Logo DBNL
Opuscula Selecta Neerlandicorum de arte medica. Jaargang 1937 (1937)

Opuscula Selecta Neerlandicorum de arte medica. Jaargang 1937

(1937)– [tijdschrift] Opuscula selecta Neerlandicorum de arte medica–rechtenstatus Gedeeltelijk auteursrechtelijk beschermd

Vorige Volgende

Tiende capittel.
De IV. kragt van de Thee in 't bloed.

I.

Het bloed is de schat des levens; 't is door sijn hitte en omloop dat alle leden van 't lichaam sich roeren, bewegen en leven. De dood is niet anders als de stilstand van 't bloed. Hy moet dan groote sorge nemen voor sijn bloed, die sijn leven en gesondheyt wil behouden. De Spijse en Drank maken het bloed en 't goede gebruyk van dien procureert nieuw en goed bloed in plaats van 't gene, 't welk gedurig geconsumeerd word. De Lucht in welke men leeft, geeft aan 't bloed de hitte, die de exercitien van de mensch vermeerderen, en 't sijn dese drie dingen, door welkers goede ordere men goed, warm en genoeg bloed in sijn aders conserveert. Het Thee-water maakt geen of weynig bloed; daar toe moet men Spyse eeten, of een goed vet Bier drinken; maar een yegelijk moet wel bedacht zyn, dat te veel bloets te hebben, soo schadelijk is, als te weynig te hebben; en dat dagelijks wel te eeten en te drinken soo veel voedsame Spyse en Drank, de korte weg is, om een plethora, een opvullinge van bloed te verkrygen. Tot het leven en de gesontheyt moet een yegelijk eenige ponden bloets hebben, maar daar is nog meer aan gelegen, dat het bloed, het welk hy heeft, dun genoeg zy, warm, subtiel, vol van geest en agitatie. De Spyse en Drank, is niet goed, soose de quantiteyt van 't bloed maar vermeerdert, sonder 't selve subtiel, dun en warm te maken. In weynig uren verliest het bloed sijn geesten en sijn hitte; 't word dik, grof en traag in sijn ommeloop, soo men geen sorge heeft, om door een juste directie van de Lucht, Spyse, Drank, Exercitien etc. het selve te beletten. Hier van daan komt het, dat geen mensch 't langer als eenige uuren kan harden in de koude; dat hy weynig tyds kan arbeyden sonder te

Chapter X.
The influence of tea on the blood.

I.

Blood is the treasure of life; it is owing to its warmth and circulation that all the members of the body move and live. Death is nothing but the stagnation of the blood. Who wants to preserve his life and health will have to take good care of his blood. Meat and drink make the blood, and a good use of them procures new and good blood, instead of that which is constantly consumed. The air in which we live communicate heat to the blood, which is increased by exercise and these are the three things through which good warm and a sufficient amount of blood is conserved in the veins. Tea-water makes little or no blood to get this, food must be taken or good rich beer, but it should be remembered that having too much blood is as bad as having too little, and that taking very much nourishing meat and drink is the shortest way to plethora which is an unhealthy repletion of it. To keep alive and well one ought to have a few pounds of blood, but it is more important that the blood one has should be thin enough, warm, subtle, full of spirit and activity. Meat and drink are not good if they merely increase the quantity of the blood, without rendering it subtle, thin and warm. In a few hours the blood loses its spirit and heat and gets thick, coarse and sluggish in its course, unless one takes care to prevent this by a well-directed supply of air, food, drink, exercise etc. Hence no one can stand intense cold more than a few hours; or can work more than a short time without resting; every one must sleep after watching and must eat and drink more than once a day. Let us, building on this foundation, discuss some effects of tea.

rusten; dat hy slapen moet, na dat hy gewaakt heeft; en dat hy meer als eenmaal op een dag eeten moet en drinken. Laat ons uyt dit waarachtige fondament, eenige krachten van de Thee ophalen.

II.

't Is seker en evident, dat de warmte van 't water de hitte van het bloed moet vermeerderen, en dat by gevolg 3 à 4 reysen Thee te drinken op een dag, een bequaam middel is, om sich te verwarmen, en te bevryden van 't quaad, 't welk gebeurd, als 't bloed koud word. Het Thee water is dan een goede drank in de Winter, en in ons koud land. 't Is voor soo veel een preservatif tegens de koude en de verkoutheden, insonderheyt voor die menschen, die kouwelijk zijn, en van natuur niet hebben 't bloed soo heet als anderen, gelijk sijn veele van onse Vrouwen en magre menschen, die niet hebben dien warmen rok van vet, en vleesch. Soo de klederen ons defenderen, en dat ons Land soo wel als d'eerbaarheyd onse Natie obligeert haar leden te bedekken, dese warme drank sal 't selve effect binnen 't geen de klederen van buyten doen. Maar gelijk die opinie, dat koud bier, warm bloed maakt, valsch is, soo kan men verseekeren dat 'er geen beter drank is als Theewater voor die personen, die in de winter, en dikwils van de Maand September af tot May toe, gedwongen sijn haar bier by 't vuur een weynig te verwarmen. Het Thee-water is altijd warm, en sal voor soo veel haar niet incommoderen; maar 't sal ook bequaam sijn, om met de tyd haar te genesen, die swakheyt van de maag, die sonder pijn geen dronk van koud bier kan verdragen; hoewel ik haar noyt soude raden koud bier of Water te drinken, omdat die gewoonte altyd quaad is.

III.

Soo de warmte van 't Water, die 't door 't vuur gekregen heeft, 't bloed verwarmt, 't is nog de Thee selfs, die 't bloed verwarmd, sonder het te verhitten, en als te ontsteken, gelijk de Wijn en 't Bier doen. De Thee geeft het bloed een vluchtig Sout, het welk seer fijn is, en by na een enkele geest; sy maakt het dan fijn, dun en subtiel; en

II.

It is evident that the heat of the water increases the heat of the blood and that, consequently, drinking tea three or four times a day, is a good way to warm oneself and get rid of the harm that ensues when the blood gets cold. Hence tea-water is a good drink in winter in our cold country. For many it is a preservative from chills and colds, especially for those who are susceptible to cold, not having such hot blood as others, like many of our women and thin people, who lack the warm cover of fat and flesh. If clothes defend us and if our climate, as well as modesty, oblige us to cover our limbs, this warm drink does for the inside of our bodies what clothes do for the outside of it. But likewise as the idea is mistaken that cold beer makes warm blood, so it can be asserted that there exists no better beverage than tea-water for those persons who in winter and often from the month of September to May, are forced to warm their beer a little over the fire. Tea-water is always warm, so that, in so far, it will not be hurtful; but it will also be able to cure them of the weakness of a stomach which cannot stand cold beer without pain; though I should never advise them to drink cold beer or water as this is always a bad habit.

III.

