Logo DBNL
Opuscula Selecta Neerlandicorum de arte medica. Jaargang 1937 (1937)

Opuscula Selecta Neerlandicorum de arte medica. Jaargang 1937

(1937)– [tijdschrift] Opuscula selecta Neerlandicorum de arte medica–rechtenstatus Gedeeltelijk auteursrechtelijk beschermd

Vorige Volgende

Zevende capittel.
De kragt van de Thee in de mond en de keel.

I.

Na dat men dan de vooroordelen weggenomen heeft, so vereyscht de order van ons desseyn 't werk selfs aan te vangen, en te beschryven de kragten van de Thee, om nu sulx sonder confusie te doen, soo laat ons observeren de cours van dese drank, soo als se van de mond, die haar indrinkt, passeert door alle de wegen, en secrete passagies van 't hchaam, en in passant afspeculeren, wat goed datse aan een yegelijk lid toebrengt, tot de welke datse nadert.

II.

De Thee is naulijks in de mond van de gene, diese sonder vooroordeel drinkt, of sy begint sich selven te vertonen, en hare kragten aanstonds op een aangename wijse te verspreyden. De lippen worden aller-eerst bevogtigt, en genesen van de droogte, die men niet sonder moeyte lijd. De droogte van de lippen is de oorsaak dat 'er een kloof inkomt, die seer de spraak en 't gebruyk van de lippen verhindert, bysonderlijk in de winter als de koude de kanten van die kloof in de lip verhardt, en inflammeert; van al dit ongemak bevryd yemand het dagelijx gebruyk van Thee drinken, 't welk door sijn water de lippen bevochtigt, door sijn Sout versterkt de fijne humeuren, die de huyd glad, schoon en heel houden, ende door sijn kleyne t'samen-trekkende kragt de sweetgaatjens sluyt, om niet te laten passeren die fijne sappen dewelke de huyt voeden.

Chapter VII.
The power of tea in mouth and throat.

I.

Now that the prejudices have been removed, the order of our plan requires that the work itself should be begun and the powers of tea described. To do this without confusion let us observe the course of this beverage, as, from the mouth that imbibes it, it passes all the ways and secret passages of the body, while we shall consider what good it does to each part it approaches.

II.

The tea has scarcely entered the mouth of him who, without prejudice drinks it, when it makes itself felt and pleasantly distributes its power. First the lips become moist and are cured of a drought which was borne not without pain. The dryness of the lips causes the skin to crack, which very much impedes speech and the use of the lips, especially in winter when the cold hardens and inflames the rims of the cracks; the daily use of tea delivers people from this trouble, for its water moistens the lips, its salt strengthens the delicate humours which keep the skin smooth clean and whole, and through its contracting power, the pores are closed so that the delicate juices that feed the skin cannot pass out.

III.

De Tong die gesteld is, om te oordelen van 't geen goed of quaad is voor 't leven en de gesondheyt, soo hy sich wel quyt, ontfangt van de Thee impressien, die seer fijn, delicaat en aangenaam zijn; maar soo hy gederegleert zynde, niets voor goed keurt, als 't geen piquant, sout, suur, soet, grof en scherp is, soo sal hem de Thee soodanig niet voorkomen, als die gene, dewelke haar tong niet bedorven hebben door sulke quade smaken. Maar de aangename geur van de Thee is beter te proeven, als te beschryven; al was yemand insensibel van dese delicatesse, die verre overtreft, al wat voor soet en delicaat passeert, dat sal hem niet beletten, dat de Thee hem niet doe seer veel goets op de tong; sy sal de selve vogtig maken, en bequaam om met snelheyt sich te roeren, gelijk hy doen moet om wel te spreken; ja sy sal penetreren rondom in de tong, en suyveren van slijm en eenig ander quaad, dat de selve heeft, en soodanig versterken, sijn goede dispositie, datse geenszins vervalle tot d'ongemakken, die de selve subject is in de menschen, die geen Thee drinken.

IV.

Dat dit alles wel remarquere een yegelijk, die lust heeft om resonnabel te leven, veel liever als te volgen de irreguliere lusten van de sensuele menschen, die sonder ophouden sich verderven in de dingen, die God tot haar onderhoud geschapen heeft, dat een yeder Thee drinke, en de Wijn, Bier, en andere vuyle dranken quiteren, die de smaak corrumperen, de lust meer en meer ontsteken, de welstand van lichaam en ziel ruineren, en in 't kort de mensch een volkomen slaaf maken van menigvuldige Appetyten.

V.

Men soude sonder reden evenwel blameren het matig gebruyk van Wijn en Bier; maar een redelijk mensch, die weet de swakheyt van de natuur, de kragt van de gewoonte, 't geweld van de verdorvenheyt, en de concupiscentie, en dat het by na mogelijk is te resisteren aan

III.

