OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 2

[p. 82]

Aphra Behn (gravure toegeschreven aan Mary Beale)

[p. 83]

Aphra Behn en de geschiedenis van de koninklijke slaaf Oroonoko. Recensie-artikel
Herman Wekker

Inleiding

De vraag of de zeventiende-eeuwse Engelse schrijfster Mrs. Aphra Behn (1640-89) ooit in Suriname is geweest, en of haar roman Oroonoko: or The History of the Royal Slave is gebaseerd op haar eigen ervaringen in dat land, heeft reeds vele pennen in beweging gebracht. De vraag is in de loop der tijden door sommige auteurs ontkennend, door andere weer bevestigend beantwoord, en heeft onder (literair-) historici nogal eens aanleiding gegeven tot verhitte polemieken. De kwestie houdt ook mij als amateur op dit gebied reeds enkele jaren bezig. Ik moet bekennen dat, hoewel ik er inmiddels van overtuigd ben dat Aphra Behn in Suriname is geweest en haar roman Oroonoko geen pure fictie kan zijn, er voor mij toch nog vele raadsels rond deze opmerkelijke schrijfster overblijven, die helaas niet worden opgelost door de twee vrij recente biografieën die ik in het tweede gedeelte van dit artikel bespreek, namelijk The Passionate Shepherdess van Maureen Duffy (1977) en Reconstructing Aphra van Angeline Goreau (1980).

Ik begin met een kort overzicht van de literatuur over Aphra Behn, en neem als uitgangspunt de eerste jaargang van De West-Indische Gids (WIG), die in 1919/1920 verscheen. In die eerste jaargang (1919: 474-476) wijst Benjamins in een kort biografisch artikel op het belang van Aphra Behn voor de (literaire) geschiedenis van Suriname: ‘Oroonoko is het oudste romantische verhaal waarvan Suriname de plaats van handeling is’. In die eerste jaargang van de WIG treft men ook in vier opeenvolgende afleveringen^1. een volledige Nederlandse vertaling aan van de roman Oroonoko.^2. Er waren overigens al eerder Duitse en Franse vertalingen van het boek verschenen.^3. In dezelfde jaargang van de WIG gaat Benjamins (1920: 517-538) naar aanleiding van twee geschriften van de Amerikaanse hoogleraar Ernest Bernbaum (1913a, 1913b) dieper in op de vraag of Aphra Behn in Suriname is geweest en of Oroonoko authentiek is. Bernbaum meent van niet, Benjamins van wel, maar geen van beiden beschikt over sterk bewijsmateriaal. Bernbaum is van mening dat Oroonoko van het begin tot het einde fictie is, en dat de schrijfster nooit in Suriname is geweest. Benjamins daarentegen tracht aan te tonen dat, hoewel fictie en realiteit elkaar in de roman afwisselen, Aphra Behn wel degelijk enige tijd in Suriname geweest is en dat haar roman in ieder geval gedeeltelijk op haar eigen ervaringen is gebaseerd, maar dat de toch al exotische gegevens van het verhaal door haar zijn aangevuld en geromantiseerd.

In de WIG van 1927 komt Benjamins nog eens op de kwestie terug, en doet verslag van het speurwerk dat hij in de tussentijd verricht heeft. Hij beschrijft vooral de raadsels die bestaan rond de identiteit van Aphra Behns vader (heette hij Amis of Johnson?), zijn benoeming tot luitenant-generaal of gouverneur van Suriname, zijn relatie tot Lord Willoughby, enz.. Benjamins

1. WIG 1, 1 (1919: 477-495); 1, 2 (1919: 52-70, 1920: 339-360, 443-462).

2. De Nederlandse vertaling van Aphra Behns roman Oroonoko is met van een hoge kwaliteit en zeer aan modernisering toe. Zoals Bert Paasman (in dit nummer) vermeldt, verschijnt binnenkort bij De Arbeiderspers een moderne Nederlandse vertaling van Oroonoko van de hand van Albert Helman. Zie ook Helmans artikel ‘Mrs Behn en haar Oroonoko’ in Maatstaf 30, 8/9 (1982): 1-44 Het artikel verscheen te laat om het bij deze recensie te kunnen betrekken.
Als ik in de loop van dit artikel passages citeer uit Oroonoko, dan zal dat zijn uit de Everyman editie van Henderson (1962).

