OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 1

[p. 53]

De positie van het Sarnami-Hindi:
vraaggesprek van Roy Khemradj met R.M. Marhé en zeven stellingen

Khemradj: In uw voordracht, mijnheer Marhé, heeft u het gehad over het Sarnami. In het begin heeft U uitgelegd hoe het Sarnami is ontstaan, u hebt gesproken over de betekenis en de positie van die taal, en u heeft ook een zevental stellingen geponeerd. Daarover wilde ik met u praten. In uw eerste stelling zegt u dat de term Surinaams niet mag worden voorbehouden aan één Surinaamse taal of cultuur. Dat begrijpen wij wel, want de Surinaamse samenleving is multi-raciaal. Men zou dan precies moeten aangeven wat men bedoelt met de Surinaamse taal. Bij uw tweede stelling zegt u: ‘alle Surinaamse talen dienen uitgeroepen te worden tot nationale talen’ en verder: deze daad dient ook beleidsconsequenties te hebben’. Wat bedoelt u precies daarmee? (Stellingen, zie einde van het artikel. Red.)

Marhé: Zoals de situatie nu is, hebben wij in Suriname 16-17 moedertalen. Alle hebben het ontzettend moeilijk; ze hebben te kampen met koloniale miskenning, etc. Er zijn emancipatiebewegingen aan de gang, bij het Sranan Tongo en bij het Sarnami. Andere talen zullen volgen. De verlening van de status van ‘nationale taal’ aan deze talen zou hen op weg helpen om zich verder te emanciperen en zou aan hun sprekers een gevoel van trots geven. Daarin zou ook tot uiting komen de gelijkwaardigheid die al deze Surinaamse talen hebben. Ik zeg uitdrukkelijk dat het niet moet blijven bij het uitroepen tot nationale taal, maar dat er ook beleidsconsequenties moeten komen in die zin, dat het nu hoog tijd wordt, dat Surinaamse kinderen ook moedertaalonderwijs genieten, dus opgevangen worden in hun moedertaal en geleidelijk aan doorstromen naar het Surinaams-Nederlands. Voorts moet er ontzettend veel wetenschappelijk onderzoek verricht worden. Zoals ik het zie, is taal niet alleen een communicatie-middel maar ook een belangrijke identiteitsfactor. De mens herkent zich terug in zijn moedertaal en daarin kan hij ook zijn ziel blootleggen. Taal is bovendien een toegangspoort om een cultuur en dus om een volk goed te leren kennen. In Suriname hebben wij mogelijkheden te over om elkaar beter te leren kennen en gelijkschakeling van alle talen, gelijke kansen, gelijkberechtiging van deze talen zouden belangrijke voorwaarden zijn om Surinamers meer van elkaar (te laten) leren.

Khemradj: En daarvoor, zegt u, is het vereist al de afzonderlijke talen die in het land gesproken worden, tot ‘nationale talen’ uit te roepen?

Marhé: Dat zou in elk geval deze talen de hoogste status, verlenen die een taal kan hebben.

Khemradj: Ja, maar daarnaast zegt u dat voor de goede onderlinge communicatie ook het Surinaams-Nederlands nodig is.

[p. 54]

Marhé: Niet alleen het Surinaams-Nederlands. Het Sranan Tongo hééft een functie van inter-etnische communicatie. Vele Surinamers helpen mee om de basis van het Sranan Tongo te versterken. Ik zou de laatste zijn om het Sranan Tongo te bestrijden. Het is een mooie taal. Ik ben er trots op dat ik het kan spreken.

Khemradj: In één van uw stellingen zegt u dat ook het Nederlands in Suriname een onaantastbare positie verworven heeft en dat kreten als ‘vervanging door Engels of Spaans’ getuigen van weinig realiteitszin. Bedoelt u dat men met die twee talen helemaal niets moet doen?