If the warmth of the water, which it has got from the fire, warms the blood, it is also the tea itself that warms the blood without heating it and as it were enflaming it, as wine and beer do. Tea gives to the blood a volatile salt which is very subtle and almost entirely spirit; thus it makes the blood subtle and thin, and this is the best dispo-

dat is de beste dispositie, die het bloed kan hebben. De Wijn, 't Bier, de Brandewijn, en veel andere dingen doen 't selve; maar my is nog geen ding in de natuur bekend, 't welk soo ras 't bloed geesten geeft, selfs dan, wanneer by gebrek van die geesten men in een flaaute is, en 't welk dat effect so veylig doet, sonder eenig perijkel. De wijn en 't bier kan men niet drinken, om sich daar door te versterken, of men is in gevaar van tot debauches te vervallen, en dan te lyden alle de ongemakken, die daar op volgen. Hoe ligt drinkt men soo veel Wijn of Bier, dat het de maag beswaart, en 't hooft dronken maakt? en die dit een en andermaal doet, vind hy sich niet aanstonds genegen, om het wederom te doen? nu dese gewoonte, waar toe brengtse den mensch? anders als tot dronkenschap, debauches, pijnen, siekten, de dood van 't lichaam, en dikwils ook van de ziel? de Thee doet al de kragt, die Wijn of Bier konnen hebben, sonder 't quaad te doen, 't welk men van haar moet verwagten. Maar die personen, die de Wijn en 't Bier niet konnen verdragen, sonder groote troublen aanstonds te gevoelen, die sullen sich by dese drank wonderlijk wel bevinden en daar van trekken een solaas groter, als men haar met woorden kan seggen.

IV.

In 't I. Cap. heeft men getoond, dat het bloed tot sijn ommeloop 't Water van noden heeft, en dat gebrek van dien d'oorsaak is van de dorst, van de hitte en andere ongemakken, die daar uyt ontstaan. Het Thee-water is daar voor de remedie en 't preservatif; en wederom veel beter als 't simpel en koud Water, of 't Water dat in de Wijn, Bier, Melk en Wey gevonden word. Want gelijk niets den dorst lest als Water, en dat 't simpel Water soo goed niet is, 't koud Water dangereus en 't Water in de andere dingen te veel vermengd met Suur, Sout, Swavel en andere, die terwijl men 't Water drinkt om den dorst, de selve ontsteken en 't bloed verhitten, verkoelen, vervuylen etc. Het Thee-water is het eenige dat men kan regleren, na 't pas geeft. 't Is niet te koud noch te heet, om yets quaads te doen; 't is puur en sonder vuyligheyt sonder een excessive zurigheyt, soutigheyt, etc. 't Maakt nog Gal nog Slijm, nog Graveel nog Podegra, nog dronkenschap, nog yets van 't geen, 't welk de Wijn en Bier doen; en vermengd met het schone Sout van de Thee, doet het soo veel

sition that the blood can have. Wine, beer and brandy, and many other things do the same, but I know of no other thing in nature that so quickly provides the blood with spirits and reaches this effect so safely, without any danger, even when, through the lack of these spirits, some one has fainted. One cannot drink wine or beer for one's health, to get stronger, without being in danger of falling into a debauch, with all the unpleasant consequences that ensue. How easily one drinks so much wine or beer that the stomach grows heavy and the head drunk! If a man has done this once or twice, is he not quite ready to do it again? What does this habit lead people to if not to drunkenness, debauches, pains, sickness, death of the body and often of the soul as well? Tea has all the effect that wine and beer can have, without doing the harm that must be expected from them. But those who cannot take wine or beer without immediately feeling very miserable, will feel exceedingly well after this drink and get more comfort out of it than can be expressed in words.

IV.

In the first chapter it has been shown that blood needs water for its circulation and that the lack of it causes thirst heat and other troubles. Tea-water is a remedy and a preservative for this and much better than unmixed cold water, or the water found in wine, beer, milk or whey. For as nothing quenches thirst like water and water by itself is not very good, cold water dangerous and the water in other things too much mixed with acid, salt, sulphur and other materials which, while one drinks the water to quench the thirst, bring it on again and heat the blood, cool the stomach, spoil it etc. tea-water alone can be adapted to one's requirements. It is neither too cold nor too hot and does no harm, it is pure and without any dirt, without excessive acidity, saltness etc. It neither produces bile nor mucus, gravel nor gout, drunkenness nor any of the evils caused by wine and beer. May it, mixed with the excellent salt of the tea, do much good and none of the harm that exists only in the imagination of those people who, without any reason, blame it.

admirabele affecten, sonder yets quaads te doen, als in de imaginatie van die menschen, die sonder reden 't selve blameren.

V.

Soo wel dan als het Thee-water bevogtigt het bloed van een gesond mensch, 't selve conserverende in sijn goede dispositie, soo bequaam is het, om te remedieren aan een bloed, 't welk te droog en te dik is; gelijk dikwils gebeurd, selfs die gene, die de Watersucht hebben, wiens bloed zeer droog, grof en dik is, om dat sijn Water hier en daar uyt lekt in plaatsen, daar het maar voor by passeren moest. In dit geval is het Thee-Water een magtige remedie, die overtreft al wat men anders kan drinken. Dit is by na de eenige drank, die 't bloed van een Watersuchtige kan vochtig maken, die te gelijk den dorst, welke haar soo moeyelijk en onlesselijk is, beneemt, en met een van 't Water, soo door 't sweeten als door de Urine ontlast, die haar geest en kragt geeft, versterkende alle de verswakte ingewanden, en genesende de rupturen en breuken van de water-vaten, soo wel als de verstoptheden van veele leden openende.

VI.

Het droge en heete bloed van die gene, die de Teeringe hebben, vereyscht humectatie na 't advys van oude en nieuwe Doctoren: 't is het water, dat het alleen kan doen; d'andere dingen die sy daar by doen, sijn maar om te verkoelen, de scherpheyt te versagten en te temperen. Maar men kan niet lochenen, dat haar humecterende remedien, soo sy goed sijn voor het bloed, de maag verderven, de selve verkouwende, en met slijm en suur opvullende. Ons Thee-water is wederom den regten Juleb en Aposema om te humecteren, vermengd met Melk of Soet wey: een drank soo soet en aangenaam, als machtig om te genesen de droogte en hitte van 't bloed, die men door geen remedie gelukkiger kan blussen, als door dese. 't Bier en de Wijn sijn daar toe te heet; de decoctien van gerst, van de verkoelende zaden, van zoet hout, rosijnen, en de rest van den Galenisen Apoteekdrek te raauw, te koud, te suur, te lijmig: het Wey te koud, en dikwils te suur;

V.

As well as moistening the blood of a healthy person and conserving it in its good disposition, tea-water can cure a kind of blood that is too dry and thick, which often happens, even to those who suffer from dropsy, whose blood is very dry, coarse and thick because its water oozes out in places which it had better pass by. In this case tea is a powerful remedy surpassing everything else one can drink. This is almost the only beverage that can moisten the blood of the dropsical, at the same time quenching their troublesome and unquenchable thirst and relieving them from the water, both by means of sweating and urinating, invigorating their spirit, strengthening the weakened bowels and healing both the ruptures and fissures in the water-vessels and the obstructions in various parts.