The tongue, whose function it is to judge of what is good or bad for life and health will, if it does its work well, receive of tea impressions which are pleasant delicate and refined; but if, being badly regulated, it does not approve of anything but what is piquant, salt sour, sweet, coarse and pungent, then tea will not seem the same to him as it does to those who have not spoilt their tongue by such bad tastes. But the pleasant flavour of tea is better to be tasted than described; even if one is insensible to this delicate flavour, which far surpasses all that passes for sweet and delicious, nevertheless tea will do much good to the tongue; it will moisten it and make it fit to move quickly, as is necessary for good speaking; it will even get around the tongue and clean it from mucus or any other evil it has, and strengthen its good disposition so much that it remains free from the troubles it is subject to in people who drink no tea.

IV.

Let any one wishing to live reasonably pay attention to this: much better than to imitate the irregular desires of sensual people, who constantly destroy themselves in those things that God has given for their sustenance, it is for every one to drink tea and abstain from wine, beer and other unclean drinks that corrupt the taste stimulate the desires and ruin the well-being of body and soul, in short turn man into a perfect slave of manifold appetites.

V.

It would be unreasonable to blame the moderate use of wine and beer; but a reasonable being, who is aware of the weakness of human nature and the force of habit and the power of wickedness and concupicence, and knows that it is almost impossible to resist the temp-

de tentatie waar in men vald als de Wijn onse ordinaris drank is, hy abstineert daarom veel liever geheel daar van, om niet te vervallen tot de dronkenschap, die hy houd voor de doot van sijn ziel, welkers leven hy alleen soekt.

VI.

De Thee is een aangename drank, en die meer playsier geeft de gene, diese kennen, als oyt Wijn, Bier of diergelijke dranken; maar 't is ook een drank, die de smaak niet corrumpeert, de lust niet ontsteekt, nog de geest beswaart door slaap of dronkenschap. Dit is dan de drank waar van 't plaisier niet dangereus is nog voor de geest, nog voor 't lichaam, daar ter contrarie de Wijn, 't Bier en al wat 't suur en sout nadert, altijd schadelijk is, soo men 't niet seer menageert, 't welk beswarelijk is te doen, om dat die dingen van tijd tot tijd de lust vermeerderen, en ons tegen wil en dank doen vervallen tot de debauches, die men in Thee ook wel begaan kan tot schade van sijn beurs en tijd, maar noyt tot schade van sijn gesondheyt.

VII.

De Thee bevogtigt soo veel de mond als de tong en de lippen, sy beneemt dan den dorst, die een van de dingen is, die men niet lang kan lyden sonder gevaar van sijn leven; dese waarschuuwt ons van 't gebrek van vogtigheyt in 't lichaam, en laat ons geen rust voor en aleer men haar voldaan heeft. Een yegelijk dan moet drinken als hy dorst heeft; maar gelijk den dorst niet ontstaat uyt een oorsaak, soo is 't niet altijd even veel wat dat men drinkt. Laat ons hier een weynig van seggen tot onderrigtinge der gener, die mogelijk dat soo wel niet bedagt hebben.

VIII.

Soo lange vochtigheyts genoeg in ons bloed is, om 't selve fluide te maken, en de hitte te temperen, soo dat het in sijn omloop niet gestuyt worde, en alle de partyen van 't lichaam fournere de geesten en 't voedsel, 't welk sy van noden hebben een yegelijk tot haar leven

tations into which one falls when wine is one's ordinary drink, much rather abstains from it altogether than risking drunkenness, which he holds to be the death of his soul, the life of which is all he seeks.

VI.

Tea is a pleasant drink which gives more enjoyment to those who know it than ever wine, beer or suchlike beverages could do; but it is also a drink which does not corrupt the taste, inflame the desires or make the mind heavy with sleep or drunkenness. So this is the drink the enjoyment of which is not dangerous, either for the mind or for the body, while on the contrary wine, beer and all that has something sour and sweet in it, is always harmful if not taken very sparingly, which is difficult to do as these things, from time to time, increase the desire and, against our will, lead us into debauches which can indeed also be indulged in with tea to the detriment of one's purse and time, but never to that of one's health.

VII.

Tea moistens both the mouth, the tongue and the lips, it quenches thirst which is one of the things one cannot suffer long without endangering one's life. Thirst warns us of the need of humours in the body and does not stop troubling us till we have quenched it. So every one ought to drink when he is thirsty. But as thirst does not always arise from the same cause, it is not always the same what one drinks. Let us say something of this here for the instruction of those who have perhaps not thought much of it.

VIII.