3. De Duitse vertaling van Oroonoko is getiteld Leben und Liebes-Geschichte des Königlichen Sclaven Oroonoko in West Indien, Hamburg (1709). Van de Franse vertaling schijnen in 1795 en 1769 in Londen twee verschillende uitgaven te zijn uitgekomen, maar onder welke titel is mij niet bekend.

[p. 84]

eindigt zijn artikel met de vraag: ‘Zal eenmaal ook deze kwestie, die reeds zoolang de letterkundigen bezig houdt, tot klaarheid worden gebracht?’

Aphra Behn heeft ongetwijfeld terecht ook de aandacht getrokken van feministische auteurs. Eén van hen was de bekende Engelse schrijfster Vita Sackville-West, die in 1927 in de serie Representative Women van de Londense uitgever Gerald Howe een werkje publiceerde dat heette: Aphra Behn. The Incomparable Astrea. Zij geeft er als één van de zeer weinigen blijk van kennis genomen te hebben van de drie artikelen van Dr. Benjamins in de WIG en doet er nog een schepje bovenop als het erom gaat de argumenten van Dr. Bernbaum te ontkrachten. Zowel Benjamins als Sackville-West geven toe dat Aphra Behn bij het schrijven van haar roman hoogstwaarschijnlijk dankbaar gebruik heeft gemaakt van het boekje Impartial Description of Surinam van George Warren, dat in 1667 uitkwam. Ik ben het met beide auteurs eens dat Bernbaum, ondanks zijn ingenieuze en nauwgezette verhandeling, ongelijk heeft als hij de authenticiteit van Aphra Behns roman geheel en al in twijfel trekt.

Ernest Baker kiest in The History of the English Novel (1929) de zijde van Bernbaum omdat de biografische gegevens over Aphra Behn, met name de datering van haar (eventueel) verblijf in Suriname, van haar terugkeer in Engeland, en van haar vertrek naar Antwerpen als spionne van Karel II, hem historisch onjuist voorkomen. Ook Baker vindt haar beschrijving van Suriname rond 1660 zo ongeloofwaardig dat hij de authenticiteit van haar geschiedenis van de koninklijke slaaf in twijfel trekt.

Echter, zoals Frederick Link in zijn boek Aphra Behn (1968) aangeeft, is het zeer waarschijnlijk dat Mrs. Behn eind 1663 in Suriname aankwam en vóór maart 1664 het land weer verliet.^4.

4. Zie ook H.G. Platt ‘Astrea and Celadon: An Untouched Portrait of Aphra Behn’, PMLA XLIX (1934: 599-559), and W. Cameron, New Light on Aphra Behn (University of Auckland Press, 1961).

Wie was Aphra Behn?

Over Aphra Behn is het volgende nu met vrij grote zekerheid bekend: zij werd volgens Maureen Duffy in 1640 als Eaffry Johnson (niet Amis) geboren in Canterbury of in de buurt daarvan, en op 14 december 1640 gedoopt in Harbledown, een dorpje niet ver van Canterbury. Zij groeide op tijdens de Engelse Burgeroorlog (1649-1660), die Oliver Cromwell als Lord Protector aan de macht bracht, en was 19 jaar oud toen in 1660 met de kroning van Karel II het koningschap in Engeland in ere werd hersteld (de Restauratie). Zij moet vóór in de twintig zijn geweest toen zij naar Suriname ging. Naar haar zeggen maakte zij daar kennis met de negerslaaf Oroonoko, die ook wel Caesar werd genoemd, en zijn geliefde Imoinda. In Suriname had zij contact met de Engelsman William Scot. Na haar terugkeer in Engeland trouwde zij met ene Behn, die spoedig daarna ten gevolge van de pest stierf. Zij werd door Karel II als spionne naar Antwerpen gestuurd in verband met de Engels-Nederlandse Oorlog en om zich op de hoogte te stellen van de activiteiten van verbannen Engelse Republikeinen die zich in de Lage Landen bevonden. In Antwerpen ontmoette zij weer William Scot, die ook spion was. Teruggekeerd in Engeland, werd zij korte tijd gevangen gezet wegens haar schulden. Daarna begon zij gedichten, romans en toneelstukken te schrijven om zodoende de kost te verdienen. Over haar literaire kwaliteiten lopen de meningen uiteen. In ieder geval staat zij bekend als de eerste vrouw die van haar pen moest leven. Haar voornaamste toneelstukken zijn The Forc'd Marriage (1670), The Dutch Lover (1673), The Rover (1677) en The Roundheads (1682). Naast Oroonoko (1688), is The Fair Jilt (1688) haar bekendste roman. Aphra Behn stierf op 16 april 1689. Zij ligt begraven in the Poets' Corner van de Westminster Abdij in Londen.