VI.

According to the advice of old and new doctors the dry hot blood of the consumptive needs humectation; it is only water that can produce this; the things that are added only cool, temper or moderate sharpness. But it cannot be denied that the humefying medicines, good though they be for the blood, spoil the stomach, chilling it and filling it with mucus and acidity. Our tea-water is again the right julep and apozem for humectation; if mixed with milk or sweetened whey it is a drink both sweet and pleasant and also effective in curing, as no other medicine, dryness and heat in the blood. Beer and wine are too heating for this; the decoctions of barley, of cooling seeds, of stick-liquorice and the rest of the Galenic apothecary dirt are too raw, cold, sour and glutinous; whey is too cold and often too sour and milk by itself too rich and too full of nourishing juice. I have found nothing to equal, much less to outdo tea-water, which

de melk alleen te magtig en te vol van voedsaam sap. 't Is de vermenginge van 't warme Thee-water, die een compositie is soo goed, dat ik niets heb konnen vinden, of beter of egaal. 't Verslaat den dorst, 't is aangenaam, men kan 't 3 of 4 maal daags doen, 't beswaart de maag niet, 't tempert het bloed, 't verstopt geen Nieren, en 't is soo wel voedsaam, als medicinaal. De experientie sal de waarheyt bewysen van mijn sustenue aan die personen, die sich believen te dienen van een advijs, soo salutair, hoewel contrarie aan 't vooroordeel van onse naam-Doctoren, en die gene, die geen gebruyk maken van haar reden.

VII.

De Thee verwarmd, verdunt, versterkt en bevochtigt niet alleen het bloed, maar sy temperd ook de scherpigheyt van 't selve soodanig, dat de natuur niets heeft, 't welk dat soo krachtig doet, en 't welk soo aangenaam is voor de tong. Dese drank is den Medicijn, meer met eenen een delicie. Sy breekt soo krachtig 't suur in 't bloed, en drijft 't selve door 't sweet en d'urine af, dat sy een van de deftigste remedien voor de Blaauschuyt, Jicht, Podegra en hondert andere gebreken, die uyt al te suur en te scherp bloet ontstaan. 't Is om die reden, dat verscheydene personen sich genesen van vurigheden, puysten, bleynen, de roos en al wat men in 't gemeen oordeeld van sinkingen en brakke humeuren te ontstaan.

VIII.

De Koorts is een siekte van 't bloed soo gemeen, alsse in haar natuur onbekend is aan veele van onse Doctoren, die indien 't my geoorloft ware alsoo te spreken, niets meer verstaan wat een Koortse is, als de patiënt, die 'er aan te bedde leyd. 't Is een hitte seggense, maar dat gevoeld, en weet een Boer, Ja een Kind als het de Coorts heeft soo wel als de Geleerde Doctoren, die de Koorts voor een gisting van 't bloed nemen, meynen dat sy 't stuck wel verstaan; maar dat is 't ook nog niet. Ik wil my hier niet inlaten in dese questie; maar ik vind my schuldigh, om te seggen, dat de manier van de Coortse te genesen, soo alse by de meeste Doctoren in ons land gepractiseerd word, niet

is a mixture of an excellent composition. It quenches thirst, is pleasant, can be taken three or four times a day, does not lie heavy on the stomach, tempers the blood, does not obstruct the kidneys and is nourishing, besides being a medicine. Experience will prove the truth of my assertion to those who are willing to benefit by an advice so salutary, though contrary to the prejudice of our so-called doctors, and of those who do not use their reason.

VII.

Tea warms, dilutes and strengthens, and not only humefies the blood, but also tempers its sharpness, so that nature has nothing to equal it in this; nor has it anything that is so pleasant to the tongue. This beverage is at the same time a medicine and a delicacy. It is so effective in breaking the acidity in the blood and ejecting it by means of sweat and urine, that it is one of the supermedicines for scurvy, gout, podraga and a hundred other complaints, which all arise from too acid and too sharp blood. It is for this reason that many people take it to cure themselves of inflammation, pimples, blains, dandruff and of what is generally considered to be caused by sinkings and brackish humours.

VIII.

Fever is a disease of the blood as common as it is unknown as regards its nature to many of our doctors who, if I am permitted to say so, no more know what a fever is than the patient who lies in bed with it. It is a heat, they say, but that a peasant knows and feels, nay a child when it has fever, as well as the learned doctors who pronounce fever to be a fermentation of the blood, imagining that they understand the matter; it is not, however. I will not have anything to do with this question here; but I consider myself obliged to say that the way to cure fever that is practised by most doctors in our country is not right, except for the purse of those who do not scruple to enrich

goed is, als voor de beurs van die gene, die geen Conscientie maken, om sich te verrijken tot schade van een anders gesontheyt. Het aderlaten, 't purgeren, en insonderheyt de koeldranken, en amandelmelk, met de verkoelende diest, en de stricte abstinentie sijn (ik seg het met Confidentie) de regte middelen, om yemand lang met de Coorts te doen gaan of te bedde leggen. 't Is waar, somtijds word de hitte geblust, den dorst gelest, de Coorts gestuyt, en de patiënt gesond na veel tormenten, door een force van de natuur, die heeft weten stand te houden tegens soo veel geweld. Maar de meeste sneuvelen, en eyndigen dese tragedie met te vertrekken na d'andere wereld; veelen ontkomen door een lange, en slepende siekte van eenige weken, maanden, en somtijds Jaren. De sieken sijn dikwils ook selfs oorsaak niet alleen van de Coorts, maar ook van de Toevallen, en de langdurigheyt van dien, met te willen den dorst lessen, de hitte verkoelen, en andere dingen doen die sy wanen tot haar verlichting te sullen gedyen. Met de omstanders, die de sieken dienen, de vrienden, die Compassie, of interest hebben met sijn leven, of dood, die sijn soo vol van raad, en doen soo veel quaads, dat men een gansch boek van doen hadden, om alle die fouten te verhandelen. Wat raad voor de Coorts in dese verwerring? ik moet seggen, dat ons Thee-water een remedie is, en een preservatif voor veele Coortsen.

IX.