As long as there are enough humours in our blood to keep it fluid and temper its heat, so that it is not stopped in its course and can provide all the parts of the body with the spirits and food they need for their life and function, as long, I say, as the blood has enough

en functie, soo lange seg ik, het bloed vogtig is, soo sal ons de mond niet droog wesen, den dorst niet quellen, en den drank onnodig zyn. Maar in dese staat is het bloed niet lang; het consumeert syn vochtigheyt sonder ophouden, 't is wel haast droog, soo men niet ten minsten 2 of 3 reysen op yeder dag drinkt, en 't bloed bevogtigt. In een gesond mensch verliest het bloed in sijn omloop een weynig vochtigheyt door de kamer-gang; wat meer door de Nieren en Blaas: maar aldermeest door 't sweet, en de insensibele transpiratie, die in een dag meer 't bloed verdroogt, als een mensch in veele dagen water quyd word door de Urine. Dese onophoudelijke consumptie is de natuurlyke oorsaak van den dorst en het onveranderlijk noodlot van drinken, en daar is geen andere remedie tegens in de natuur te vinden, als het water, 't welk men gedwongen is ten minsten soo veel te drinken yeder dag, als 'er in het lichaam geconsumeerd word, om dat 'er altijd water moet sijn, soo men leven sal, en insonderheyt soo men gesond sal leven. De natuurlijke dorst wordt dan gelest met 't water, en men moet daar van drinken, na proportie, dat men de vochtigheyt van noden heeft, en dat mense meer of min behoud of consumeert; want dit kan in alle menschen 't selve niet sijn, om datse alle niet alleens leven, noch haar lichamen gesteld hebben op een en de selve manier.

IX.

Voor de natuurlijke dorst in een gesond mensch, en die een regulier leven leyd, behoeft men geen regels te geven, als die gulde regel van de matigheyt die het Charakter is van een wijs en vroom man, maar om dat weynig menschen gesond sijn, selfs dan wanneer sy roemen van haer gesontheyt, en dat men niet veele kan vinden, die een natuurlijke dorst hebben; soo is 't van noden alhier in passant noch yets te seggen, wat men drinken moet, 't welk wy eerder sullen konnen doen, als sy sich sullen gedragen na de selve regulen in de conduite van haar leven.

X.

Ik noem alle dorst onnatuurlijk, die ons seer moeyelijk is, die niet aanstonds gelest word door water, en die een andere oorsaak heeft, als de natuurlijke droogte van een bloed, het welk een getemperde

humours, the mouth will not be dry, thirst will not trouble us and drink will be superfluous. But the blood does not long remain in this condition; it constantly consumes its own humours and, unless one drinks at least two or three times a day and moistens the blood, it will soon get dry. In a healthy person the blood loses some humours in his stools, a little more through the kidneys and bladder, but most of all through the sweat and the insensible perspiration, which takes more moisture from the blood in one day than one loses through urine in many days. This constant consumption is the natural cause of thirst and of the unalterable fate of drinking, and no other remedy is to be found for this in nature than drinking; one ought to drink at least as much every day as the body consumes, because water is necessary to life and to health. Water quenches natural thirst and one ought to drink of it in proportion as humours are needed, and as more of it is retained or consumed; for this cannot be the same in all human beings, they not all living or having regulated their bodies in the same way.

IX.

For the natural thirst of a healthy person leading a regular life, no rules need be given besides the golden rule of moderation, which characterises a wise and pious man, but as few people are healthy, even when they boast of their health, and as not many can be found with a natural thirst, it is necessary to say a few words here about what one ought to drink, which we shall be all the readier to do, if people will behave in accordance with these rules in the conduct of their lives.

X.

I call all thirst unnatural which troubles us very much, which cannot immediately be quenched by water and which has another cause than the dryness of the blood that has a tempered heat. But I

hitte heeft. Maar ik noem een gecorrumpeerde dorst, die onse lust opwekt tot yets anders, als water en niet te blussen is, als door Wijn, Bier ofte yets 't geen de gedereguleerde smaak flatteert.

XI.

De hitte van de lugt verhit en verdroogt ons lichaam, en verwekt een dorst soo veel te groter als de hitte is: een sterke ofte langdurige commotie van 't lichaam verhit, verdroogt en maakt ons ook dorst. De slaap schijnt ons te bevogtigen en als te ververssen; maar het lang waken ontsteekt het bloed, en is oorsaak van den dorst. Daar is niets dat soo seer den dorst maakt, als de Spyse die met Peper Ajuyn, Nagelen, Sout, etc. smakelijk is gemaakt; ja selfs den drank die de dorst behoorde te lessen, word ordinaris niet gedronken, als om den dorst te verslaan, en kort daar na selfs op te wekken: invoegen dat de menschen niet eeten als om te eeten, en niet drinken als om al wederom te drinken.

XII.

Soo 't bloed seer verhit of met grof en dik Sout vervult, of lymig is, om aan de mond onophoudelijk te geven het Speeksel, die de selve altijd vochtig houd, soo ontstaat 'er een dorst, welke niet te lessen is, gelijk ondervinden de gene, die de koortse, de Blaauwschuyt, de Scheur-buyk, het water, de Teeringe, ofte yets diergelijks hebben. 't Is van dese dat geseyt is:

Que plus sunt potae, plus sitiunter Aquae.

