Opuscula Selecta Neerlandicorum de arte medica. Jaargang 1937

[p. 268]

Vierde capittel
De Thee maekt geen gal, en is niet schadelijck voor de gene, die met de galle gequeld zijn.

I.

De menschen sijn al te galachtig, soo de toorn en de boosheyt uyt de Gal ontstaat, als dat men haar soude recommanderen een drank, die Gal soude maken, of de selve roeren en bewegen. Indien de Thee sulx dede, men sou'er conscientie van maken, om se te drinken of yemand t'ordonneren. De toorn is al te grooten quaed voor de ziel, en sy causeert al te veel en te dikwils de groote disordres onder de menschen, als dat men yets soude willen gebruyken, om 't lichaem te disponeren, dat het de geest meer als 't nu doet, tot gramschap en 't geen daer uyt volgt, verwekke. Een man, die wijs en vroom is, behoort met alle vlijd te soeken de calmte van de ziel, die de geest maekt zagtmoedig, lankmoedig en goedertieren, om dat dese dispositie van geest de eenige is, die hem bequaem maakt, om wijs en vroom te zijn. Soo de Thee dan Gal maekte, de Gal de gramschap verwekte, soo ware het de wensch van de wijse en vrome luyden, dat de velden, op de welke dit boze kruyd wast, geruineert wierden. Maar men is ter contrarie versekert, dat de gene, die ons seggen, dat de Thee Gal maekt, en de Gal de toorn, meer spreken met een geest, die schijnt door de Gal getroubleert, als door reden verlicht te wesen.

II.

De Gal is bitter van smaek, geel van couleur, en heet van natuur; de Thee is ook bitter, geel en heet, gelijk genereert sijns gelijk, ergo

[p. 269]

Chapter IV.
Tea does not produce any bile, nor is it harmful to those suffering from bile.

I.

People are too bilious as it is, if wroth and anger are due to bile, for us, to recommend a drink to them producing bile or stirring it up. If tea did this, one would have scruples to drink or recommend it. Wrath is too great an evil to the soul and causes too much disorder among men, for any one to be desirous to take a thing that would dispose the body to rouse the soul to anger and its consequences, even more than it does now. A man who is wise and pious, ought diligently to seek the calmness of the soul, which renders the spirit gentle, long-suffering and merciful, as only this disposition of the spirit makes him fit to be wise and pious. If then tea produced bile and bile wrath, it ought to be the wish of all wise and pious people that the fields in which this bad herb grows were destroyed. We are convinced, however, that those who tell us that tea produces bile and bile anger, have minds that seem to be troubled by bile rather than enlightened by reason.

II.

Bile is bitter to the taste, yellow of colour and hot by nature; tea is also bitter, yellow and hot, similar things produce simular things

[p. 270]

de Thee maekt Gal. Dit is een ordinaris raisonnement op dese materie; maer na 't my toe schijnt, soo raisonneren dese personen even als of haer geest door een Galachtige damp soo beneveld was, als de oogen van een mensch, die de Geel-sucht hebbende, alles meynt geel te wesen, wat hy siet. Inderdaat men heeft veel reden om te twijfelen of 't verstand van onse Doctoren niet soo siek is als hare sieken, die de geel-sucht hebben, wanneer sy d'oorsaek van de Geel-sucht stellen in de Gal, die over 't lichaam sich verspreyd heeft; en sulx oordelen, om dat de menschen geel zyn, en de Gal ook geel is, en niets anders in 't lichaam gevonden word als de Gal, die een geele coleur heeft. Waarlijk soo los sijn de oordelen der menschen, en op dien trant heeft ons de geleerde Oudheyt een Medicijne gegeven, waar van men niet sonder reden twijfeld, ofse de wereld meer quaad als goed gedaan heeft; tot een exempel sal 't voor-oordeel, aangaande de Thee konnen zyn. Sy oordelen dat de Thee Gal maakt; ergo personen die Galagtig zyn, moeten sig wagten van Thee; de Geel-sucht ontstaat uyt de Gal over 't lichaam verspreyd; ergo die sieken moeten de remedien gebruyken, dewelke de Gal purgeren, en om datse heet is, verkoelen.