Die alle dagen eens of twee reysen Thee-drinkt, en sich wagt van Wyn, Bier, harde, slijmige, soute en sure, spyse, die wyders 't lichaam niet seer verhit door al te groote exercitien, door waken, door sterke emotien, en passien van 't gemoed, die weynig of geen Fruyt eet, en die, soo veel hy kan, de hitte van de lucht, en de Koude van den avond, en de nagt vermijd, die sal niet licht de koorts krijgen, en na dat ik het geloove, noyt, ten ware een Koorts van Pest, of een diergelijke, die men krijgd van een mensch of van de lucht, die d'aller-gesondste infecteert. Ik derf versekeren, dat gedurende 18 Jaren, dat het my te beurt is gevallen te sien soo veel honderden van sieken, ik niet een heb gevonden, die de Coorts hadde, die niet nalatich was geweest, sich wel waar te nemen omtrent de voornoemde dingen. Ik moet 'er nog by doen, dat ik, en eenige weynich persoonen die mijn raad hebben willen, en konnen volgen, ons sedert verscheydene jaren

themselves at the cost of other people's health. Bleeding, purging and especially cooling drinks, and almond-milk, and strict abstinence are, I say it with confidence, the best means to make people go about or lie in bed with fever a long time. It is true, sometimes the heat is extinguished, the thirst quenched, the fever stopped and the patient cured after much torment, by some force of nature which has succeeded in holding out against so much violence. But most patients die and end the tragedy by departing for the next world; many others escape death but remain ill for weeks, months and sometimes years. The patients themselves often not only cause fever but also fits and these of long duration, by quenching their thirst, cooling the heat and by doing other things which they imagine will bring them relief. Together with those around them who serve them, the friends who pity them or are interested in their life or death and who are always ready to advise, they do so much harm that a book could be filled with all the mistakes that are made. What in all this muddle and confusion can be done against fever? I feel bound to say that our tea-water is the medecine and a preservative from many kinds of fever.

IX.

He who takes tea once or twice a day and takes care not to drink wine or beer or eat hard, slimy, salt and sour food, who further does not overheat the body by too much exercise, by sitting up late, by strong emotions and passions, who eats little or no fruit and who, as much as possible, avoids the heat of the air, the coolness of the evening and the night, will not easily, I think never, contract fever, unless it be the fever accompanying the plague or suchlike with which the air infects one and which the healthiest person may get. I will say that in the eighteen years it has fallen to my share to see many hundreds of patients, I have not found one suffering from fever that had not been careless about the above-mentioned things. I must add that myself and a few people who have been able and willing to follow my advice, having for several years adhered to this manner of life, have not suffered from fever up to now, though many other people have

in die manier van leven gehouden hebbende, tot heden toe in geen koortsen syn vervallen, niet tegenstaande de tijd, in welke dat veel andere menschen, de selve gekregen hebben; en ik ben 't eenemaal gepersuadeert, dat de Coortsen ontstaan door dien de menschen geen sorge dragen, om haar bloed te conserveren in een goede dispositie; want soo lange als die duurt, en dat men sijn bloed niet vervult heeft met een groot vuur, of een sout, of een suur, of iets, 't welk sijn reguliere, en sagte omloop troubleert, soo sal men de Koorts niet hebben, alsoo weynig als een Man 't podegra, die nooit Wijn gedronken, nog sijn leden geforceert heeft met die actie, die beter een beest past, als een Man van wijsheyd, en deugt.

X.

De Thee kan ook veel koortsen genesen; maar om dat se alleen niet altijd suffisant is, en dat een Man die de Koorts heeft, wel te handelen, een werk is van grote aangelegentheyt, soo dorf ik my niet onderwinden alhier te seggen, 't geen ik daar van wete; dit is een van de dingen, die tot het ampt van een doctor behooren, waartoe niemand capabel is, als die van sijn jeugd af serieus, en alleen sich daartoe geappliceert heeft. Ik sal dan alleen seggen dat het Thee-water alle personen, die de Koorts hebben, dient in twee occasien: d'eerste is om te sweeten, en te helpen de kragt van de sweet-dryvende Medicijn, die men ingenomen heeft. De twede is, voor den dorst, en insonderheyt op de dagen van intermissie, als de koorts 'er niet is; in 't aankomen, en gedurende de koude, isse goed tegens den dorst, de koude en de beving. In de hette doetse sweten, en beneemt de pijne van 't hooft en veel andere toevallen. Die een continuelle en heete koorts hebben, is 't goed, de Thee met Soete-melk, en wat veel water te vermengen; 't sal haar al swetende en waterende op een nieuwe en seer veylige manier verkoelen, veel beter als alle de vuyle Juleppen en onnutte claretten van den Apoteek, waar in niets is als 't slijm van Gerst, Suyker, Water, en een weynig vileyn suur.

XI.

Men kan een afgaande tertiaan genesen door 6 of 7 kopjens sterke Thee te drinken 2 uuren voor 't aankomen van de koorts, en dan al voort gedurig aandrinkende tot 50, 60 ja 100 kopjens, maar niet soo

contracted it during this time, and I feel sure that fevers arise from people not taking care to keep their blood is good condition; for while this continues and the blood is not filled with great heat or a salt or an acid or something interfering with its gentle circulation, a man will not have fever, no more than a man will get podagra who has never drunk wine nor has forced his members to an amount of action better fit for an animal than for a man of wisdom and virtue.

X.

Tea can also cure many sorts of fever, but as, by itself, it does not always suffice to do so, and that, to treat a man who has fever well, is a thing of great importance, I dare not say here what I know about it; this is one of the things belonging to the doctor's domain and ought to be left to those who have, from their youth, applied themselves seriously to them. I shall only say that tea-water serves those who have fever in two ways: in the first place to enable them to sweat and augment the effect of a sudorific, in the second to quench their thirst, especially on intermittent days, when the fever has stopped; also when it comes on, and during the shakes it remedies coldness, thirst and trembling. During burning ague it makes the patient sweat and takes away headaches and all sorts of fits. In cases of continuous burning fever it is right to drink tea and milk mixed with much water. By sweating and making water the patient will get cool in a new and very safe way, much better than by taking the filthy juleps and useless clarets of the apothecary which contain nothing but the slime of barley, sugar, water and a little of some vile acid.

XI.

A remitting tertian can be cured by six or seven cups of strong tea taken two hours after the oncome of the fever, and then by going on drinking it at intervals, up to 50, 60 even 100 cups, but not strong

sterk van 't extract; de patient geraakt hier door aan 't wateren en sweeten soo krachtig, en soo 't op sijn tijd wel gedaan word, hy verdrijft koorts en alle sijn siekte. Ik soude dit point verder uytstrekken, en tonen dat met weynig andere remedien daar by te voegen, in de Thee de ware cure van alle de koortsen te vinden is, tot confusie van onse naam-Doctoren; maar dit is geen materie, waar van men 't gemeen mag instrueren, dat raakt de Doctoren, tot wien men sijn toevlucht moet nemen, aanstonds als men de koorts gevoeld, sonder te wagten tot dat men in doods-nood is, en dat men een koorts soo gevaarlijk of soo swaar om te genesen, gemaakt heeft, door versuym van niets te doen, of door lossigheyt sich te betrouwen aan sijn eygen raad, of aan die van Vrouwen, Quaksalvers, Apotekers, etc. Ik vrees niet te seggen met sekerheyt, om dat ik het soo menigmaal gesien hebbe, dat hondert menschen sterven, of lang en miserabel siek worden door de abuysen, die men alsoo committeert.