Soo lange 't bloed van dese personen niet verbeterd is, en haar gesontheyt hersteld, soo is 't haar onmogelijk om van den drank te abstineren.

XIII,

De dorst en de smaak sijn twee compagnions, of liever de smaak speelt ordinaris de meester, en reguleert met een hardnekkigheyt den drank, die de dorst simpel begeerde. En yeder verkiest sich een drank, die hem de imaginatie, en de gewoonte smakelijk maakt: dese wil hy en

call that a corrupt thirst that incites our desire to something else than water and is unquenchable except by wine, beer or what flatters an ill-regulated taste.

XI.

The heat of the air heats and dries our body and causes thirst which is greater in proportion to the heat; a strong or long commotion of the body heats, dries up and causes thirst. Sleep seems to moisten and, as it were, refresh us, but the blood is kindled and thirst is caused when we keep awake long. There is nothing that makes us so thirsty as food flavoured with pepper, onions, cloves, salt etc., nay the beverage that ought to quench the thirst is, as a rule, not drunk except to quench it for a moment and shortly after even rouse it again: so that people do not eat except in order to eat and do not drink except in order to drink again.

XII.

When the blood is greatly heated or full of coarse thick salt, or full of mucus, then in order constantly to supply the mouth with saliva to keep it moist, a thirst is caused which is not to be quenched, as those experience who have fever, scurvy, dropsy, phthisis or suchlike. Of these it has been said that:

Que plus sunt potae, plus situntur aquae.

While the blood of these persons has not improved, nor their health been restored, it will be impossible for them to abstain from drinking.

XIII.

Thirst and taste are two companions, or rather taste usually plays the master and persistently regulates the drink which thirst simply desired. Every one chooses a beverage which imagination and custom render palatable to him; this he wants and no other, even though

geen ander, al was 't ook dat hy uytgekosen hadde een drank tot schade van de gesontheyt en om sijn leven te verkorten. In ons Land, en dese dertele eeuwe vind men weynig personen, die sich vergenoegen met een drank: niemand by na drinkt om gesond en lang te leven; alle volgens haar lust en begeerte, de selve voldoende soo veel 't haar mogelijk is. Een boer heeft lust tot sijn Wey en Kaarne-melk; d'andere vinden meer smaak in 't Bier en Wijn, en dat van allerley soorten; maar wie maakt gebruyk van sijn reden, om uyt te kiesen die drank, die den dorst beneemd, sonder 't leven of de gesontheyt te quetsen? ik sal my niet ontsien met confidentie te seggen, dat indien onse Natie belieft reflexie te maken op het drinken, dat sy bevinden sal, dat de Wey, Karne-melk, Bier, Wijn en 't simpel, en koud water, sijn dranken, die noyt yemand gebruykt als met gevaar van lijf en leven. 't Is het warme Thee water alleen dat men d'eer moet doen, om het te prefereren boven alles, en waar van men met waarheyt kan versekeren sonder eenige vrese van sich te bedriegen, dat het de eenige drank is, die altijd goed en noyt quaad doet; een lof voorwaar, 't welk de blote ervarentheyt aan geen van d'andere dranken soude derven geven, dewijl sy al te samen al lange haar reputatie verloren hebben, in soo verre dat niet een eenig mensch die meer soude willen gebruyken, indien de menschen haar selven op 't point van de gesontheyt lief hadden, en haar eygen vleesch in plaats datse 't nu haten, koesterden.

XIV.

Dat het Thee-water de natuurlijke en tegen natuurlijke dorst volkomen blust, is soo waar, dat men niet gelooft, dat 'er yemand sulx soude derven tegen-spreken: sy behoeven maar een preuve daar van te nemen, en soo dikwils als 't haar belieft, sy sullen noyt Theedrinken, of haar dorst, hy sy wat dat hy zy, en waar uyt ontstaan, sal onder 't drinken, of kort daar na overgaan.

XV.

Indien dan de Thee soo wel den dorst verslaat, soo is 'er geen reden, waar om niet een yegelijk, die sijn dorst begeert te lessen, en dese drank heeft, de selve drinke, 't en ware datse schadelijk was voor d'andere leden van 't lichaam; maar 't gevolg van onse handelinge

the drink he has chosen should be noxious to his health and shorten his life. In our country and in this frivolous century, few people are found who are satisfied with one beverage. Hardly any one drinks to live healthy and long, all pamper their lust and desire to satisfy these as much as possible. A peasant likes his whey and buttermilk; some one else prefers all kinds of beer and wine. But who uses his reason to choose the drink that quenches thirst without hurting life or health? I venture to say that if our nation will consider the question of drinking, it will find that whey, buttermilk, beer, wine and cold water are drinks which no one can ever take without some danger to the body and to life. Only to warm teawater the honour is due that it ought to be preferred to any other beverage, and of this it can be truly asserted, without any fear of deceiving oneself, that it is the only beverage which always does one good and never hurts; a praise which mere experience would never dare to give to any of the other drinks, as they all have long since lost their reputation, so that not a single person would be willing to drink them if he loved and cherished his own body and health, instead of hating them as is generally done now.