Marhé: Nou nee, als iemand die veel te maken heeft met talen zou ik nooit zeggen dat het leren van nieuwe talen erbij ‘kwaad’ is. Men zegt: hoe meer talen men kent, hoe meer mens men is. Door het leren van talen, leer je ook andere mensen kennen, leer je ook doordringen tot andere culturen, maar natuurlijk is niet gezegd dat iedereen tientallen talen moet leren. De Surinaamse jeugd heeft bewezen meertalig te zijn. Denk maar aan Hindostaanse jongeren van nu: zij kunnen Sarnami, Nederlands en Sranan Tongo spreken en kunnen zich in al deze talen met evenveel gemak uiten. Als ik zeg, het Nederlands heeft in Suriname een onaantastbare positie verworven, dan bedoel ik dat er mensen zijn die zich, uit een soort eng nationalisme, verzetten tegen deze toestand, terwijl er op dit moment niets aan gedaan kan worden. Wij moeten niet vergeten dat het Nederlands ons gedurende drie eeuwen beïnvloed heeft en wij kunnen er niet omheen dat deze taal zich een vaste positie heeft verworven. Gewoon erkenning dus van een realiteit. ‘Kreten als vervanging door Engels of Spaans getuigen van weinig realiteitszin’ heb ik opzettelijk geschreven voor die mensen die uit onwetendheid zouden zeggen: ‘Wij zijn nu geen kolonie meer dus weg met die koloniale erfenis’. Die kunnen wij evenwel niet zomaar overboord gooien. Bovendien, het Nederlands vervult een nationaal unificerende functie binnen onze gemeenschap, zoals ook het Sranan Tongo een nationaal unificerende functie heeft. En daarmee bedoel ik dat het de mensen bindt tot één; middels het Nederlands kunnen wij met elkaar praten, communiceren, gedachten uitwisselen, ook met het Sranan Tongo.

Khemradj: Veel mensen zijn van mening dat je die culturele en taaloriëntatie op Nederland eigenlijk een beetje moet verbreken door de mensen in de gelegenheid te stellen Spaans te leren en daardoor een oriëntatie op het eigen gebied, het eigen continent, te krijgen. Wat vindt u daarvan?

Marhé: Wij leven in een wereld waar wij door allerlei verbeterde vervoersmogelijkheden ontzettend veel en intensief contact hebben met vele landen. Als we bovendien denken aan de aanwezigheid van meer dan een derde deel van de Surinaamse bevolking in Nederland, dan zie ik niet in waarom wij zo één, twee, drie de banden met Europa zouden verbreken.

Khemradj: Ik probeer niet te zeggen dat die banden verbroken moeten worden, maar Spaans moet dan intensiever aangepakt worden om de oriëntatie op het eigen gebied groter te maken.

Marhé: Daar zou ik zeker een voorstander van zijn, maar natuurlijk moeten wij ook kijken naar de mogelijkheden en de tijd die het onderwijs biedt. Ik vind dat de overheid nu ook ruimte moet maken om Surinamers elkaars talen te leren en een paar andere te laten vallen. Primair stel ik dus een gerichtheid op de Surinaamse talen.

Khemradj: U zegt in één van uw andere stellingen dat het beheersen van

[p. 55]

het Sranan Tongo door Sarnami-sprekers niet automatisch totale acceptatie betekent van en identificatie met die taal door deze sprekers.

Marhé: Ja, ik ben zelf ook Sranan Tongo-spreker. Ik vind het mooi dat ik die taal kan spreken. Veel niet-Creoolse jongeren en ouderen kunnen het spreken, maar dit heb ik hier opgeschreven omdat ik geluiden uit eigen kring ken dat men toch niet wil erkennen dat hetb Sranan Tongo ook een taal is. Dat bedoel ik met te zeggen: de identificatie met het Sranan Tongo is toch niet totaal.

Khemradj: Verder zegt u dat het Nederlands overheidsbeleid t.a.v. Suriname talen en cultuur vernietigend is en u stelt dat mede hierdoor identiteitsproblemen bij de tweede generatie Surinamers in Nederland ontstaan. Met andere woorden: u eist van de Nederlandse overheid dat er iets aan gedaan wordt om de identiteit van die minderheden te bewaren.

Marhé: Ja, tot op heden is het zo dat aan de Turkse, Marokkaanse, Molukse leerlingen onderwijs in de eigen taal en cultuur gegeven wordt. Bij Surinaamse lerlingen is het ook zo, dat de overheid een hypocriet beleid voert, dat inhoudt dat aan Surinaamse leerlingen taalonderwijs onthouden wordt. Men gaat ervan uit dat Surinamers juridisch gezien Nederlanders zijn en bekend zijn met het Nederlands, dus geen moedertaal-onderwijs nodig hebben. Men beseft echter niet, dat de manier waarop het onderwijs vanuit het Nederlands aan deze kinderen wordt gegeven, en ook het onthouden van het moedertaal-onderwijs, op den duur de cultuur en talen van deze groepen zal vernietigen. Zoals wij zagen is taal een identiteitsfactor bij uitstek, men schrijft gedichten, zingt, leeft zich uit, etc. in de eigen taal. De mogelijkheid tot zelfherkenning wordt aan deze groepen ontnomen. Hiervoor is niet alleen de Nederlandse overheid verantwoordelijk, maar natuurlijk ook het geringe bewustzijn bij Surinamers van het belang van de eigen taal en cultuur voor de identiteit van hun kind. Er zijn talloze ouders die zeggen: ‘leer maar goed Nederlands. Als jullie groot zijn zullen we jullie wel Sranan Tongo of Sarnami leren!’ Dan is het jammer genoeg te laat. Wij zien dat in deze maatschappij onze jongeren - en dat is alarmerend - steeds minder geaccepteerd worden op allerlei terreinen, de werkloosheid is bijvoorbeeld onevenredig groot onder onze jongeren, ze worden gediscrimineerd.