XII.

Indien 't bloed eenig vergif in sich hadde, 't sy uyt de Lucht komende, of ingenomen, of door een steek van een slang of anders, soo soude onse Thee-water sterk en overvloedig gedronken, een deftige remedie moeten syn om door 't sweet uyt te dryven 't selve vergif; 't sy alleen, 't sy dat men by gebrek van een beter remedie een Theriac, Orvietan, etc. eerst had ingenomen; want het Thee-water doet machtig sweten, en selfs die gene, die anders door geen Medicijnen tot sweeten sijn te brengen. Ik heb verscheyde personen op die maniere in siekten, die door sweetdryvende middelen moesten genesen worden, seer sterk doen sweten, en te gelijk seer gemakkelijk, dikwils op een stoel in een tabbert sittende, sonder die benautheyt van in een bedde met dekens en kussens begraven te leggen. Behalven dat terwijl andere sweetdranken de geesten consumeren, soo debiliteren se sich; maar het Thee-water doet sweeten, en 't versterkt te gelijk.

XIII.

Daar sijn nog veel voorvallen, waar in de Thee wonderlijk veel goeds kan doen, met te beletten, of te temedieren de qualen van 't bloed; soo iemand een sware arbeyd of een grote wandeling gedaan

tea; the patient will sweat and make water to such an extent that, if it is done in good time, he gets rid of the fever and of his entire disease. I could go on about this and show that, by adding a few medicines to tea, a genuine cure of all kinds of fever can be found to the confusion of our so-called doctors but this is not a matter which one should teach the public, this is only for the doctors to whom everyone ought to have recourse as soon as he feels feverish, without waiting till he is at death's door or till, by doing nothing, or by trusting to his own advice or to that of women, quacks, apothecaries etc. the fever has become very dangerous and difficult to cure. I do not fear to assert, — having witnessed it so many times, — that hundreds of people die or are very ill for a long time in consequence of mistakes that are made.

XII.

If the blood contained some poison, be it taken from the air, or swallowed, or from the sting of a serpent or otherwise, tea-water, drunk strong and profusely, ought to be an excellent remedy to drive out the poison by sweating, either taken by itself or after theriact, orvietan etc. which, in the absence of a better remedy, had been taken first; for tea-water makes one sweat tremendously even if no other medicines can bring this about. I have, in this way, made many people, who had to be cured by sudorifics, sweat a great deal while they were sitting very comfortably in a chair dressed in a tabard, free from the oppressions of lying in a bed buried under blankets and pillows. Other sudorifics, besides consuming the spirits, debilitate them; tea-water, however, causes sweating and is invigorating at the same time.

XIII.

There are many other cases in which tea can do a tremendous lot of good by preventing or frightening away diseases of the blood. When a man has worked hard or taken a long walk and is very hot, it

heeft, sich seer verhit vindende, 't is de Thee, die seer bequaam is, om sijn hitte te verkoelen, op een manier, die niet heeft dat gevaar, 't welk er is in koele dranken te nemen in soo een occasie: het Thee-water of alleen, of ook wel met Soete-melk, en voor, en na het drinken een kleynen dronk Brandewijn gedaan, als men soo verhit is, sal 't bloed niet alleen verkoelen, maar ook preserveren van soo veel ongemakken, als 'er konnen ontstaan in dien men Water, Bier, Karnemelk, of Wey drinkt. Is iemand verschrikt, of heeft hij een alteratie gekregen, 't is de Thee, die de troublen, welke de passie in sijn bloed, en humeuren, maakt, seer bequaam kan stillen. De bedroefden is het Thee-water een beter remedie als de Wijn; maar hiervan sal ik nog breder spreeken daar na indien yemand door nood, of uyt die sotte gewoonte die men plasier noemt, eenige verkoutheyt in sijn bloed gevat hadde, met te wandelen in de koelte van den Avond en de Nagt, of met een klapschool te houden aan de deur in die tijd, die God geordonneert heeft, om te slapen, soo is 't wederom de Thee, de welke 't sy middernagt, 't sy de volgende morgen overvloedich gedronken, dikwils sonder andere remedie kan weg nemen 't ongemak, dat de koude veroorsaakt heeft; maar 't is beter dit voor te komen, met sich te wagten van de koude van den avond, en de nagt; men moet sich in die uren retireren in sijn Huys, Camer, en Bedde, sonder sich te opposeren aan d'order van God, en sich moedwillich bloot te geven aan perikelen van de koele lucht.

XIV.

Na de maaltijd is een mensch meest altijd wat beswaart, genegen tot de slaap, en de rust; de schole van Salerna, die 't verstand vrij wat beneveld was met de passie, om alles in rijm te seggen, en na de welke onse Doctoren, die slaven sijn van de opinien der ouden, hebben geloofd, dat op te volgen dese inclinatie, en van tafel na 't bedde te gaan, de korte weg was om Cruditeyten te vergaderen, en sijn gesondheyd te ruineren, 't Is waar dat een Man, die sich met spijse en drank, insonderheyt soose swaar is om te verteren, opgevuld hebbende, te bedde gaat leggen, en een uur of twe slaapt, dat die tegen alle reden sich selven soekt siek te maken; maar daarom is niet alle middach slaap verboden. Indien de hete landen sich niet dienden van de middag

is tea that can cool his heat, without the danger which, in such circumstances lies in cool drinks. Tea-water, either by itself or mixed with milk, with a mouthful of brandy before and after, will not only cool the blood when one feels very hot, but also save one from many discomforts that may arise from drinking water, beer, buttermilk or whey. In case a man has had a fright or some trouble, it is tea which is very fit to calm the unrest which passion has caused in his blood and humours. To the afflicted tea is a better remedy than wine; but of this I am going to speak more at length afterwards. If a man has caught a cold in his blood, either through having been forced to go out in the cool of the evening and the night, or through going out urged by the foolish habit called pleasure, or through chatting in the doorway at a time ordained by the Lord for sleep, it is again tea, either drunk abundantly at midnight or the next morning that can, often without any other remedy, remove the discomfort caused by the cold. It is better, however, to prevent this by being on one's guard against the cool of the evening or night, during those hours when it is better to retire into the house, one's room or bed, without opposing the order of the Lord and exposing oneself willfully to the perils of the cool air.

XIV.