XIV.

That tea-water completely quenches natural and unnatural thirst is so true that no one is likely to contradict it. A proof need only be taken and repeated as often as one likes and it will be found that, no matter what has caused the thirst, it will disappear during or shortly after the drinking.

XV.

If then tea quenches thirst so well, there is no reason why not every one that wishes to quench his thirst and has this beverage should drink it, unless it be harmful to the other parts of the body. The following part of our treatise will obviate this fear, however, and show

sal die vrese wegnemen, en doen sien, dat het Thee-water soo gesond is voor 't gansche lichaam, als bequaam om den dorst uyt de mond weg te nemen.

XVI.

't Sijn de smaak, de gewoonte en de hardnekkigheyt, die, gelijk se altijd vyanden sijn geweest van de reden, sig opposanten sullen verklaren; maar de reden in de raisonnabele personen sal haar in geen oppositie ontfangen; en de begeerte om na te volgen 't geen veel gedaen werd, sal andere menschen ook Thee doen drinken, en met 'er tijd smaak vinden in dese Nectar, ja 't is op dese manier, dat men veele personen, die eerst het Theewater voor enkel of voor schotel water hielden, daar na 't selve hebben leren drinken met smaak en plaisier; want wat wil doch yemand beter drank hebben, als die hem seer wel den dorst verslaat, die aangenaam is, die geen 't minste quaad hem doen kan, die ter contrarie seer veel contribueert om lang gesond, wijs en met het allerbeste plaisier te leven, die sijn quade lusten noyt ontsteekt, en soo hy eenige heeft, de selven helpt verstikken? Thee-water is dan den regte drank voor allen die dorst hebben, het sy in tijde van gesondheyt, het sy van siekte.

XVII.

De Wijn is niet voor den dorst, gelijk blijkt, dat den dorst soo veel te grooter word, als men meer Wijn drinkt, en nog meer, soo de Wijn weynig water heeft of pure Brandewijn is.. 't Bier moet seer dun sijn, soo men 't houden sal voor de ordinaris drank voor den dorst; maar wie weet niet hoe selden dat men goed, gesond en smakelijk Bier bekomen kan, hoe dikwils het water vuyl is, 't Bier onsuyver, suur en scherp, waar uyt soo veel qualen ontstaan in onse Natie. De suyvere melk kan dan ook geen dagelijkse drank wesen, om datse te veel voedsel geeft, te ligt van de lugt suur word en bederft, ofte in de lichamen van onse menschen door 't overvloedig suur, 't welk sy hebben, tot een quaad humeur verandert. Haar Wey en Karne melk sijn de drank van de huys-lieden; maar die niet veel verschilt van

that tea-water is both wholesome for the whole body and able to quench the thirst in the mouth.

XVI.

Taste, custom and obstinacy who have always been enemies to reason, will here too prove themselves opponents; but sensible people will show their reason in not opposing tea. The desire to imitate what is much done will cause other people to drink tea too, and gradually they will begin to like this nectar; indeed, it is in this way, that many people who at first thought tea-water nothing but dish-water, later learnt to drink it with taste and pleasure; for what drink could be better than that which quenches thirst, is pleasant, cannot do any harm, on the contrary, contributes much to health, wisdom and pleasure, never kindles evil desires or, if one has any, helps to suppress them? So tea-water is the right drink both in sickness and in health for all who are thirsty.

XVII.

Wine does not quench thirst; this appears from the fact that thirst increases as one drinks more of it, especially when it contains little water or is pure brandy. Beer has to be very mild to serve as an ordinary drink against thirst; but who does not know how rarely good, wholesome, tasty beer is to be obtained; how often the water is dirty, the beer impure, sour and sharp, causing many of the diseases that our nation suffers from. Pure milk cannot be a daily beverage, because it contains too much nourishment, spoils too easily and gets sour through the influence of the air or turns into a bad humour owing to the abundance of acidity in people's bodies; its whey and buttermilk are the beverages of country folks; they differ little from water except in still containing a little cream and butter so that,

