OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 1

[p. 32]

Een karikatuur van de Surinaamse literatuur of hoe Surinaamse auteurs overleven
Astrid H. Roemer

In mijn betoog zal ik proberen aan te geven:

-	Wie De Surinaamse Auteur Is
-	Wat Hij/Zij aan Literatuur Voortbrengt
-	Hoe de Nederlandse Status Quo c.q. Het Nederlands Literatuurbedrijf Hem/Haar Hierbij Beïnvloedt
-	Wat De Relatie Is Tussen De Surinaamse Auteur En Zijn/Haar Lezerspubliek
-	Conclusies

Op grond van het feit dat ik jarenlang recensent ben van het NBLC (Nederlandse Bibliotheek en Lectuur Centrum) te Den Haag en als zodanig vrijwel alles wat van Surinamers uitkomt of wat iets met Suriname te maken heeft lees, moet lezen en bespreken, kan ik u verzekeren dat de beweringen in mijn betoog en de conclusies gegrond zijn op feiten.

Uiteraard staat het u vrij, deze feiten ook op andere wijze dan ik doe, te interpreteren.

Omdat ik mij zeer vereerd voel deel te mogen uitmaken van dit geselecteerd gezelschap, heb ik speciaal voor u een korte meditatie, in de vorm van een gedicht

Heel D'Aarde Is De Mens Gegeven
Tot Eén Een Lap Wond Om Een Stok
Toen Waren Natiën Geboren En
Sindsdien Houdt Geen Oorlog Op

Waren Ze Wit Te Paard Mensen Met Baarden
Die Het Goud Vergaarden Met Het Mes Op De Keel
Van Roden En Gelen Van Bruinen En Zwarten
Ontheemden Die Roepen: Wij Eisen Ons Deel

Een Ziel Onrustiger Dan Water
Zoekt Her En Der Naar Liefd'En Rust
Beklimt De Levensboom Der Aarde Tot
Een Godenhand Haar Plukt

Hóórt Naar Het Migrantenlied
Dat Luide Klinkt Langs Elke Keerkring
Zoekt Tot Gij Vindt! Gegroet Gij Vreemd'ling!

[p. 33]

 

God Schiep Zijn Mens Kosmopoliet

 

 

 

Heel D'Aarde Is De Mens Gegeven

 

Tot Eén Een Lap Wond Om Een Stok

 

Toen Waren Natiën Geboren En

 

Sindsdien Houdt Geen Oorlog Op

Het valt niet mee om van een land met vérgaande cultuur-ethische en etnische verscheidenheid een reëel, aanvaardbaar en synthetisch beeld te geven, van een deel van het Totale Leven, het meest elitaire, DE KUNST, het minst intellectualistische: DE LITERATUUR.

Suriname...: Godsdienst en leefwijze van het land van herkomst blijken door de verschillende bevolkingsgroepen beter geconserveerd dan het leven van alledag doet vermoeden.

Politiek, Literatuur, Kunst, Ethiek: De Bovenbouw c.q. De Cultuur, spat steeds uiteen omdat ze niet meer is dan Emoties van ZOEKENDEN. Want daaronder ligt de koloniale-economische-structuur, die weliswaar voorzichtig afbrokkelt maar de enige basis is waar zelfs het Suriname van NU op steunt want... WAT IS SURINAME?

Dit is de vraag die Albert Helman zich bijvoorbeeld stelde bij het samenstellen van een handboek over Suriname's cultuur om ondanks zijn vele deskundigen te verzuchten: ‘dat het totaalbeeld van Suriname niet anders kan zijn dan een soort van mozaïek en dat er ettelijke generaties nodig zullen zijn om van Suriname een land te maken, waarin de diverse culturen zo geïntegreerd zijn, dat alle emigranten zich er echt thuis voelen...’

Een mens loopt in de schaduw van zijn/haar cultuurgeschiedenis en ook in de Surinaamse auteur weerspiegelen zich de tegenstrijdige krachten, die alleen door NATUURLIJKE gevoelens van MEDE-MENSELIJKHEID onze Surinaamse maatschappij coherent houden!

Maar... WIE IS DIE SURINAAMSE AUTEUR & WELKE IS ZIJN/HAAR LITERATUUR? Door niet-Surinamers en door Surinamers wordt de Surinaamse auteur geassocieerd met dunne, slecht-verzorgde in eigen-beheer-uitgegeven boeken, stencils, pamfletten, e.d. druipend van vaderlandshaat en moederlandsliefde. Voor de intellectuele Surinamer is de Surinaamse auteur bovendien een LABIELE MAN, soms een GEFRUSTREERDE VROUW, die dingen die zij-zèlf-voelen-willen-denken-hopen publiekelijk maakt.