After dinner one always feels a little heavy, inclined to sleep and rest; the school of Salerna, whose mind was somewhat befogged by the passion to say everything in rhyme, believed, and our doctors, who are slaves of the opinions of the ancients, have also believed this, that the giving way to this inclination to go to bed immediately after dinner is a short cut to the collecting of crudities in the blood and to ruining one's health. It is true that if a man has filled his stomach with meat and drink, especially if these are hard to digest, and goes to bed and sleeps an hour or two, he tries hard and against all reason, to make himself ill. But therefore all afternoon sleep is not forbidden. If there were no afternoon sleep in hot countries, it would be im-

slaap, soo soude het haar onmogelijk sijn te leven. Onse losse Doctoren moeten, dan, soo los niet oordeelen; maar in ons land (uytgenomen eenige weynige dagen in de Zomer) soo kan men door matig eeten en drinken, door goede, en ligte Spyse, door een Drank, die de hersenen niet beswaard, en door een exercitie van 't lichaam, die niet te swaar is, nog te lang en duurt, maken, dat men na de maaltijd bij na soo fris is, als voor heen; of indien men 't contrarie bevind, soo is 't de Thee, die aanstonds na de maaltijd, of 't welk nog beter is, onder de maaltijd, gedronken, verdrijft seer gelukkig alle dese slaperigheyt, en luyheyt. 't Is de Thee die de dampen uyt de kokende maag na de hersenen opstijgende, en sich door de leden verspreydende, aanstonds verdrijft, soo men aldus mogt spreken; maar die explicatie is gehaalt uyt de valsche medicijne; de waarheyt is, dat de Thee en in de maag, en in 't bloed verdunt, en subtiliseert het al te grove sap van de Spyse en drank die 't bloed te seer verdikt, en in sijn omloop vertraagt; soo dat soo ras als 't bloed fijnder, en subtielder is gemaakt, en met meer snelheyt sijn cours vervolgt, sonder gestuyt te worden en de enge passagien van de kleyne adertjens, de slaap, en de luyheyt vergaan.

XV.

Uyt de selve oorsaak is het, dat het Thee-water wegneemt die benautheyd, om sijn adem te halen, in die gene, die of door een ongesondheyt, of door te veel eeten, of iets anders sich vinden kort na de maaltijd soo beswaard, soo bang, en benaut, insonderheyt soo sy gaan, en, of een trap opklimmen; in dit geval is de Thee een remedie soo kragtich, dat ik my verwondert hebbe meer dan eenmaal te sien in minder dan een uur gaan, springen, dansen, op en nederklimmen personen, die te vooren naulijks gaan konde, die sich op een stoel, of een ledekant nedersetten, hygende na den adem, piepende, verhit, en seer benaut. Die gene, die een benaude borst hebben op een andere manier, sijn miserabel en seer te beklagen, hoewel 't altijd haar schuld is, dat sy er toe gekomen sijn, en nog, dat sy of niet genesen worden, of sich bevrijden van die sware toevallen; maar daar toe is meer van noden, als enkele Thee te drinken, hoewel deselve voor haar een van de grootste remedien is.

De hertkloppinge is een ongemak soo moeyelijk, en soo gemeen

possible to live there. Our free doctors should not judge so freely. In our country, except for a few days in summer, one can by eating and drinking moderately of good and light meat and of a drink that is not heavy for the brains, and by allowing the body to take exercise that is not too fatiguing nor of too long duration, be almost as fresh after dinner as before; but if one is not, tea immediately after, or better still, during the meal will successfully conquer all this sleepiness and laziness. It is tea which at once disperses all the vapours rising from the boiling stomach to the brains, if it were correct to speak in this way; but this explanation has been taken from false medical science; the truth is that tea, both in the stomach and the blood, dilutes and subtilises that too coarse juice of the meat and drink that thickens the blood and makes its circulation slow; so that, as soon as the blood has been made thinner and subtler and continues its course with greater rapidity, without being stopped in the narrow passages of the small veins, sleep and laziness disappear.

XV.

For the same reason tea-water cures the oppression which often troubles those who, either owing to ill-health, overfeeding or to some other cause, can hardly breathe immediately after dinner, especially when they walk or mount a staircase. In a case like this tea is such an effective medicine that I have often been surprised to see how, in less than an hour, those walk, jump and dance, ascend and descend stairs who, before, could scarcely move and used to sit down on a chair or bed, hot and breathing hard. Those who suffer from tightness of the chest owing to other causes, are poor wretches and much to be pitied, though it is always their own fault that they have this trouble and also that they are not cured of it or have got rid of these dreadful fits; but to accomplish this, more is necessary than mere tea-drinking, though tea is one of the best medicines for it.

 

Palpitation of the heart is such an unpleasant complaint and so com-

aan onse natie, en speciaal aan onse Vrouwen dat de liefde, die ik drage voor haar gesontheyd meer als zy selfs, my obligeert, haar te seggen, dat de Thee is die drank, die dese quaal verhindert, en geneest soo wanneer mense gebruykt in die tyd, dat de hertkloppinge nog kan genesen worden; 't is niet dan in 't begin, en in eenige weynig soorten van hertkloppingen, dat 'er raad voor is; maar 't is een vaste raad, dat die geene die sich wagten van een ongeregeld leven en dagelijks Thee drinken, noyt sullen vervallen tot dese horibele indispositie, 't Syn de Gulsigheyt, d'Overdaad, de quade Spysen, 't Suur, de bose passien etc. die de gemene oorsake sijn dat de gene, die geen hert hebben gehad, om haar herte te bewaren, tot straffe van dese lafhartigheyt, vervallen in de hertkloppinge, waar van ieder benaude slag 't geluyd is waar door den Autheur.van de natuur haar 't elkens verwijt dese haare onagtsaamheyt, en weynig sorge, diese gedragen hebben, om haar hert te keren door de Wijsheyt, en de deugd tot hem, die alleen waardig is, dat men hem ons herte geefd.

XVI.

't Geen onse vrouwelijke sexe gewoon is met schaamte te verswygen, of niet dan door een ander, of onder bedekte termen aan een Doctor te seggen, weet ik niet of 't my geoorloft is te noemen, 't Is wonder, dat die gene, die sich dikwils niet schamen, nog over woorden nog actien, waar over sy sich behoorden te schamen, dat die sich schamen te spreken van haar urine en. van yets natuurlijks, in 't welke niets schandelijk is, en dat een eerbaar oor soude quetsen, of 't geen een reyne tonge niet soude mogen noemen. Maar ik pretendeer hier niet een morale te geven aan onse vrouwen, hoewel veel 'er wel een beter van doen hadden, als die gene, waar na dat sy haar leven aanstellen. De compassie die ik hebbe met alle de miserien, die sy, 't sy om haar swakke en dikwils bose naturel, 't sy om andere oorsaken, meerder onderworpen sijn als de mans, forceert my, om haar alle te recommanderen, 't sy getrouwd of niet, 't sy swanger of niet swanger, Thee te drinken. Onder assurantie die haar doe, dat de selve (benevens een reguliere manier van leven in al de rest) haar sal sijn een excellent preservatif, en een remedie voor soo veele van haar gebreken. Het verwekt en het stopt, en doet op sijn

mon, especially to the women of our nation that my concern for their health exceeds their own and obliges me to tell them that tea is the drink that will prevent this evil or cure it, if taken at a time when the palpitations can still be cured; but few kinds of palpitations can be cured and that only in the beginning. It is always advisable, however, to avoid an ill-regulated life and to drink tea daily, so as not to contract this terrible indisposition. It is gluttony, excess, bad food, sour things, evil passions etc. that generally are the cause that those who have not had the heart to keep their hearts in good condition, as a punishment for this faint-heartedness, get palpitations of the heart, every oppressed beat of which is the sound by which the Author of nature reproaches them for their thoughtlessness and lack of care, and for not turning their hearts to the wisdom and the virtue of Him who alone is worthy to receive our hearts.