[p. 85]

Aphra Behns volledige werken zijn in 1915 in zes delen uitgegeven door Montague Summers, met een Memoir of Mrs. Behn. De roman Oroonoko is in verschillende uitgaven op de markt gebracht, onder andere door Philip Henderson in Shorter Novels: Seventeenth Century in de Everyman's Library van Dent, Londen (1962), en door Lore Metzger in de Norton Library serie, New York (1973).^5.

Aangezien omtrent Aphra Behn nogal wat legende-vorming heeft plaatsgevonden, is het van belang hier aan te geven welke veel gehoorde beweringen over haar waarschijnlijk ongegrond zijn. In verschillende boeken en artikelen over dit thema treft men opmerkingen aan als de volgende, die vermoedelijk onjuist zijn:

a.	Aphra Behns meisjesnaam was Amis, en zij werd geboren in de stad Wye in juli 1640 Voorzover wij nu weten, zijn deze gegevens omtrent haar geboorte niet juist, en is de vergissing ontstaan door de historische verwarring van Aphra Behn met een zekere Aphra Beane, een tijdgenote uit dezelfde streek, die in een vorig huwelijk Aphra Amis heette.
b.	De vader van Aphra Behn was luitenant-generaal van Suriname Er is geen bewijsmateriaal te vinden waaruit blijkt dat Bartholomew Johnson uit Harbledown (Kent) deze of een dergelijke functie vervuld heeft. Het is wel mogelijk dat Aphra's moeder, die van vrij gegoede familie was, na de dood van haar man hertrouwd is, en dat Aphra met haar moeder en haar stiefvader in 1663 naar Suriname is gegaan, of dat zij na de dood van haar beide ouders met stiefouders naar de West is vertrokken. In ieder geval schijnt haar (stief)vader tijdens de reis naar Suriname overleden te zijn.
c.	Tijdens de Restauratie vluchtten Aphra Behn en haar minnaar William Scot naar Suriname William Scot was de zoon van de koningsmoordenaar Thomas Scot, die had moeten sterven voor zijn aandeel in de moord op Karel I. William had een broer majoor Richard, die omstreeks 1662 in Suriname planter was. Na de executie van zijn vader besloot William Scot in Suriname zijn geluk te beproeven, en daar ontmoetten hij en Aphra Behn (toen nog Aphra Johnson) elkaar. Het is niet waarschijnlijk dat zij samen naar Suriname gegaan zijn.
d.	Aphra Behn is in 1665/1666 in Suriname geweest Dat moet eerder geweest zijn, waarschijnlijk van augustus 1663 tot februari 1664.
e.	Zij is getrouwd geweest met een Nederlander, die Behn heette Aphra Behn moet slechts kort getrouwd zijn geweest. Voorzover bekend, was zij in augustus 1666 na minder dan twee jaar huwelijk weduwe. Er is geen bewijsmateriaal dat haar man een Nederlander was. Er zijn aanwijzingen dat haar echtgenoot ofwel de Engelsman Richard Ben was, die in 1665 aan de pest gestorven is, ofwel de Duitser John Behn.

5. In 1951 is van de Amerikaanse schrijfster Emily Hahn een roman verschenen die Aphra Behn heette (Jonathan Cape, Londen). Het jaar daarvoor was hetzelfde boek in Amerika uitgekomen onder de titel Purple Passage (Doubleday, new York, 1951). Het boek is een geromantiseerde biografie van Aphra Behn, inclusief haar verblijf in Suriname. Het boek wordt besproken door Johanna Felhoen Kraal in de WIG (1951: 143-153).