SURINAAMSE LITERATUUR: ze is wat elk individu ervan denken wil, IETS waar wij auteurs net zo slecht mee voortkunnen als onze politici met hun Internationaal Zeggenschap. (Het Laatste Is Te Groot Voor Kleine Zielen En Het Eerste Is Te Klein Voor Grote Zielen...)

En dat is nu precies HET probleem want: WELKE LITERATUUR IS SURINAAMS? Wie uitgaat van de auteur heeft minder problemen dan wie de AARD van de LITERATUUR als uitgangspunt kiest. Met de AARD van de literatuur stuit men namelijk op zaken, discutabele zaken als TAALGEBRUIK en THEMAKEUS. Mysteries genoeg voor een auteur die het predicaat ‘Surinaams Auteur’ persé wil verdienen.

Gelukkig gaat de goegemeente uit pure armoe niet eens uit van de NATIONALITEIT van haar auteurs, maar van hun etnische afkomst, desnoods drie

[p. 34]

generaties her. Kortom, Koenders, de Kom, Helman, Dobru, Shrinivasi, Cairo, With, Choenni, etc. zijn allen SURINAAMSE auteurs.

Toch kost het wat moeite het voor jezelf waar te maken, daar er nog altijd een ‘Puristerij-Gemeente’ bestaat - in Suriname hardnekkiger dan in Nederland - die Helman niet Surinaams vindt, Vianen haar Nederlandse uitgever verwijt, Shrinivasi's verblijf in India verdacht noemt, Cairo's taalgebruik als authentiek en isolerend bestempelt en de thema's van spreekster als te algemeen en weinig regionaal verwerpt.

Geen wonder dat zich omstreeks het jaar 1972 een nieuwe ‘schrijvers-generatie’ aandiende, die mede met het oog op Suriname's Onafhankelijkheid, het begrip ‘SURINAAMS-AUTEUR’ een waardige inhoud meende te moeten geven, door proza - maar voor het gemak poëzie - slechts in Surinaamse talen voort te brengen met thema's die er niet om logen. Er ontstond zelfs een aversie tegen alles wat zich bij voorbaat uit Nederland als Surinaamse Literatuur aandiende of in Suriname ontstond uit het ‘kolonialistisch-besmettelijk-indoctrinerend’ ALGEMEEN BESCHAAFD NEDERLANDS. Er woedde ondergronds een hevige ‘talenoorlog’, die via politici en taalwetenschappers vooral slachtoffers maakte onder de geesteskinderen van auteurs, die dan vervreemd, verminkt en onnatuurlijk op de argeloze brede laag van de bevolking en op onze idealistische schooljeugd werden losgelaten. Sranan, Hindi, Javaans, Surinaams-Nederlandse dialecten, men koos vanuit zijn/haar eigen ideologische ‘strafhok’ en ging daarbij zelfs zo onverantwoordelijk ver, het GRAMMATICAAL-VERKEERDE gebruik van het Nederlands te bombarderen tot CREOOLSE TAAL, ergo tot het SURINAAMS-NEDERLANDS.

Ik plaats hierbij onmiddellijk een correctie: als er Surinamers zijn die het Algemeen Beschaafd Nederlands zowel schriftelijk als mondeling uitstekend gebruiken, dan zijn het in ieder geval uitgerekend die Surinamers die coûte que coûte CREOOL (dus niet Afro-Surinamer, neger, mulat etc.) genoemd willen worden, m.a.w. De Vlag Dekt De Lading Niet.

Uiteraard zijn er bij zo'n creatief volk als het onze verscheidene Surinaams-Nederlandse dialecten ontstaan, maar die zijn milieu- en/of streekgebonden en hebben weinig met rasafkomsten te maken. Aldus blijft degene die zich middels het geschreven woord verstaanbaar wil maken, uiteraard afhankelijk van aanleg en ideologie zich bedienen van de talen met het GROOTSTE BEREIK te weten:

HET SRANAN, als geaccepteerde lingua franca

HET A.B.N., als officiële voertaal

HET SRANAN-HINDI, als voertaal van de grootste bevolkingsgroep: hoewel ik hierbij meteen wil opmerken, dat deze taal ONTOEGANKELIJK is voor andere grote en kleine Surinaamse bevolkingsgroepen.