Natuurlijk mag ik niet overdrijven, maar de feiten zijn er. Doordat onze jongeren steeds weer hun hoofd stoten aan deze harde maatschappij, ontstaat een grote behoefte aan zelferkenning en zelfherkenning. Het gevoel van geborgenheid, veiligheid en zekerheid kunnen ze natuurlijk in hun gezin vinden, maar ook in hun cultuuruitingen waarvan taal dan de belangrijkste is. Aangezien zij niet kunnen terugvallen op datgene wat zij hadden moeten bezitten, komen zij in problemen: identiteitsproblemen. Want de maatschappij waartoe ze onderwezen zijn, accepteert hen niet geheel.

Khemradj: U spreekt nu over een heel andere maatschappij. Dus om het eventjes cru te zeggen: als er in een klas twee Hindostanen zitten, twee Javanen en een Creool, dan verwacht u van de overheid dat deze kinderen onderwezen worden in hun eigen taal?

Marhé: Kijk, dat is een heel extreem voorbeeld. Ik denk allereerst aan die situaties waarbij er grote concentraties zijn. Zeg maar, binnenstadscholen in Den Haag, in Amsterdam, Rotterdam, Utrecht, waar je een groot percentage kinderen van Surinaamse ouders hebt. Bovendien, dezelfde situatie heb je toch ook bij de Marokkanen, Turken? Ondanks het feit dat de klassen gemengd zijn, zijn er toch faciliteiten voor deze kinderen geschapen om met

[p. 56]

busjes elders gebracht te worden om in hun taal onderwezen te worden.

Khemradj: Ook vanwege de overheid?

Marhé: Zeer zeker. Door de overheid moet ook voor Surinaamse leerlingen onderwijs in eigen talen en culturen gerealiseerd worden.

Khemradj: U heeft tijdens uw lezing gezegd dat gezien de huidige politieke, sociaal-economische ontwikkelingen in Suriname het Sarnami verloren dreigt te gaan.

Marhé: Ja, niet alleen door de sociaal-economische, politieke ontwikkelingen maar ook door de houding bij de sprekers van het Sarnami zelf; de minderwaardige positie die zij aan het Sarnami toekennen tegenover de meerwaardige positie die toegekend wordt aan het Urdu en Hindi. Dit gevoegd bij de kennelijke onwil bij de overheid, of het niet begrijpen van het belang van de emancipatie van het Sarnami. Deze twee factoren maken dat het Sarnami op den duur zal verdwijnen. Ouders die hun kinderen adviseren om Hindi of Urdu te leren en blijven volharden in meningen als zou het Sarnami aili-gaili zijn en tutal boli - geen taal en niet mooi - die werken bewust mee om het Sarnami verder de grond in te boren. Hiermee zeg ik niet tegen het Hindi of Urdu te zijn, integendeel, het voortbestaan van het Sarnami garandeert ook het voortbestaan van Hindi, Urdu, Sanskrit en Arabisch in de Surinaamse gemeenschap.

Khemradj: Vanuit de zaal kwam de opmerking ‘Waarover zitten we nu te praten als blijkt dat het Sranan Tongo zoals dat nu gesproken wordt juist het bindmiddel is om al die verschillende bevolkingsgroepen met elkaar te laten communiceren’. De suggestie was dat je minder zou moeten denken: ‘dat is Urdu, dat is Sarnami, Hindi, of zo zit het met het Javaans’. Is het niet nuttiger je bezig te houden met het grote ideaal: elkaar binden via het Sranan Tongo, of acccepteert u dat voorlopig nog niet?

Marhé: Nee, nogmaals ik zou de laatste zijn om het Sranan Tongo niet te accepteren; ik accepteer het volledig en ik accepteer ook de nationaal bindende functie, maar ik vind ook dat er ruimte is en moet zijn voor het bestaan van andere Surinaamse talen. Geen taal hoeft de andere in de weg te staan. Bovendien vind ik dat het nu eens tijd wordt dat Surinamers andere Surinaamse talen gaan leren; als zij Duits, Frans, Spaans, Engels en Nederlands kunnen leren (nota bene: alle Europese talen!), waarom kan een Creool dan niet Sarnami leren, waarom kan een Javaan niet Sarnami leren, waarom kan een Hindostaan niet Javaans leren? (nota bene: alle inheemse Surinaamse talen!).

