voorhoeve, de handschriften van Mr. Adriaan Francois Lammens. N.W.I.G. 40, 1960). Ik heb echter niet kunnen achterhalen of zij een afstammeling/verwante was van de dochter van Loseken.

H.E. Lamur,

Antropologisch-Sociologisch Centrum (U.v.A.)

Sarphatistraat 106A, 1018 GV Amsterdam.

[p. 223]

Paul Francois Roos

In verband met mijn doctoraal-scriptie (Inst. voor Neerlandistiek, Univ. van A'dam; begeleider: A.N. Paasman) ben ik op zoek naar gegevens over de Surinaamse dichter Paul Francois Roos (1751-1805). Jan Voorhoeve schreef over hem in 1953 een boeiend verkennend artikel in De nieuwe taalgids (jg. 48, p. 198-203); John Leefmans noemde zijn werk het beginpunt van de Surinaamse letterkunde (Mamjo, febr. 1963, p. 24-32).

Ik ben vooral op zoek naar:

1.	zogenaamde ego-documenten (brieven, dagboeken, handschriften e.d.);
2.	exemplaren van de werken van Roos (er zijn nogal wat titels waarvan zich geen exemplaren in de wetenschappelijke bibliotheken bevinden);
3.	afbeeldingen van Roos;
4.	‘faits divers’ betreffende Roos (bijv. in oude Surinaamse kranten, almanakken, tijdschriften e.d.). Bij voorbaat mijn hartelijke dank.

Paul Hollanders

Cannenburghstraat 70

3077 PD Rotterdam

(010-827099)

Surinaamsche Spectator

Ook Suriname moet in de 18e eeuw één of meer spectatoriale geschriften gekend hebben. In de literatuur over de Westindische periodieke pers treft men telkens weer de intrigerende titel, de Surinaamsche Spectator, aan, die uitgegeven zou zijn hij de wed. J. Tresson junior. Evenals de meeste Europese spectators moet deze Surinaamse ‘zedenmeester’ zeer kritisch van aard geweest zijn. J. Wolbers merkt tenminste op dat het werk in 1787 zowel door de Gereformeerde kerkeraad als door de Raad-Fiscaal werd aangeklaagd (Geschiedenis van Suriname, p. 420).

Ondergetekenden, die met een onderzoek bezig zijn naar de historische literatuur van en over Suriname en Guyana, hebben tot nu toe geen exemplaren van dit tijdschrift kunnen vinden, en zouden graag op de hoogt gebracht worden van mogelijke vindplaatsen (van deze en eventuele andere 18e-eeuwse Surinaamse periodieken).

G. Looyschelder en A.N. Paasman,

Instituut voor Neerlandistiek (U.v.A.)

Herengracht 330-336

Amsterdam

(020-5253271)

Zesde Interuniversitaire doctoraal cursus Caraïbistiek

In oktober 1984 gaat de zesde interuniversitaire doctoraal cursus ‘Caraibistiek’ van start. Deze cursus beslaat twee jaar, met dien verstande dat sommige subfaculteiten de deelname aan het eerste jaar erkennen als voldoende voor een bijval binnen de doctoraalstudie.

Door een bundeling van sociaal-wetenschappelijke onderwijscapaciteit, die aan de Nederlandse Universiteiten en Hogescholen met betrekking tot het Caraïbisch gebied bestaat, biedt de cursus aan doctoraal studenten de mogelijkheid te specialiseren in de Caraïbische regio. Deze specialisatie is mogelijk door het volgen van de colleges van het eerste jaar (als bijvak of als keuze-onderdeel binnen het hoofdvak) of door de volledige cursus te volgen (als hoofdvakspecialisatie). Waar van de Nederlandse kant niet in het benodigde onderwijs kon worden voorzien, zijn buitenlandse docenten voor de cursus.

[p. 224]

Het eerste jaar, 1984/1985, geeft een algemene inleiding in de regio. In dit jaar wordt een veelheid aan historische en comtemporaine facetten betreffende de Caraïbische regio aan de orde gesteld. Het tweede jaar, 1985/1986, bestaat uit het schijven van een gespecialiseerd werkstuk onder begeleiding van een docent. De colleges van het eerste jaar worden gegeven op woensdagmiddagen in het Academiegebouw, Domplein 29 te Utrecht.

De cursus is interuniversitair. Deelnemende universiteiten zijn: Amsterdam (G.U. en V.U.), Utrecht, Nijmegen en Leiden.

De organiserende en administratieve begeleiding van de cursus is in handen van de Caraïbische Afdeling van het Koninklijk Instituut voor Taal-, Land- en Volkenkunde te Leiden.

Belangstellenden kunnen zich, het liefst schriftelijk, wenden tot de Caraibische Afdeling van het Koninklijk Instituut voor Taal-, Land- en Volkenkunde, Reuvensplaats 2, Postbus 9515, 2300 RA Leiden; tel. [phone] toestel 2291 (Rien Ploeg, bij voorkeur bellen op woensdagen), b.g.g. toestel 4144. Voor meer inhoudelijke informatie kunt U dan onder opgaaf van naam en adres de, nu in voorbereiding zijnde, prospectus van de cursus toegestuurd krijgen.

Verzoek om informatie betreffende de volgende projecten:

a.	De inventarisatie van Caraïbische relevante doctoraal-scripties en onderzoeksverslagen, 1965-heden.
b.	Inventarisatie van Caraïbisch relevant lopend leeronderzoek.

Van diverse zijden is ons gebleken dat studenten een duidelijke behoefte hebben aan kennisname van elkaars onderzoek. Tevens blijkt steeds weer dat het niet gemakkelijk is om toegang te verkrijgen tot onderzoeksversla - gen, c.q. scripties van anderen.

Om in deze lacune te voorzien, wordt op de Caraïbische Afdeling (CARAF) gewerkt aan een inventarisatie van doctoraalscripties (al dan niet gebaseerd op onderzoek) waarin het Caraïbische gebied onderwerp van studie is. Het gaat primair om onderzoeksverslagen en scripties vanuit een sociaal-wetenschappelijke invalshoek. Daarnaast worden ook rapporten van aanverwante disciplines (economie, geschiedenis, taalwetenschap) bij de registratie betrokken.

In 1984 zal de inventarisatie gereed komen en gepubliceerd worden. Het gaat hier niet om een éénmalig project; voortdurend zal registratie van nieuwe onderzoek, gereed gekomen rapporten, etc. plaatsvinden op CARAF en periodiek worden gepubliceerd.

Teneinde de registratie zo volledig mogelijk te maken, verzoekt mw. J. Henket-Hoornweg (belast met de inventarisatie) eenieder die een doctoraal-scriptie heeft geschreven over, dan wel een doctoraal-onderzoek heeft verricht in het Caraïbische gebied, om informatie over het rapport. Het gaat dan vooral om informatie over: titel van het rapport/de scriptie, auteur(s), vakgroep, universiteit en locatie (waar is de scriptie te raadplegen). Bij lopend onderzoek gaat het om gegevens over de titel van het onderzoek, probleemstelling, participerende student(en), begeleider(s), periode van veldwerk, titel van het rapport, vermoedelijke datum van rapportage.

Eventuele gegevens kunnen gestuurd dan wel telefonisch doorgegeven worden aan: Mw. J. Henket-Hoornweg, Koninklijk instituut voor Taal-, Land- en Volkenkunde, Caraïbische Afdeling, Postbus 9515, 2300 RA Leiden; tel.: [phone], toestel 4144. Reacties worden zeer op prijs gesteld.