Oroonoko: or The Hislory of the Royal Slave (1688)

Oroonoko is het tragische verhaal van een jonge zwarte prins, de kleinzoon en erfgenaam van een oude Afrikaanse koning, die door Aphra Behn wordt beschreven als het type van de ‘nobele wilde’. De geschiedenis begint in

[p. 86]

Coramantien in West Afrika. Prins Oroonoko wordt verliefd op de mooie generaalsdochter Imoinda, die zijn liefde beantwoordt. Zij is echter een concubine van de oude koning, die als hij van Imoinda's ontrouw aan hem hoort, woedend wordt en opdracht geeft haar als slavin te verkopen. Inmiddels is Oroonoko door een Engelse slavenhandelaar gevangen genomen en is hij naar Suriname gebracht. Daar ontmoet hij na enige tijd bij toeval Imoinda weer, maar de hereniging van de twee gelieven is slechts van korte duur. Oroonoko leidt een slavenopstand, en uit vrees dat Imoinda in handen van de slavenhandelaar zal vallen, doodt hij haar. Een poging om zichzelf het leven te ontnemen mislukt. Eenmaal gevangen door de slavendrijvers van gouverneur William Byam, wordt Oroonoko gegeseld en op buitengewoon wrede wijze gedood.

Door critici wordt het boek vooral opmerkelijk genoemd door de evidente sympathie voor de onderdrukte negers, en het geldt als het eerste werk in de Engelse literatuur waarin dit op zo duidelijke wijze gebeurt. In dit werk wordt de neger als ‘noble savage’ in de literatuur geïntroduceerd. Lichtveld en Voorhoeve (1958: 236) noemen de roman Oroonoko een vroeg voorbeeld van de naturalistische stroming die onder invloed van Rousseau vooral in de achttiende eeuw in Europa opgeld deed. De conclusie die men trok, was dat de beschaving de bron was van alle kwaad, en dus: terug naar de natuur. Er zijn vele auteurs na Aphra Behn geweest die de primitieve mens in zijn tropisch decor beschreven hebben. Oroonoko wordt door sommigen de oudste emancipatieroman genoemd, maar door anderen wordt betwijfeld of Mrs. Behn zelf de emancipatie van negerslaven voor ogen had toen zij het verhaal schreef. Hoe dat ook zij, het bijzonder populaire verhaal heeft velen destijds aangesproken, en moet hebben bijgedragen tot een beter inzicht bij het publiek in de positie van de negerslaven in de kolonies.

Van het verhaal is later een toneelstuk geschreven door Thomas Southerne (1659-1746), onder de titel Oroonoko: A Tragedy. Het werd voor het eerst opgevoerd in 1695, en was lange tijd een groot succes in Londen. De belangrijkste punten waarop het toneelstuk verschilt van de roman is (1) dat in het toneelstuk gouverneur Byam hartstochtelijk verliefd is op Imoinda, en daarom Oroonoko wil vermoorden, en (2) dat in het toneelstuk Imoinda blank is (waarschijnlijk omdat geen actrice bereid was zich zwart te laten verven).

Op de literaire kwaliteiten van Aphra Behns roman wil ik hier niet ingaan.^6. Zoals gezegd, de meningen daaromtrent lopen nogal uiteen. Volgens de Moderne Encyclopedie van de Wereldliteratuur, hebben ‘slechts enkele passages... literaire verdienste’, maar Sackville-West, Duffy en Goreau vonden het een meesterwerk.