enkel water, als datse een weynig van de Room en Boter noch in sich hebbende, binnen korte uyren goor, suur en scherp word, soo dat indiense yemand alle dagen drinkt, daar door sijn lichaam met suur en slijm opvuld, de maag en 't bloed seer verkoeld, sijn ingewanden verstopt en sich disponeert tot soo veel qualen, als men kan observeren in de boeren, soo men daar op belieft reflexie te maken; behalven dat, gelijk de Wijn en Bier door sijn hitte de hersenen, en de geest bederven, en tot de wijsheyt onbequaam makende, 't herte te gelijk disponeeren tot de ondeugd, soo is 't de Wey en Karne melk, die de maag slap maakt, 't bloed koud en traag, de hersenen vadsich, dom, slaperig en sonder geest, ende by gevolg de menschen doet worden stupide, en gansch onbequaam tot studie, verstand en deugd, de welke nogtans de qualiteyten sijn, die men behoord te soeken boven alles. Het Thee-water dan is 't alleen, 't welk men sonder eenige vrese van eenig quaad kan uytkiesen voor sijn drank, sonder dat men behoeft te vresen, dat het warme Thee-water geen dorst soude verslaan soo wel als simpel water of bier, dat koud is. 't Is maar de enkele gewoonte, die de menschen koud Bier of water doet drinken: een gewoonte (gelijk ik voorheen getoond hebbe) die seer gevaarlijk is, om dat het leven, de gesontheyt en alle het welwesen van de maag, 't bloed, de herssenen en alle de leden bestaat in de warmte, die men ligt kan uytblussen. 't Is ook een gewoonte, die sijn oorspronk moet hebben uyt een hitte, die grooter is, als sy behoord te wesen, en die men door Wijn, Specerijen en andere verhittende dingen verwekt heeft en nog voed. De menschen, die een natuurlijke temperament hebben, en niet als goed voedsel eeten, sonder sich soo veel te verhitten, die sullen bevinden, dat sy geen koele drank van noden hebben. Daar sijn veel gebreken, die onse natie lijd ter oorsake alleen van datse koud Bier drinkt in een Land soo koud, en waar in dat men weynig Somer heeft, en daar men noch veel andere verkoelende dingen daar en boven gebruykt. Ik kan veel personen, en ik weet selver wat maagen buyk-pijnen ik geleden hebbe, eer ik Thee kende, en dat ik sedert van al dat niets geweten hebbe; ik seg ik ken veel personen, die niet alleen haar Bier moeten warm maken, maar die met een koude dronk Bier in de Winter een siekte meer dan eenmaal veroorsaakt hebben, die vol gevaar was, en in sommige dodelijk. Den Autheur van de Acta Philos. Anglicae Soc. Vol. 2, pag. mihi 240 (of mogelijk dit boek by sommige meer credit vonde) verhaalt een voorval, waar van ik

within a few hours they turn sour and pungent; hence anybody drinking them daily would fill his body with acidity and slime, very much cool his stomach and blood, obstruct his bowels and prepare himself for many diseases, as can be observed in peasants when attention is paid to them; besides, likewise as wine and beer, through their heat, harm the brains and the mind and render them unfit for wisdom, at the same time disposing the heart to vice, so whey and buttermilk weaken the stomach, render the blood cold and slow, the brains lazy, stupid, sleepy and insipid and consequently cause people to become dull and lose the capacity for study, virtue and understanding, which are qualities one ought to seek above all things. Hence it is tea-water only that one can choose as a drink without any fear of bad consequences, while warm tea-water quenches the thirst as well as unmixed water or beer that are cold. It is only custom which makes people drink cold beer or water, a custom which, as I showed before, is very dangerous, seeing that life, health and the good condition of the stomach, the blood, the brains and all the members consist in warmth, which can easily be extinguished; it is also a habit finding its origin in a heat greater than it ought to be, caused and increased by wine, spices and other heating things. Those who have a natural temperament and only eat good food without heating themselves a great deal, will find that they need no cooling drinks. Our nation suffers from many defects caused only by drinking cold beer in a cold country, which has little summer and where many other cooling things are indulged in besides. I know many people and I myself know how much suffered from stomach- and belly-ache, before I got to know tea and that ever since I have known it, I have not been troubled by them. I say I know many people who not Only have to warm their beer, but have, more than once, by drinking cold beer in winter, contracted a very dangerous illness, sometimes ending in death. The author of the Acta Philos. Anglicae Soc. Vol. 2, page mihi 240 (in case this book finds more credit with some) tells of a case, such as I have seen more than once here, of a clergyman, who had been accustomed for some time to drink lukewarm beer, coming to a house in the summer, where, after sucking a pipe of tobacco, he drank cold beer which, to his astonishment, was offered him and which, perhaps owing to surprise or to modesty (as people sometimes, out of modesty, dare not refuse anything, however bad it may be, to the

hier diergelijks meer als eens gesien hebbe, dat een Predikant die gewoon was geweest eenige tijd laauw Bier te drinken, gekomen in de Somer in seker huys, gedronken heeft, na dat hy een pijp Tabacq gesogen hadde, koud Bier, dat men hem tot sijn verwondering presenteerde in die tijd, en 't geen hy 't sy uyt verwonderinge, 't sy uyt een modestie (gelijk veel menschen tot schade van haar leven en ziel dikwijls een modestie hebben om niets te refuseren, hoe quaad het ook is) aan nam: van daar verreysende te paard, soo gevoeld hy korte daar na sijn maag ontsteld, hy moet 2 à 3 reysen van 't paard om te braken; 't huys komende vermeerdert het braken; hy houd het bedde, en sterft daegs daar aan. Een exempel soo considerabel, dat het verdient de reflexie van een yegelijk, om sich te spiegelen, en die door reden niet was te leyden, leere door een exempel soo grof na te laten de quade gewoonte van koude drank te drinken.