Dit merk ik op vanuit mijn OVERTUIGING dat TAAL EEN MIDDEL IS OM TE COMMUNICEREN, niet om te ISOLEREN, met andere woorden:

Wie Gelezen Wil Worden!!! Wie Voor Anderen Schrijft!!! Wie Werkelijk Iets Creatiefs En Opbouwends Mee Te Delen Heeft!!! Wie Ervan Doordrongen Is Dat Het SRANAN, Het SARNAMI, Het JAVAANS En Al Die Clowneske Surinaams-Nederlandse Dialecten uit sociaal-etnische, humanitaire en politieke overwegingen NOOIT zullen promoveren tot DE OFFICIELE VOERTAAL, maar marginale bezigheden zullen MOETEN blijven van SPEELSE GEESTEN en TAALCONSERVATOREN, kortom: Wie Gelezen Wil Worden, Wie Medemensen Uit Hun Isolement Wil Halen, Die Kiest Voor Een Zo Verantwoord Mogelijk Gebruik Van Het Algemeen Beschaafd Nederlands.

[p. 35]

Tekenend voor de waardering die men voor de Surinaamse Literatuur en de Surinaamse Auteur heeft in het Suriname van VANDAAG en GISTEREN, is het feit, dat daar niet één literaire uitgeverij bestaat of bestaan heeft. Er zijn genoeg pogingen in die richting ondernomen, die alle wegens geldgebrek en ondoordacht enthousiasme niet verder kwamen dan GIGANTISCHE PLANNENMAKERIJ.

DE WEG NAAR HOLLAND IS GEPLAVEID MET EEN GOEDE BEHEERSING VAN HET ALGEMEEN BESCHAAFD NEDERLANDS, maar met een hoofd en hart vol proza en poëzie gaat de Surinaamse Auteur er, beter gemotiveerd dan alle andere landgenoten, DE GRIJZE MIST IN... want het Nederlandse Literatuurbedrijf is een nauwkeurige afspiegeling van de Nederlandse status quo, die KAPITALISTISCH, RACISTISCH en SEXISTISCH IS! Als Ik God Was Zou Ik De Acceptatie Van Het Kapitalisme, Het Racisme En Het Sexisme De Grootste Zonde Van De Mensheid Vinden. Het Is Te Laat Om Er Kwaad Om Te Worden. Kinderachtig Om Er Anderen De Schuld Van Te Blijven Geven. Wat We Moeten Doen Is Terugblikken En Proberen Te Achterhalen Waar We De Verkeerde Weg Insloegen En Zorgen Dat Wij HOE DAN OOK Weer Op De Goede Weg Komen!

Terwijl Suriname auteurs baart die zij niet zelf kan voeden, voedt Nederland Surinaamse auteurs aan een borst die hen vijandig is!!! De eeuwige geeuwhonger van het KAPITALISME naar WINST, WINST, WINST, is ook het literaire bedrijf binnengedrongen. Allerlei idealistische uitgeverijen gaan op de knieën voor de BONZEN van uitgevers, wier fusies een kenmerk zijn van KIEZEN VOOR DE MAMMON TEGEN DE MUZE!

Racisme is een deel van het literaire bedrijf, want uit recent onderzoek van de boekhandel blijkt, dat derde-wereld c.q. gekleurde schrijvers SLECHT VERKOPEN. Niet omdat ze slechte schrijvers zijn, maar ZE WORDEN NIET GEKOCHT, a priori ONDERSCHAT of GENEGEERD!! Over sexisme in het literaire bedrijf wil ik het op deze plaats niet hebben. Het is in de context van mijn betoog niet dringend ter zake doende.

IK HERHAAL: terwijl Suriname auteurs baart die zij niet zelf kan voeden, voedt Nederland Surinaamse auteurs aan een borst die hen vijandig is...

SURINAME EN NEDERLAND, Nederland en Suriname... ze hebben beide een eigen manier om ons, HUN AUTEURS GEBOREN OP HET KRUISPUNT VAN MEER CULTUREN, uit te sluiten.

In beide gevallen lijkt het een KWESTIE VAN GELD te zijn. In Suriname heeft men het te druk met de eerste kosten van LEVENSONDERHOUD en in Nederland verkopen gekleurde auteurs slecht dus worden ze niet uitgegeven...

Machteloosheid alom In het ‘Kringetje’ van Surinaamse auteurs... WAAROM zult u zich afvragen?