6. Bestudering van de tekst levert bewijsmateriaal op vóór, maar ook tegen de authenticiteit van Oroonoko (zie Bernbaum (1913a, b) en Benjamins (1920)).
Ir. J.B. Wekker uit Paramaribo twijfelt er na lezing van de roman aan of Aphra Behn in Suriname is geweest. Hij schrijft mij (27 februari 1982) ondermeer het volgende:
In de Blathwayt Atlas komt een kaart uit 1667 voor, waaruit blijkt dat er toen 175 plantages waren, langs de Commewijne, Cottica en Suriname rivier met enkele zijrivieren. Op die kaart komen een 4-tal ‘hills’ voor t.w. Parhamhill, verder stroomopwaarts Tigerhill (misschien daarom die ‘tijger’ avonturen van Behn) en tenslotte de Armadille hill en Haugton hill (zeer waarschijnlijk het huidige Berg en Dal langs de Afobakaweg). Deze kaart diende als model voor de kaart van de Nederlandse landmeter William Mogge (1671); hierop komt nog een heuvel voor n.l. St. Jans hill (St. Johns hill van Aphra - zie Oroonoko blz. 195 laatste alinea (editie Everyman): ‘As soon as I came into the country the best house in it was presented me, call'd St. Johns Hill: it stood on a vast rock of white marble, at the foot of which the river ran...’, op de linkeroever van de Suriname rivier, ligt in die contreien de steengroeve ‘Phedra’, waar tot nu toe steenslag wordt gewonnen. Een enorme steenklomp (een meter of 20-25 boven de rivieroever). Op de m.s. kaart uit de Blathwayt Atlas en de Mogge kaart (beide als verkleinde reproducties opgenomen in De Nieuwe West-Indische Gids (45e jaarg. 1966) zou Phedra nabij Parham's hill moeten liggen, maar dan op de andere oever van de Suriname rivier.
Hieronder nog enkele persoonlijke opmerkingen na Oroonoko gelezen te hebben.
Wat mij opvalt is dat Dichtung en Wahrheit in haar roman om de voorrang strijden. Veel van de vermelde feiten en ‘local colour’ kan inderdaad uit boeken, reisverhalen en bijv. de kaart uit de Blathwayt Atlas zijn gehaald.
Lopen wij snel en met grote sprongen door Oroonoko dan stip ik het volgende aan:
blz. 154: ‘His hair (nl. van Oroonoko) came down to his shoulders.’ Heeft zij ooit een echte neger-slaaf gezien?
blz. 162: ‘A negro can change colour: for I have seen 'em as frequently blush and look pale...’ Zelfde vraag.
blz. 183: (4e regel van boven) ‘He arriv'd at the mouth of the river of Surinam a colony belonging to the king of England.’ Waarom the river of Surinam en niet a river. Heeft zij de Commewijne bijv. bij het binnenzellen niet gezien? (Zij moet toen ± 18 jaar oud geweest zijn) of is zij er niet geweest? blz. 193: (12e regel van onder af) ‘chasing and killing tygers of a monstrous size, which this continent affords in abundance!’ (Misschien iets met ‘Tigers hill’ te maken?) Zie ook blz. 196 en 197.
blz. 194: (laatste 7 regels) m.b.t. Suriname: ‘for, they say, it reaches from east to west one way as far as China and another to Peru: 't is there eternal spring always the very months of April, May and June’, en op blz. 195 (1e regel) ‘figs, nutmegs’ (in Suriname). April, mei en juni zijn de ‘grote-regen’ maanden en de vergelijking met ‘de lente’ ontgaat mij. Haar geografische kennis schiet hier en daar wel wat te kort, terwijl ik nog de eerste Surinaamse vijg of nootmuskaat moet zien.
blz. 200: Bij het verhaal over de tocht naar de Indianen (8 dagen reizen stroomopwaarts van Parham hill) valt mij op, dat de schrijfster, die vaak de natuur in details (hoewel niet altijd even accuraat) beschrijft, met geen woord rept over de stroomversnellingen (bijv. de Arusu banja) die zij dan zou hebben moeten zien. Ook maakt zij geen gewag van de rivier-eilandjes (tabiki's) waarvan er een is bij de steengroeve te Phedra.
De kaart uit de Blathwayt Atlas - vaker genoemd - gaat tot de Sarakreek (nabij de Afobakadam) en geeft ook geen sula's aan; dus kan zij alleen over sula's vertellen, als ze er zelf geweest was.
Kortom, niets wordt door Aphra Behn aangehaald, waaruit een eigen waarneming blijkt, althans er worden geen opmerkingen gemaakt, die men elders (in reisbeschrijvingen, journalen e.d. uit die tijd) niet zou kunnen halen.
Beslist onjuist is wat op blz. 203 verteld wordt over de Indian peeie (zeer waarschijnlijk bedoeld piaiman). Deze zijn onveranderlijk oude, gezaghebbende figuren en geen jongetjes van 16 jaar.
blz. 204: regel 2 (de Indianen) ‘with their knives stuck in... (girdles)’. Hoe komen ze aan deze messen? Van de Europeanen gekregen? Maar hoe dan te rijmen met blz. 201 (4e regel van boven) ‘they never had seen’ (...white people)?
Het oude goudverhaal blijft ook niet achterwege (El Dorado); op blz. 205 (9e regel): ‘Indians of strange aspects... coming from the mountains... and brought with 'em bags of gold-dust.’
Verdere demonstratie over haar kennis van geschiedenis en geografie op dezelfde blz. geeft Aphra, wanneer zij vertelt over de Amazone die bijna zo breed zou zijn als de Thames... Als dit geen chauvinisme is, wat dan wel?
Samenvattend kan mijns inziens niet met zekerheid gezegd worden of Aphra Behn in Suriname is geweest. Met zekerheid kan wel gesteld worden, dat Aphra Behn met haar roman Oroonoko geen bijdrage heeft geleverd om de kennis van de geschiedenis van land en volk van Suriname te verruimen.
Aldus Ir. J.B.Ch. Wekker, mijn correspondent uit Paramaribo.