Een man die aan heete koorts te bedde leyd, heeft eenige Gal gebraakt; ergo dese koorts ontstaat uyt de Gal en wil hy genesen zyn, hy moet purgatien, clisteren en verkoel-dranken gebruyken tegens de Gal en de heete Lever. Soo yemand phreneticq word, die rasernye komt ook al van een Gal, die na 't hooft gevlogen is, en op dese manier vinden de Medicijns en 't volk over al de Gal. Yemand gevoeld een bittere smaak in de mond, dat is mede de Gal; de maag geeft een heete damp op, dat is ook Gal; de Gal is de natuurlijke clisteer, en soo men een buykloop heeft, die heeft van gelijcke sijn oorspronck uyt de overloop van de Gal.

III.

Die lust heeft wat meer gebruyk van sijn reden te maken, en sich niet te bedriegen tot schade van sijne en een anders gesondheyt, waer van hem de sorge is aanbevolen, die sal na een goed onderzoek van saken bevinden, dat alle de opinien die 't volk en de blinde en hartnekkige navolgers van Galenus, sustineren aangaende de Gal,

[p. 271]

hence tea produces bile. This is the usual way of reasoning in this matter; but it appears to me that these people reason as if their minds were as much befogged by a bileous vapour as the eyes of a man suffering from jaundice, who imagines everything he sees is yellow. Indeed there is much reason to doubt if the minds of our doctors are not as sick as are their patients suffering from jaundice, when they seek the cause of it in the bile spreading all over the body, and that because the patients are yellow and bile is yellow too, there being nothing in the body of the same colour. Indeed, the opinions of men are often without any foundation. In this way learned antiquity gave us medicine of which it is not without reason doubted, whether it did the world more harm than good. An example of such an opinion might be the prejudice about tea. It is thought that tea produces bile; hence bileous people should beware of tea; jaundice is caused by bile spreading over the body; hence the patients should take medicines that purge the bile, and, it being hot, are cooling at the same time.

A man lying in bed with a hot fever has vomited some bile, consequently the fever is caused by bile and, to be cured, he has to take purges, enemas, clysters and cooling drinks against the bile and the hot liver. If a man becomes phrenetic, his frenzy also is caused by the bile going to the head; in this way the doctors and the people find bile everywhere. Some one has a bitter taste in the mouth: the bile; a hot vapour arises from the stomach: the bile. The bile is the natural clyster and if one has a diarrhoea, it is again an excess of bile that is the cause.

III.

He who wishes to make a better use of his reason and not to deceive himself, to the detriment of his own health and that of those entrusted to his care, will find, after a thorough investigation, that all the opinions held by the public and by the blind and obstinate followers of Galenus on bile, are wrong, and that it is always unjustly accused

[p. 272]

valsch zyn, en dat men altijd d'onrecht de Gal beschuldigt, en verkeerdelijk remedien tegens de selve ordonneert. Want om niet verre af te weyden, soo behoeft men maer te considereren, dat tegens de selve ordonneert. Want om niet verre af te weyden, soo behoeft men maer te considereren, dat tegens haer eygen sentiment de Geel-sucht moet genesen worden door remedien, die heet, bitter en dikwils ook geel van couleur zyn, remedien die Gal genereren, soo'er eenige zyn; invoegen dat dat de selve seer schadelyk moesten wesen, indien dat de Geel sucht volgens haar sustenue voortquam uyt de Galle.

IV.