Khemradj: U legt de nadruk op het leren van die taal. Professor Van Lier heeft zijn lezing besloten door te zeggen: ‘Je moet daar niet zozeer op letten, maar de mensen moeten proberen meer van elkaar te weten hoe hun sociaal leven eruit ziet, hoe hun cultuur is, wat nog niet wil zeggen dat zij persé die taal moeten leren. Op deze wijze zou je al een groter begrip voor elkaar bevorderen zonder het Sranan Tongo, dus los daarvan’.

Marhé: Ja, professor Van Lier heeft natuurlijk gelijk als hij bedoelt dat wij in het verleden en ook nu, ontzettend weinig van elkaar wisten en weten, en een eerste stap om wat meer van elkaar te leren is natuurlijk om over elkaars cultuur wat in bijv. het Nederlands te lezen. Zeker is er grote behoefte aan wat meer teksten over bijv. wat een pandit is, wat een molvi is, wie een dukun is. Dit weten vele Creolen niet. Zo kan ik mij herinneren dat wij, op de kweekschool indertijd, bij aardrijkskunde de hele bosnegerstam-structuur moesten

[p. 57]

leren: Oso, Bere, Lo en Stam. Allemaal erg mooi, maar ik zou het veel interessanter vinden als ik van de stads-Creoolse organisatie en meer van dergelijke achtergronden wat meer op school had geleerd. Ik zou het natuurlijk ook interessant, leerzaam en belangrijk vinden dat de Creool over zijn Hindostaanse mede-leerlingen wat meer zou weten, over en weer naar alle richtingen toe.

Stellingen bij voordracht over het Sarnami van R.M. Marhé

1.	De term Surinaams mag niet voorbehouden worden aan één Surinaamse taal of cultuur.
2.	Alle Surinaamse talen dienen uitgeroepen te worden tot nationale talen. Deze daad dient ook beleidsconsequenties te hebben.
3.	Er bestaan meer soorten Surinaams-Nederlands dan tot nu toe gepresenteerd wordt. Propageren van slechts één soort betekent verraad aan de Surinaamse zaak.
4.	Het Nederlands heeft in Suriname een onaantastbare positie verworven. Kreten als vervanging door Engels of Spaans getuigen van weinig realiteitszin.
5.	Bij geografische naamgeving, overheidsinstructies e.d. dient geput te worden uit alle Surinaamse talen.
6.	Het beheersen van Sranan Tongo door Sarnami-sprekers betekent niet automatisch totale acceptatie van en identificatie met die taal door deze sprekers.
7.	Het Nederlandse overheidsbeleid t.a.v. Surinaamse talen en culturen is vernietigend en leidt mede tot identiteitsproblemen bij de 2e generatie Surinamers in Nederland.

De auteur

Ramon Motilall Marhé is geboren op 18 maart 1943 te Willemstad (N.A.) als zoon van Surinaams-Hindostaanse ouders. Na de lagere school in Suriname behaalde hij achtereenvolgens het Mulo-B diploma, de onderwijzersakte, de akte van bekwaamheid als hoofdonderwijzer, de akte van bekwaamheid tot het geven van onderwijs in het Engels en de Hindi diploma's: Madhyama, Rashtrabhasha Praveshika en Rashtrabhasha Parichay. In Suriname is hij tot 1969 gedurende 4 jaar werkzaam geweest als respectievelijk onderwijzer en schoolhoofd op twee lagere scholen, in welke laatste functie hij de leiding heeft gehad over een schoolteam bestaande uit 11 personen. In 1969 besloot hij voor verdere studie naar Nederland te vertrekken. Aan de Rijksuniversiteit te Leiden begon hij met de doctorale studie Nederlandse taal- en letterkunde met als bijvak Hindi taal- en letterkunde. Hij is thans in de afrondingsfase van zijn studie. In 1976 en 1978 heeft hij in India, mede in verband

[p. 58]

met zijn studie, gedurende enige tijd (taal-) onderzoek verricht om een beter inzicht in de taal- en culturele problematiek van Surinaamse Hindostanen te verkrijgen. Hij wordt beschouwd als de initiator en pionier van de emancipatie van het Sarnami; een emancipatie die vooral maatschappelijke veranderingen in Suriname en in Nederland beoogt.