The Passionate Shepherdess

In het voorafgaande heb ik verschillende malen gebruik gemaakt van nieuwe informatie die te vinden is in de uitstekende biografie van Maureen Duffy over Aphra Behn, The Passionate Shepherdess (Jonathan Cape, Londen, 1977). Het boek bevat een overzichtelijke en vrij volledige beschrijving van het leven en het werk van Aphra Behn, gebaseerd op zeer gedegen research in Engelse bibliotheken, archieven en kerkelijke registers. Haar werk maakt, in tegenstelling tot dat van Angeline Goreau, dat ik hieronder bespreek, in het algemeen een betrouwbare en solide indruk.

Maureen Duffy brengt in haar boek een aantal voorheen onbekende feiten aan het licht, en zij slaagt er mijns inziens in aan enkele sensationele legendes

[p. 87]

over Aphra Behn een einde te maken. Zij pleit ervoor Aphra Behn de waardering te geven die haar eeuwenlang ontzegd is en die haar wel degelijk toekomt als schrijfster en als feministe. Aphra Behn is door vele generaties van critici genegeerd of onderschat voornamelijk vanwege haar onconventionele levensstijl en vanwege het feit dat zij geen blad voor de mond nam als het haar politieke en maatschappelijke denkbeelden betrof.

De nieuwe feiten die M. Duffy aan het licht gebracht heeft, hebben voornamelijk betrekking op Aphra Behns afkomst, haar geboorteplaats, haar jeugd en haar verblijf in Suriname. Zij is van mening dat het mogelijk is dat Aphra Behns vader een verwant was van Francis, Lord Willoughby of Parham, en door hem is aangesteld als kapitein-generaal, niet als luitenant, van Suriname. Uit de persoonlijke correspondentie van Aphra Behn en uit die van verschillende Engelsen die in die tijd in de kolonie Suriname vertoefden, maakt Maureen Duffy op dat Aphra Behns vader (wiens naam nog steeds onbekend is) tijdens de lange bootreis naar Suriname overleden is, en dat zij in 1663 met haar moeder, haar zuster, een vrouwelijke dienstbode, en haar jongere broer in de kolonie aankwam, waar het gezelschap, zoals Aphra Behn in Oroonoko zegt ‘het beste huis van het land kreeg aangeboden... het heette St. John's Hill’. Er zijn andere bronnen die de aanwezigheid van ‘the Ladeyes’ op de plantage St. John's Hill bevestigen. Oroonoko bevat verschillende verwijzingen naar historische figuren, zoals William Byam, een oude vriend van Willoughby die in de tweede helft van 1663 tot luitenant-generaal van Suriname is benoemd (vanaf 1654 was hij al gouverneur), een zekere Banister, ene John Trefry en ene George Marten. Van deze vier blanken worden de eerste twee als laaghartigie schurken beschreven, en de laatste twee als sympathieke en verstandige mensen. Vooral Trefry speelt een belangrijke rol in Oroonoko als de goedwillende opzichter van de plantage Parham van Lord Willoughby. Volgens Duffy moet Aphra Behn in Suriname geweest zijn, omdat haar anders bepaalde gegevens uit Oroonoko ontbroken zouden hebben die zij niet uit andere bron verkregen kan hebben. Dat Aphra Behn in 1663 enkele maanden in Suriname geweest is staat voor mij, na lezing van Duffy's bewijsmateriaal, buiten kijf. Of de koninklijke slaaf Oroonoko en Imoinda werkelijk bestaan hebben en in Suriname datgene hebben meegemaakt wat Aphra Behn beschrijft, is echter een andere kwestie. Daarvoor zal het moeilijk, zo niet onmogelijk, zijn overtuigend bewijsmateriaal te vinden. In ieder geval is dit toch ook één van de vragen waarop Maureen Duffy in haar overigens voortreffelijke boek het antwoord schuldig moet blijven.

Het is te betreuren dat Duffy voor haar onderzoek blijkbaar noch in Suriname, noch in Nederland geweest is. Ik ben ervan overtuigd dat ook daar interessant materiaal te vinden zou zijn. Ligt hier geen stof voor een nader onderzoek? Mij lijkt dat de Suriname-episode uit het leven van Aphra Behn op basis van Surinaams en Nederlands bronnenmateriaal nog verder uitgediept zou kunnen worden.