-	meer dan de helft van de Surinaamse bevolking WOONT toch in Nederland!
-	en zeker de helft daarvan zal desnoods uit pure anti-Holland gevoelens, uit schuldbesef en uit ingevroren chauvinisme, zeker belangstelling hebben voor wat hun EIGEN auteurs voortbrengen...
-	bovendien blijft voor de Surinaamse Auteur toch nog de bekende weg open: papier is goedkoop! Nederlandse drukkerijen werken efficiënt! Geld verdienen is geen probleem in dit land van gunstige conjunctuur...
-	subsidies worden talentvolle onbemiddelden overal vandaan toegeworpen
-	en... Nederland repecteert nog DE VRIJHEID VAN MENINGSUITING!!!!

[p. 36]

DESALNIETTEMIN: machteloosheid alom in het ‘Kringetje’ van de Surinaamse auteurs.

WAAR BLIJKT DIE MACHTELOOSHEID DAN UIT zult u zich afvragen. Onder andere uit de JAARLIJKSE PRODUCTIE die onder het cijfer tien ligt! Surinaamse auteurs brengen in Nederland WEINIG voort. Af en toe verschijnt er een bundel lezenswaardige gedichten, een pretentieuze roman en we hebben zelfs een ‘echte, echte’ (om zijn eigen idioom te gebruiken) Surinaamse auteur, met een grote productiviteit, met pillen van boeken en een eigen column in een groot landelijk dagblad: WIJ HEBBEN EDGAR CAIRO en ik ben er ook nog net als alle andere schrijvers SLUIMERENDE...

Toch bloeit er een welige handel in WITTE LITERATUUR c.q. literatuur die op ongebruikelijke wijze tot stand komt. Blijkbaar doet de machteloosheid van de Surinaamse auteur hem/haar niet besluiten Niet te Schrijven of Niet te Publiceren. En hoewel de op deze wijze verschenen boeken er niet dikker op zijn geworden, en de thema's nagenoeg onveranderd zijn gebleven, moet opgemerkt worden dat de GRAFISCHE VERZORGING beter is, de omslagen ARTISTIEKER, dus aantrekkelijker, en dat sommige schrijvers MET DUIDELIJKE REGELMAAT VERSCHIJNEN.

Het bestaan van deze Witte Literatuur is op zichzelf een teken van de machteloosheid van onze auteurs, maar tegelijk ook een indicatie voor het feit dat er een dankbare markt is voor deze producten. Men zou zich kunnen verkijken op deze prachtige pragmatische samenloop van omstandigheden, ware het niet dat de Surinaamse kopers van deze literatuur ruiterlijk toegeven de boeken ongelezen bij hun collectie nostalgische attributen te leggen. Redenen die door deze mensen zelf worden opgegeven zijn:

-	de thema's zijn achterhaald en spreken ons niet aan
-	het taalgebruik is ons vreemd

Dit heeft mij erg aan het denken gezet, want er blijkt een discrepantie te zijn tussen de Surinaamse auteur en het Surinaamse Lezerspubliek. Tijdens een radio-discussie hoorde ik een Surinaamse auteur zijn machteloosheid uiten door tegen zijn Surinaamse opposant uit te vallen met: ‘Welke boeken van me heb je gelezen, dat je zo over me durft te oordelen?’ (Edgar Cairo en Ludwich van Mulier in Zorg en Hoop).

SURINAAMSE AUTEURS WORDEN DOOR NEDERLANDERS EN DOOR SURINAMERS OM DEZELFDE REDEN AFGEWEZEN... Geen Herkenbaarheid kunnen produceren, alleen doet het Surinaamse publiek het subtieler dan het Nederlandse... MACHTELOOSHEID GROEIT UIT TOT EEN DILEMMA.

Hier zou mijn betoog moeten ophouden, ware het niet dat ik genoeg VERBEELDINGSKRACHT en MOED heb, niet alleen om te versnijden maar ook om verbanden te leggen.

STELLING I

ER IS GEEN SPRAKE VAN COMMUNICATIE TUSSEN DE SURINAAMSE AUTEUR EN WELK LEZERSPUBLIEK DAN OOK DAAR DE THEMA'S EN HET TAALGEBRUIK VAN DE SURINAAMSE AUTEUR NIET HERKENBAAR ZIJN VOOR WELK LEZERSPUBLIEK DAN OOK

STELLING II

GEDREVEN DOOR DE ONMACHT ZICH WAAR TE MAKEN NAAST DE NEDERLANDSE AUTEUR EN AANVAARDBAAR TE BLIJVEN VOOR SURINAMERS KIEST DE SURINAAMSE AUTEUR IN NEDERLAND VOOR THEMA EN TAALGEBRUIK DIE UITERMATE ONNEDERLANDS ZIJN