XVIII.

De schone geur van de Thee, en de prompte kragt, die sy heeft, om de droogte van de mond, en den dorst te benemen, is soo aangenaam niet aan de gene diese drinken, dat sy daarom soude willen verliesen de schoone wittigheyt en vastigheyt van haar tanden. Die vrese treft allermeest de Juffers, de welke soo wel de witte tanden beminnen als de schoonheyt van 't aangesigt en de andere leden. Ik sal alhier niet zeggen, dat ik compassie hebbe met haar swakke geest die in plaats van andere amours, liefde heeft voor een goed, dat soo ydel is als een bloem, die schoon in de morgenstond, op de middag verwelkt; maar ik sal haar versekeren, dat noyt de Thee of 't water, heet gedronken, haar tanden swart of los maakt, 't Is de Blaauschuyt die sulx doet, en die geneest men veel eer door Thee te drinken; maar de Suyker, de Confituren, het Fruyt, 't Suur en Sout, waar in onse Juffers soo veel, ja meer debauches bedryven als de Mannen in Wijn of Tabak, die sijn 't welke haar lichaam bederven, de Blaauwschuyt veroorsaken, en de Tanden swart en los, soowel als de mond en adem stinkende maken. Soo sy believen dese dingen na te laten, of seer sober en selden te gebruyken, ik sta borg, dat haar Tanden noyt swart of los sullen zyn, al drinken sy alle dagen de Thee. Maar indien dat de Moeders, Minnens, Dienstmaagden, en al wie sich be-

detriment of their life and soul) accepted it. Departing thence on horseback he soon felt that his stomach was out of order and had to get down from his horse two or three times to vomit; this got worse when he came home, he went to bed and died the next day. An example so considerable that it deserves the reflection of everybody to take warning from it. Who will not listen to reason may learn from such a striking example to give up the bad habit of drinking cold beverages.

XVIII.

The delightfal flavour of tea and the power it has immediately to banish thirst from the mouth, is not so pleasant to those who drink it for them to be willing to lose the beautiful whiteness and firmness of their teeth. This is especially the fear of young ladies who love white teeth as much as the beauty of their faces and other members of the body. I shall not say here that I feel compassion for their weak minds which, instead of having other affections, love a thing as vain as a flower, beautiful in the morning faded at noon; but I want to assure them that neither tea nor its water drunk hot will make their teeth black or loose. It is scurvy that does this and it is cured by tea-drinking. But it is sugar, preserves, fruit, sour and salt things in which our young ladies indulge so much, nay more than men in wine and tobacco, that spoil their bodies, cause scurvy, loosen and blacken their teeth and also cause a foul breath. If they abstained from these things or rarely and very moderately partook of them, I warrant them that their teeth would never get black or loose, even if they drank tea every day. But if mothers, nurses, maids and all those whose task it is to bring up children, were a little more careful to give them good food instead of so much sugar, preserves, fancy-cakes and other useless things, children would get better teeth

moeyen met Kinderen op te voeden, wat meer sorge dragen, om haar in plaats van soo veel Suyker, Confituren, Bancquet en andere onnutte spysen, goed voedsel te geven, soo sullen de Kinderen schoonder sijn van Tanden, Aangesigt en alle de Leden, gelijk dat dikwils de oorzaak is, dat de Boeren en de arme Luyden schone Kinderen hebben; ja hare Kinderen souden altijd schoonder wesen, indien dat den arbeyd, de Son en de vuyligheyt, waar in de Kinderen opgebragt worden, haar niet bedorven.

XIX.

Laat dan alle de Juffers en die gene, die behagen hebben in witte Tanden, die met rood en goed tand-vleesch beset en vast staan, gedenken, dat indien sy haar bloed door 't Suur, Sout, en slijm niet bederven, dat sy gesond sullen sijn van aangesigt, mond en tanden. Het Theewater selfs houd de mond en tanden reyn, schoon, en spoeld alle vuyl, 't welk daar in blijft sitten, veel beter af, als wanneer men Wijn, simpel Water of Azijn of Poejers daar toe gebruykt; de Tande stokers sijn ook schadelijk, om datse de tanden door 't lang gebruyk van de selve los maken.

XX.