Hier en daar is duidelijk dat Duffy geen professioneel historicus is (zij is een romanschrijfster), en dat zij op sommige punten dieper had kunnen graven. Hoe bewonderenswaardig haar werk ook is, er ligt nog een behoorlijk terrein braak voor verder research.

Duffy schrijft dat zij wel contact heeft gehad met personen in Suriname (J. Douglas en Th. Doelwijt) en in Nederland, maar dat haar verzoeken om inlichtingen weinig of geen nuttige informatie hebben opgeleverd.

Rest mij nog één opmerking over The Passionate Shepherdess: het is storend dat in het hele boek de roman van Aphra Behn Orinooko wordt genoemd, in

[p. 88]

plaats van Oroonoko.

Reconstructing Aphra

Reconstructing Aphra. A Social Biography of Aphra Behn van Angeline Goreau (O.U.P., Londen, 1980) is een heel ander boek dan dat van Maureen Duffy, dat wij in het voorafgaande besproken hebben. Angeline Goreau's boek is voornamelijk geschreven vanuit de behoefte aan te tonen dat Aphra Behn de eerste vrouwelijke auteur is in Engeland die met schrijven haar brood moest verdienen, met alle complicaties van dien. In Reconstructing Aphra ligt de nadruk op het feit dat het een ‘social biography’ is.

Het spijt mij te moeten zeggen dat het boek van Goreau zeer weinig toevoegt aan onze kennis van de positie van vrouwen in het zeventiende-eeuwse Engeland en aan wat wij al wisten over Aphra Behn, zeker na lezing van Maureen Duffy. Naar dat laatste wordt door Angeline Goreau slechts vluchtig verwezen: het is duidelijk dat zij door de publicatie ervan verrast is, en het daarin gepresenteerde materiaal niet meer heeft kunnen of willen verwerken in haar boek. Men zou zich kunnen afvragen of het boek nog wel nodig was geweest na de publicatie van Duffy's biografie.

Ook Angeline Goreau is geen professionele onderzoeker, maar een schrijfster, zodat het resultaat weliswaar een fraai boekwerk met schitterende platen is, maar het wetenschappelijk niveau toch veel te wensen overlaat. Een voordeel van het boek van Angeline Goreau is dat er uitgebreide citaten in staan uit het werk van Aphra Behn, vooral uit de voorwoorden van haar toneelstukken, zodat men een goed beeld krijgt van de geschiedenis van de vrouwenemancipatie in die tijd.

Ik ga hier niet in op de vele onnauwkeurigheden en blunders die in Reconstructing Aphra te vinden zijn, of op de pure feministische propaganda waaraan Goreau zich schuldig maakt (zie daarvoor o.a. Brigid Brophy's onvriendelijke recensie in de London Review of Books 3, 1 (1981). Jeremy Treglown laat zich in de Times Literary Supplement 6 (1981: 133-134) enigszins gunstiger over Goreau's biografie uit).

Voor ons is van belang na te gaan wat A. Goreau te zeggen heeft over Aphra Behns afkomst, haar jeugd, haar verblijf in Suriname, en over de roman Oroonoko. Wat opvalt is dat Angeline Goreau en Maureen Duffy, waarschijnlijk kort na elkaar, veel dezelfde bronnen in Engelse bibliotheken en archieven hebben geconsulteerd, zodat men in beide boeken min of meer dezelfde citaten en verwijzingen tegenkomt. Alleen is Goreau veel onvollediger en oppervlakkiger. Goreau's stijl is anders dan die van Duffy, en doet enigszins denken aan de stijl van het boek van Emily Hahn (1951) waarin het leven van Aphra Behn geromantiseerd wordt voorgesteld.

Voor zowel Duffy als Goreau geldt dat zij geen kennis genomen hebben van het vele nuttige speurwerk dat Dr. H.D. Benjamins in de jaren twintig gedaan heeft (zie WIG 1919, 1920, 1927). Zo komt Duffy met enkele ‘vondsten’ (bijv, de brief van William Yearworth over ‘The Ladeyes’ van St. John's Hill), die door Benjamins al ontdekt waren. Het Nederlands is voor Engelsen en Amerikanen natuurlijk een moeilijk toegankelijke taal. Nederlandse onderzoekers zijn wat dat betreft in het voordeel.