Nu gelijk sy sich bedriegen in 't oordeel van de Geel-sucht, en alle de siektens, die sy aende Gal toeschrijven, soo bedriegen sy sich noch veel meer in de opinie, dat sy maken van de Thee, dat die de Gal verwekt. 't Is waer, de Thee is bitter, geel en niet koud, de Gal is ook soo, maer daer uyt volgt niet dat de Thee Gal maekt, of soo dat waer was, soo soude meest al wat wy eeten of drinken Gal maken. Want de heete en bittere dingen, die maken de Gal niet; een yegelijk mensch heeft sijn Gal, en de selve, om dat sy dagelijks gelijk andere humeuren geconsumeerd word, ontfangt haer voedsel van de Spyse en Drank. Nu 't is geen Gal die de menschen queld, als sy die siektens hebben, die de Doctoren aen de Gal toeschryven. By exempel, yemand die Gal braakt, die komt sulx niet over door de overvloed of de hitte, of de scherpheyt van de Galle, maer 't is een ander oorsaek, 't is de gisting van sijn bloed, 't is ordinaris een scherp suur, 't welk de Gal uyt sijn Galblaas met geweld en met snelheyt uytdrijft, en 't sy na boven door de maag met braken, 't sy na beneden door een buykloop uytwerpt. De Wijn, den Azijn, de Boter, 't Vet, den Oly, en so veel andere dingen sijn om dese reden, die dewelke de Gal verwekken; niet dat dese de Gal generere, maer om dat sy de maeg, de darmen, en bysonderlijk 't bloed opvullen met een scherp-suur, 't welk de sagte loop van de Galle troubleert, en de selve snel, en overvloedig doet uytbersten na boven of beneden.

V.

Uyt dit waerachtige fondament, 't welk men on-wedersprekelijk kan proberen, blijkt aenstonds dat de Thee geen oorsaek kan sijn van

[p. 273]

and remedies are mistakenly prescribed against it. Not to stray very far, it need but be considered that, against their own opinion, they must cure jaundice by medicines which are hot, bitter and often of a yellow colour, medicines producing bile if any such exist; so that these ought to be very noxious if jaundice, as they maintain, were caused by bile.

IV.

Mistaken as they are in their opinion on jaundice and on all the diseases they ascribe to bile, they are much more so in supposing tea to produce bile. It is true, tea is bitter, yellow and not cold; so is bile, but from this it does not follow that tea produces bile; if this were true, almost everything we eat or drink would produce bile. For hot and bitter things do not produce bile. Every person has his bile and, it being daily consumed, like other humours, it receives food again from meat and drink. It is not bile that troubles people when thy suffer from the diseases the doctors ascribe to it. For instance, if a person vomits bile, this is not owing to the excess ot the heat or the sharpness of bile, but to another cause, it is the fermentation of his blood, it is usually a pungent acid driving the bile forcibly and quickly out of its bladder, it being either ejected from the stomach by vomiting, or by diarrhoea. For this reason wine, vinegar, butter, fat, oil and many more things produce bile; not that these actually make it, but they fill the stomach, the bowels, and especially the blood, with a sharp acid, which disturbs the gentle course of the bile and causes it to burst out abundantly, either in an upward or a downward direction.

V.

It appears from this fundamental truth, which will prove irrefutable if tested, that tea cannot be the cause of the stirring up of the bile,

[p. 274]

de emotie van de Gal, en dat het by gevolg imaginair is en abusief, dat 'er sijn die klagen van een bittere smaek in de mond, van bittere scherpe en heete oprispingen, ofte van, ik weet niet wat, voor Gal, na dat sy Thee drinken, want dewijl 't seker is, dat noyt yemand in zijn maag of mond Gal kan hebben, als wanneer dat de Galle met geweld uyt het gedarmte geperst en gedreven wordt na boven toe, en dat 'er niets is, 't welk dit doet als (behalven de vomitiven en 't vergif, waer van men hier niet handelt) een abundant en scherp suur, soo is 't onmogelijk dat de Thee sulx kan doen, om dat geen surigheyt maakt, en ter contrarie de surigheden van de maeg versagten bedwingt.

VI.

Evenwel dit schijnt aen te lopen tegens eenige ervarentheyt van personen, die even na 't Thee drinken de Gal gevoelen opwellen, en als vuur ter keele uytbranden. 't Is waer, dat kan wel gebeuren; maer wanneer, en aen wien? ik sal niet vresen te versekeren, dat sulx alleen over komt twee sporten van menschen; d'eerste sijn degene die men Galachtige naturen gewoon is te noemen, om dat sy een dispositie hebben, waer door sy licht en door de minste oorsaek lyden emotie van Gal; 't sijn ordinaris corpulente menschen, die 't bloed heet, de geest promt en 't hert vol van een vuur tot hevige passien hebben, die al haex humeuren schudden, en met grote hitte bewegen, soo dat de minste oorsaeck de natuurlijke cours van de Gal na beneden, machtig genoeg is, om de selve te veranderen en boven uyt te werpen. Deze Personen konnen niet verdragen een drank, die een weynig emotie maekt, en sijn beweginge die hy maekt om te passeren, is haer genoeg om de Gal en andere humeuren te troubleren. Maer dit gebeurd haer soo wel van Wijn, Peper, Tabak en andere dingen.