[p. 37]

Het komt erop neer, dat de Surinaamse auteur de competitie met de Nederlandse auteur opgeeft, niet aankan, of niet-denkt-aan te kunnen en daarom probeert naar INHOUD en VORM literatuur te scheppen die niet vergelijkbaar is met wat DOORGAANS IN NEDERLAND VOOR LITERATUUR DOORGAAT. Literatuur Met Een Eigen Gezicht, die alleen beoordeeld en begrepen kan worden met de waarden en normen die de scheppers van deze literatuur zelf aandragen. EEN MISTROOSTIG GEBEUREN! EEN KARIKATUUR VAN WAT LITERATUUR BEHOORT TE ZIJN!

Literatuur Wil Individuen Uit Hun Isolement Halen! Sociale Krachten Op Gang Brengen! Hele Volksstammen Helpen Om Hun Zelfrespect En Waardigheid Terug Te Vinden en het lijkt me de taak van de schrijver om dat in MEDE-MENSELIJKE bewoordingen te doen. TAAL IS MIDDEL TOT COMMUNICATIE! NOOIT EEN DOEL OP ZICHZELF!

Misschien wil de Surinaamse auteur uit zijn/haar eigen isolement treden, het dilemma erkennen en kiezen voor taal en thema die de NAASTE niet VREEMD zijn en zo met de talenten als auteur die NAASTE helpen de GESCHIEDENIS TE OVERSTIJGEN EN BOVEN DE MYTHEN ROND RAS EN SEXE DE WARE MENS OP HET MENSELIJKE VLAK TE ONTMOETEN. Ik vraag niet om de EIGEN IDENTITEIT op te geven. De psychologie leert ons, dat elk mens in zijn/haar diepste zelf UNIEK is, een EIGEN IDENTITEIT heeft.

Waar ik voor pleit, is dat de relatie hersteld wordt tussen Surinaamse Auteurs en de mensen voor wie ze schrijven en dat er een BETEKENISVOLLE WIJZE van COMMUNICEREN ontstaat tussen ONS VOLK en HAAR WOORDKUNSTENAARS in de eerste plaats en ONS VOLK VIA HAAR WOORDKUNSTENAARS MET ALLE ANDERE VOLKEN.

De auteur

‘Zamani’ is de naam waaronder Astrid Roemer haar intrede deed in de Surinaamse literatuur. Zij acht het woord ‘pseudoniem’ hier niet op zijn plaats, omdat, naar zij zegt, zij niets te verbergen, te ‘verschuilen’ heeft. Astrid Roemer werd op 27 april 1947 te Paramaribo geboren. Zij komt uit een gezin van drie meisjes en een jongen, waarvan zij de oudste is. Na in 1965 de Surinaamse Kweekschool te hebben doorlopen, vertrok ze naar Nederland. Daar voltooide ze haar opleiding als onderwijzeres. Zij werd in 1965 op de Kweekschool onderscheiden als beste en meest productieve schrijfster. In 1967 won ze een eerste prijs bij een door de ‘Lions World Organization’ uitgeschreven ‘peace essay contest’. Zij is inderdaad een tijdje onderwijzeres geweest. Zoals zij dat zelf uitdrukt, ‘rommelt ze tegenwoordig wat aan met sociologie in Leiden’. Van '73 tot '77 was zij hoofdredactrice van het diplomatieke blad Nieuw Suriname en in de jaren zestig maakte zij deel uit van de redactie van het linkse opinieblad Fri Sranan dat in Suriname verscheen. Haar levenscode: ‘Met Suriname Ben Ik in De Echt Verbonden. Nederland is Mijn Minnaar. Met Afrika Heb Ik Een Homofiele Relatie. Met Alle Andere Landen Ben Ik Tot Slipperen Geneigd. Kortom: ik laat mij als MENS als Vrouw als Zwarte noch als Schrijfster bepalen door culturele, politieke, religieuze, sexistische etc. etc. valstrikken’.

[p. 38]

Publicaties:

Sasa (gedichten)

De Wereld Heeft Gezicht Verloren (expressionistisch essay)

Neem Mij Terug Suriname (roman)

Waarom Zou de Huilen Mijn Lieve Lieve (novelle)

De Buiksluiter (luisterspel in opdracht NOS; wordt thans door L. Adamson/I.B.S. in het Sranan Tongo vertaald)

PARAMARIBO! PARAMARIBO! (éénakter musical, winter '81)

Over De Gekte Van Een Vrouw (fragmentarische biografie, najaar '82)