[p. 89]

Conclusie

In dit besprekingsartikel ben ik naar aanleiding van de recente verschijning van twee biografieën over Aphra Behn nogmaals ingegaan op de vraag of deze door velen half-vergeten schrijfster ooit in Suriname is geweest, en of haar roman Oroonoko is gebaseerd op haar eigen ervaringen in dat land. Ik heb getracht de lezer een idee te geven van de vele raadsels en onzekerheden die er nog bestaan over allerlei aspecten van het leven van Mrs. Behn: haar geboorteplaats, haar afkomst, de datering van haar verblijf in Suriname, het doel van de reis naar Suriname, haar ontmoeting met de prins Oroonoko en met de spion William Scot, haar terugkeer naar Engeland, haar huwelijk, en haar verdere loopbaan. Een gedetailleerde en goed gedocumenteerde beschrijving van het leven van Aphra Behn zou kunnen bijdragen tot een beter inzicht in het maatschappelijk leven in het Suriname van het midden van de zeventiende eeuw, d.w.z. in de Engelse koloniale periode.

De twee biografieën die ik hier besproken heb, zijn nogal verschillend van aard. Het boek van Duffy is duidelijk beter gedocumenteerd en soberder van stijl dan dat van Goreau. Beide boeken zijn echter het werk van niet-professionele auteurs, en dat is vooral in het boek van Goreau duidelijk merkbaar. Duffy is erin geslaagd op een aantal vragen omtrent Aphra Behn een overtuigend antwoord te geven, maar op vele andere vragen moest ook zij het antwoord schuldig blijven. Hier ligt nog werk in overvloed voor anderen!

Besproken boeken:

Maureen Duffy, The Passionate Shepherdess. Aphra Behn 1690-89.

Jonathan Cape, Londen, 1977. 329 pag. Prijs: f 37,20

Angeline Goreau, Reconstructing Aphra. A Social Biography of Aphra Behn.

Oxford University Press, Londen, 1980. 339 pag. Prijs: f 43,50

[p. 92]

Literatuur

Baker, E.A. 1929. The History of the English Novel. Witherby, Londen.

Benjamins, H.D. 1919. Een koninklijke slaaf in Suriname. Roman door Aphra Behn. Aanteekeningen betreffende de schrijfster. De West-Indische Gids 1, 1: 474-476.

Benjamins, H.D. 1920. Nog eens: Aphra Behn. De West-Indische Gids 2, 1: 517-538.

Benjamins, H.D. 1927. Is Aphra Behn in Suriname geweest? Met nog iets over de schrijfster. De West-Indische Gids 8, 9: 451-462.

Bernbaum, E. 1913a. Mrs. Behn's Oroonoko. Anniversary Papers by Colleagues and Pupils of George Lyman Kittredge. Boston and London.

Bernbaum, E. 1913b. Mrs. Behn's Biography a Fiction. Publications of the Modern Language Association of America. XXVIII, 3.

Cameron, W.J. 1961. New Light on Aphra Behn. University of Auckland Press, Auckland.

Felhoen Kraal, J. 1951. Emily Hahns boek over Aphra Behn, romantiek en feiten. De West-Indische Gids 32: 143-153.

Hahn, E. 1951. Aphra Behn. Jonathan Cape, Londen.

Lichtveld, U. en J. Voorhoeve 1958. Suriname: Spiegel der vaderlandse kooplieden. Zwolse drukken en herdrukken voor de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde te Leiden. Tjeenk Willink, Zwolle.

Link, F. 1968. Aphra Behn. Twayne, New York.

Platt, H.G. 1934. Astrea and Celadon: An Untouched Portrait of Aphra Behn. Publications of the Modern Language Association of America XLIX: 544-559.

Sackville-West, V. 1927. Aphra Behn. The Incomparable Astrea. Gerald Howe, Londen, Herdruk 1973.

De auteur

Herman Wekker (geb. 26 maart 1943, te Paramaribo) studeerde Engelse taal- en letterkunde aan de Katholieke Universiteit van Nijmegen, waar hij thans werkzaam is als wetenschappelijk hoofdmedewerker Engelse taalkunde. Hij is in 1976 gepromoveerd, en publiceert in vaktijdschriften. Hij is bestuurslid van de Stichting I.B.S. en eindredacteur van OSO.