De twede soort sijn die gene, dewelke haer maeg, darmen en bloed met een overvloedig, scherp, swaer, grof en lymig suur vervuld hebben, en door een quade manier van leven noch dagelijx opvullen, soo dat, wanneer sy Thee drinken, dat dan dat suur door de strijd van de Thee die 't selve tracht t'overwinnen, en door 't water geroert, bewogen en tot grote gisting gebracht word, niet sonder emotie van de Gal, die aenstonds hier door in alarm geraakt, hoewel onschuldig aen den oorlog waar mede d'onverstandige Doctoren hem calangeren.

[p. 275]

so that those who complain of a bitter taste in the mouth, of bitter sharp and hot eructations and I do not know what else after drinking tea, are entirely mistaken in ascribing these to bile; for it is certain that no one can ever have bile in his stomach or mouth except when it is forced up out of the bowels and that only an abundant and sharp acid (besides emetics and poison) could do this, which is out of the question here; so it is impossible that tea could do this, for it produces no acidity; on the contrary, it tempers the acidity of the stomach.

VI.

This seems contradictory, however, to the experience of some people, who, soon after drinking tea, feel the bile rise in them and burn like fire in the throat. It is true, this may happen, but when and to whom? I do not fear to assert that this only happens to two kinds of people: first to what are usually called bilious natures, because they are by nature disposed, on the slightest provocation, to suffer from the stirring of the bile; usually corpulent people with hot blood, a quick spirit and a heart full of the fire of violent passions, which shake all their humours and move them with great heat, so that the least cause is sufficient to change the natural downward course of the gall into an upward ejection. A beverage causing some commotion does not agree with them and the movement its passage makes is enough to trouble their bile and other humours. But wine pepper, tobacco and other things will have the same effect on them.

- Secondly to those who have filled and still daily fill their stomach, bowels and blood with a superfluous, sharp, heavy, raw and glutinous acid, so that, when they drink tea, this acid, owing to the struggle of the tea to conquer it, is disturbed, stirred and induced to fermentation by the water, not without moving the gall, which is troubled by this, though innocent of the war of which the unwise doctors accuse it.

[p. 276]

VII.

Men versoekt dan, dat een yegelijk dit alles wel considerere, en men assureert die twee soorten, van menschen, dat indien sy haar temperament, 't welk niet goed is, en haar subject maakt aan vele en gevaarlijke siektens, believen te veranderen, dat de Thee daar toe een bequaam middel is, sonder nochtans te vergeten een goede en gereguleerde manier van leven sonder de welke alle remedien te vergeefs zyn. Onse Doctoren van d'oude secte, soo die konden resolveren, om seer veel Thee en een lange tijd te drinken, men soude verhopen, dat sy noch eyndelijk daar door mogten corrigeren, dat opiniatre en leuye humeur, 't welk haar blindeling heeft doen omhelsen de valsche opinien, en noch afkerig maakt, om de ware kennissen te soeken; men sal in 't gevolg tonen, dat de Thee de menschen beter sinnen en herssenen geeft, die bequamer sijn, om de ware wijsheyd en deugd te bevatten; men wenscht van herten dat onse Doctoren daar van een preuve willen nemen, en de waarheyt van 't geen wy seggen, door eygen exempel proberen.

[p. 277]

VII.

Hence everyone is bidden to consider this well and these two kinds of people are assured that, if they want to change their temperament, which is not right and renders them subject to many and dangerous diseases, tea is a good means to do this; they should not forget though, to observe a good and regular way of living, without which all remedies are vain. If our doctors of the old school could make up their minds to drink much tea for a long period, there would be reason to hope that they would at length correct their opiniated and lazy temper, which has made them, and still makes them, blindly adhere to false opinions and still renders them averse to seek real knowledge. In what follows, it will be shown that tea improves people's senses and brains, which, thus become fitter to contain genuine wisdom and virtue. We hope with all our hearts that our doctors will try this and test the truth of what we say on themselves.