XVI.

I do not know if I am allowed to mention what our female sex is usually too much ashamed to speak about and will either tell the doctor only in veiled terms or get somebody else to tell him. It is strange that those who are often not ashamed either of words or actions that they ought to be ashamed of, think it shocking to speak about their urine and other natural things, in which there is nothing indecent or that could hurt a modest ear or that a pure tongue should be silent about. But I do not pretend to improve the morals of our women, though many could do with a better kind of morals than those according to which they arrange their lives. The compassion I feel for all the misery they are subject to, much more than the men, either through their natural disposition or from other causes, forces me to recommend to all of them, be they maried or single, pregnant or not, to drink tea, assuring them that this, with an absolutely regular way of living, will be an excellent preservative for them and a remedy for many of their complaints. It is a stimulant and an astringent, it regulates natural evacuation which, when not taking place, or in too great quantity or not at set times, points to indisposition in the blood

tyd en order komen de natuurlijke ontlastinge, die niet, of te veel, of buytens tyds geschiedende een teken is van eenige indispositie in 't bloed, en nog een deel des lichaams, 't welk de Mans niet hebben. Ik sal my op dit point dan niet verder uytstrekken; 't is verstandige genoeg gesegt, en om meer te seggen, soo soud ik my moeten aanstellen tegen veel veroordelen en valsche opinien van onse Vrouwen, en speciaal tegens de Vroedvrouwen, die onwetende, hovaardige en hardnekkige menschen, die door haar onkunde (de compassie doet my de waarheyt seggen in serieuse termen) soo veel Vrouwen martelen, tormenteren en vermoorden.

XVII.

Om dat het leven en de gesondheyt en kragt van een mensch bestaat in sijn bloed, waar van hy eenige ponden moet hebben, en 't geen sijn naturelijke cours in d'arterien en aders moet houden, soo kan noyt sonder gevaar het bloed, 't sy uyt de neus, 't sy uyt de keel, 't sy elders uytlopen. 't Is dan niet sonder reden, dat de menschen verschrikt zyn wanneer sy bloeden, en aanstonds daartoe remedie soeken, omdat in korte tyd 't leven met een weynig bloed kan passeren, of dat een grote bloedstorting oorsaak kan geven aan een water-sucht, aan een teering, aan een ongeneeslijke swakheyt, en aan veel andere miserien.

In drie soorten van bloeden heb ik onse Thee-Water bevonden, dat het overtreft alle de remedien, die tot nog toe onse oude en nieuwe Medicijns gevonden hebben, en ik twijfel niet of 't sal even soo goed zyn in nog twe andere soorten, waar van d'een is de Rode loop, Dysenterie, en d'andere Hemorrhagia uteri, ofte de Rode-vloed der Vrouwen; d'eerste experientie heb ik seer gelukkig aan mijn selven gemaakt; ik had meer dan 4 Jaren na diverse tormenten van Steentjens en Graveel, gedurig bloed gewaterd, niet sonder grote verswakking; alle de remedien, die ik aanwende, konden noyt dit bloeden stoppen, of de pijn van 't Graveel vermeerderde soodanig, dat ik liever 't bloed wilde wateren, als dag op dag die pijn verdragen, die dikwils onverdragelijk was, en een dag of twee my in 't bedde hield. In dese miserie heb ik meer als vier Jaren gesukkeld in een tyd, dat my nog een domesticq quaad trof, 't welk alleen genoeg was, om een man, hoe groot van couragie

and in another part of the body that men have not got. I will not dwell upon this any longer, enough has been said and that clearly too; if I said any more, I should prove myself an opponent of many prejudices and wrong opinions of our women and especially of the midwives, those ignorant, self-conceited and obstinate creatures, who through their stupidity, torment and murder so many women. It is compassion that urges me to tell the truth in serious terms.

XVII.

As life, health and strength in a human being depend on his blood, of which he should have a few pounds and which ought to keep up its natural circulation in the arteries and veins, it is never without danger when it runs out of the nose, the throat or other parts. So it stands to reason that people get frightened when they have a bleeding and immediately seek a remedy for it, seeing that, in a short time, life may run out with a little blood, or that a great loss of blood may be the cause of dropsy, consumption, incurable weakness and so many other troubles.

 

For three kinds of hemorrhages I have found our tea-water to surpass all the remedies our old and new physicians have discovered up to the present, and I do not doubt but it will be equally good for two other kinds, one of which is red flux or dysentery, the other hemorrhagia uteri, or the issue of blood in women. The first experience I had of tea was fortunate for myself. For more than four years I had, after many pains from stone and gravel, often voided bloody urine, so that I was greatly weakened. All the remedies I took stopped the bleeding but only at the cost of greatly increased pain, so that I preferred voiding blood day and night to suffering this pain, which was often unbearable and confined me to bed for a day or two. This misery I bore for more than four years, at a time when I had also domestic troubles, which alone were enough to knock a man down, however great his courage might be. But the Lord, who never deserts

ter neder te vellen; maar God, die noyt de sijnen verlaat, heeft my over 't een en 't ander gegeven een triumph soo groot in mijn oogen, dat ikse niet verwisselde om al de schatten van de wereld; hij heeft my by een gelukkige occasie, sonder te weten dese kragt van de Thee, doen vervallen in een geselschap, dat ik om andere redenen dikwijls bywoonde, en waar door ik meerder Thee dronk, als oyt te voren gedaan hadde. Na verloop van weynig weken vind ik my sonder pyn, sonder Graveel, en het geen my surpreneerde, mijn Urine schoon en klaar en sonder eenig bloed; en 't is sedert die tijd tot heden toe, dat ik niets meer lyde van 'een nog van 't ander. Dese surprenante experientie ontstak mijn yver, om verder dit kruyd te ondersoeken, en mijn arbeyd is niet ydel geweest. Ik verseker hier 't publiek, dat ik sedert die tyd van 't selve gebrek verscheyde personen door het Thee water genesen hebbe; en ik sal daar nog yets van seggen in 't XV. Cap. van de kragt van de Thee tegens het Graveel. 't Bloeden uyt de Neus, word ook dikwils met Thee-drinken genezen, maar om dat sulx niet altijd ontstaat uyt een en de selve oorsaak, en dat de Thee niet is de Panacea, de Lapis Philosophorum of de universelle Medicijne (die mogelijk in de natuur niet is, hoe seer de kranksinnige Chimische schreeuwers daar van roepen) voor alle gebreken, soo moet men een weynig distinctie maken, en sich dienen van dese remedie op sijn tyd en plaats. Ik hebse met succes gebruykt in persoonen, die een blaau-schuyt hebbende, uyt de Neus bloeden, om dat 't bloed scherp is, en een onordentelijke gistinge tusschen 't Suur en 't Sout heeft; dit bloed word getempert, gesuyvert en geredresseert tot sijn sagte en natuurlijke cours, tot een mildigheyt, om geen aders te doorknagen of te doen bersten. In die gene, die 't bloed uyt de borst al hoestende uytspuwen, heb ik de Thee ook seer goed bevonden, en 't selve sedert eenige tyd gehouden voor een van mijn beste remedien in dit geval. Ik sal my contenteren, met het simpel en waaragtig relaas van dese effecten van onse Thee, sonder verder reden te geven van deselven, om dat sulx hier ter plaatse niet kan geschieden, of dat na een brede deductie van veel dingen, die de meeste menschen onbekend zyn, soude moeten seggen veel nieuwe en ongehoorde saken, die ik reservere, tot mijn Latijnsche werk, waar in ik spreken sal met de gene die sulx verstaan, of ten minsten behoorden te verstaan. Laat yemand die ter keele bloed uyt werpt, sich addresseren aanstonds aan een goed Medicijn, en