De Thee doet nog een deugd aan de Mond en de Keel, die seer groot is; sy preserveert haar van verscheyde moeyelijke gebreken, die in ons Land seer gemeen sijn; de klier-geswellen, water-kanker, de huyg, de immflammatie, of, gelijk men het noemd, de bruyn en 't gedurig quylen. Die dese accidenten gehadt, of in anderen gesien hebben, weten wat datse zyn; men kan met sekerheyt zeggen, dat de Thee dagelijks gedronken, is een magtig preservatif tegens de selve; daar sijn verscheyde persoonen, die getuygen, dat sy niet een van alle die quaden subject sijn geweest, na dat sy Thee dagelijks gebruykt hebben; de Chinesen seggen ons, dat het haar remedie is om te genesen die vogtige monden, die gedurig van quyl, en dikwils vol van Sout water zijn, met een walging, en als een flauwte om 't hert, soo dat het schijnt als of 't hert in 't water lag. De Thee droogd op en geneest de Catarnen,

and finer faces and bodies. Hence it is that peasants and simple people often have good-looking children; indeed their children would always look better if they were not spoilt by hard work, the sun and the dirt in which they grow up.

XIX.

Let then all young ladies and those who like firm white teeth with good red gums remember that, if they do not spoil their blood by acidity, salt and mucus, they will have healthy faces, mouths and teeth. Tea-water even keeps the mouth and teeth clean and washes away all the refuse that remains in them, much better than wine, water, vinegar or powder; tooth-picks are bad too, for, when often used, they loosen the teeth.

XX.

There is another great service that tea renders the mouth and the throat; it saves it from several unpleasant defects very common in our country, scrofulous tumours, noma, uvulitis, inflammation of the throat or diphtheria, as it is called and frequent slavering. Those who have had these troubles or seen them in others know what they are; it is certain that tea daily drunk is a great preventive from these. Many people have attested that after drinking tea daily they have not been subject to any of these evils. The Chinese tell us that tea is their medicine to cure mouths frequently full of slaver and salt water, attended with nausea and faintness round the heart, so that it seems as if the heart lay in water. It is commonly thought that tea dries up and. cures catarrhs, sinkings and defluxions, so it must be right for the above mentioned troubles in the mouth

sinkingen en defluxien na 't gemeen gevoelen; ergo soo moedse goed sijn voor de voorsz. gebreken in de mond en de keel, om dat die ontstaan uyt sinkingen. Maar de Thee droogd niet op, en nogtans geneestse alle de quaalen, die men gelooft dat uyt sinkingen ontstaan. De voornoemde gebreken van de Mond en Keel ontstaan door een seker gebrek in de klieren, die verspreyd sijn in de gansche mond; wanneer dat haar kleyne gaatjens verstopt worden, en dat sy niet meer konnen doen het werk van een teems, soo swellense op, en dan is 't dat men gevoeld een van die voornoemde accidenten, die soo veel te gevaarlijker is, als d'opgeswollene klieren groter sijn, meer vervuld, en 't humeur, 't welk 'er in sit en gedurig invloeyd, scherper is. Indien 'er sure en soute deeltjens te samen sijn, soo geschiet er een strijd onder de selve, die hitte en pijn geeft, 't welk men inflammatie noemd. Soo ter contrarie de gaatjens van de klieren al te wijd sijn, soo latense te veel nats doorsypelen, en vervullen de mond met slijm en quyl; maar waar heen word ik vervoerd? 't is hier de plaats niet, om als een Medicijn te raisonneren; ik verseker alle personen, die my sullen gelieven te geloven, dat de Thee soodanig belet de verstoptheden van de klieren, en soo der selver gaatjens te wijd sijn, die soo sluyt door haar samen-trekkende kragt, dat geen van alle die gebreken konnen gebeuren aan Thee-drinkers, 't en sy dat sy sich niet wagten van de andere oorsaken, waar uytse konnen ontstaan, van de welke men in 't gevolg sal spreken.

and the throat, because they are caused by sinkings. But tea does not dry up, yet it cures all the complaints that are believed to be caused by sinkings. The above-mentioned troubles in the mouth and throat are caused by a defect of the glands which are spread all over the mouth. When their small holes are clogged and they can no longer act as a sieve, they swell and cause the trouble before-mentioned, which is more dangerous in proportion as the swollen glands are larger and fuller and as the humour inside them and that which constantly flows in, is sharper. When there are both acid and salt parts, there is a struggle between them, which causes a heat and pain called inflammation. When, on the contrary, the holes of the glands are too large, they allow much fluid to ooze out and fill the mouth with mucus and slaver. But all this leads me too far; this is not the place to reason like a medico. I assure all those who are willing to believe me that tea to such an extent prevents the clogging of the glands, and, if their holes are too big, partly closes them by its contracting power, that none of these troubles can befall tea-drinkers, if they are careful to avoid the other causes from which they may arise, which will be discussed in what follows.


Vorige Volgende