his people, gave me a triumph, over the one as well as the other so great, in my opinion, that I would not exchange it for all the treasures of the world. On a fortunate day He put me, who did not know about the power of tea, into a company I often sought for other reasons, and this became the occasion of my drinking more tea than I had ever done before. After a few weeks I was rid of my pain and of the gravel and found with surprise that my urine was clear and not bloody, and never since that moment have I suffered from the one or the other. This surprising experience kindled my ardour to examine this herb more closely and my work has not been in vain. I here assure the public that since that moment I have cured with tea-water many people suffering from the same complaint. I shall refer to this again in Chapter XV on the power of tea against gravel. Bleeding of the nose is also frequently cured by tea drinking, but as this does not always arise from the same cause, and as tea is not the panacea, the lapis philosophorum or the universal medicine for every complaint (which possibly does not exist in nature, loudly though mad chemists announce it) some distinction should be made, and it should be used at the right time and in the proper place. I have used it with success for persons who, having scurvy, bled from the nose, the blood being sharp and having an abnormal fermentation between its acidity and its salt. This blood is purified, tempered and reduced to its gentle and natural course and to a softness that will not penetrate through veins nor cause them to burst. For those who, when coughing, spit blood from the chest, I have found tea to be very good and have, of late, considered it one of my best remedies for such cases. I shall content myself with the true and simple account of these effects of our tea, without trying to explain them, for this could only be done here after an extensive deduction of many things unknown to most people; I should have to tell of many new and unprecedented cases, which I reserve for my Latin work, where I shall address myself to those who understand or, at least, ought to understand these matters. Let anyone spitting blood at once go to a good doctor and when the origin of the evil has, after careful investigation, been found (it very rarely lies in the abundance of heat in the blood, as our unreliable doctors are too ready to believe, seeking the whole cure in bleeding and cooling the blood and stopping the burst veins) among other things daily take tea-water, and I dare assure him of a success he will never

na dat die d'oorsaak van dit quaad (die seer selden d'abundantie of de hitte van 't bloed is, gelijk onse losse Doctoren ligtvaardig gelovende, de gansche cuur in 't aderlaten en verkoelen van 't bloed en 't stoppen van de geborstene aders, stellen) wel gevonden en op alles goede ordre gesteld heeft, sich onder anderen dagelijks dienen van Thee-water, ik dorf hem versekeren een succes, waar van hy noyt sich beklagen sal. Voor de disenterie, en de vloed der Vrouwen sal de Thee een excellente remedie wesen, insonderheyt om te stuyten en te regleren die onordentelijke vloeden, die veel vrouwen onderworpen sijn door 't onordentelijk leven, 't welk sy leyden, en insonderheyt door de wan-order van haar gemoed, 't welk nu droevig, dan blyde, nu gerust, dan ongerust, nu sagtsinnig, dan toornig is, etc.. De Thee, om datse meer als een kragt heeft, moet seer goed zyn in een accident soo gecomposeert, en dat soo veel differente en successive oorsaken heeft. De dysenterye komende van een scherp suur, 't welk de darmen exulcereert, en 't bloed doet gisten, kan geen beter remedie hebben, als een alcali in de Thee, 't welk sagtelijk dit suur onderwind, en metter tyd den buyk stopt, sulx dat het Thee-water in de verouderde dysenterie, om veel redenen, een kragtig hulp-middelen sal wesen.

XVIII.

Het Thee-water dan (om alles in een opslag te sien, 't geen men nu in 't brede gesegt heeft) doet dese werkingen in 't bloed van een mensch; het verwarmd, sonder te verhitten; het humecteert: en 't verdroogt, sonder quaad te doen aan de teeringagtige personen; het verdunt en subtiliseert het dikke, en grove bloed; sonder het te doen opvliegen als de Wijn etc. het maakt geesten, en geefd kragt aan swakke, flauwe en langisante menschen; het vordert den omloop van 't bloed, en soo 't hier of daar begon stil te staan, of te stollen, doet het selve smelten, en voort passeren, soo snel, als 't van noden is tot het leven, en de gesondheyt; 't tempert de scherpigheden, en bedwingt de surigheden, die magtige en ordinare Vyanden van 't bloed der menschen, en insonderheyt van onse natie; 't doet Sweeten, en verdrijft 't vergif en geneest de koortsen; in een woord 't is een aangename remedie, en een preservatif voor de meeste gebreken van het bloed, en by gevolg van alles wat daar uyt ontstaat.

regret. For dysentery and the issue of blood of women tea will prove an excellent medicine, especially to stop and regulate this abnormal discharge of blood, to which many women are subject owing to the indecent lives they lead and in particular to the disorder in their minds, being now sad now cheerful, now calm now uneasy, now gentle, now furious etc. As tea is effective in more than one way, it is bound to be excellent for a case so complicated, which has so many different and successive causes. Dysentery caused by a sharp acid exulcerating the bowels and fermenting the blood, could have no better remedy than alkali in tea, which gently neutralizes this acid and gradually stops the belly, so that, in cases of chronic dysentery, tea-water will, for many reasons, prove a powerful remedy.

XVIII.

Tea-water then (to say in a few words what has been said in many) acts thus on the blood of a human being: it warms without overheating, humects, dries up without hurting consumptive people, dilutes and subtilizes thick, coarse blood; it gives spirit to it without exciting it as wine etc. do and gives vigour to the weak, limp and languid; it promotes the circulation of the blood and, when the blood begins to stop or coagulate, causes it to melt and continue its course at the rate necessary for life and health. It tempers its pungency and restrains acidity, the ordinary and powerful enemies of the blood especially of people of our nations. It causes sweating, drives out poison and cures fever. In a word it is a pleasant remedy and a preservative for almost all defects of the blood and consequently for all that arises from these.


Vorige Volgende