Onze Eeuw. Jaargang 7

[p. 165]

Onze Leestafel.

Nederlandsch Oost- en West-Indië, geographisch, ethnographisch en economisch beschreven door Dr. H. Blink. Boekhandel en drukkerij voorheen E.J. Brill, Leiden, 1905-7.

Na betrekkelijk korten tijd - wij kondigden de beide eerste afleveringen aan in December 1904 - is dit werk, twee deelen, samen 1162 blz. druks, compleet. Het geeft ongetwijfeld een schitterend getuigenis van de belezenheid en de werkkracht des Schrijvers, die zich ten taak stelde een boek te leveren ‘waarin is samengevat die kennis van de koloniën welke ieder beschaafd Nederlander dient te kennen en waardoor zij, die later in de koloniën zullen arbeiden, vooraf in het algemeen over land en volk worden ingelicht’; waarin ‘aan het economisch gedeelte een ruime plaats wordt ingeruimd’.

Het is indertijd in een onzer dagbladen gezegd: in menig opzicht is het werk van Dr. Blink uit den aard der zaak eene compilatie; maar met oordeel en kennis van zaken compileeren is op zich-zelve een kunst.

Het eerste deel geeft eene algemeene beschrijving van onze Oost: land- en volkenkunde, in ruimen zin opgevat; het tweede eene bijzondere beschrijving der deelen, ook van de West-Indische bezittingen. Waar men het boek opslaat, - steeds vindt men, op duidelijke en bevattelijke wijze, vermeld wat een beschaafd Nederlander van de zaak weten moet. Neem b.v., in het eerste deel, de 60 blz. (305-364), die aan de godsdiensten in den Indischen Archipel gewijd zijn, en ons verhalen van de zending, van de natuurgodsdiensten, van het Hindoeisme, van den Islam.... Een ‘deskundige’ zal daarin niets vinden wat hij niet reeds vollediger wist, maar voor hem schreef de heer Blink niet; de ‘general reader’ daarentegen wordt ingelicht omtrent verscheiden onderwerpen, waarvan hij tot dusver niet of nauwelijks had gehoord.

Eigenlijk kan men bij elk hoofdstuk soortgelijke opmerking maken; daarmede is echter het werk van den heer Blink allerminst veroordeeld. Had hij op elk gebied naar volledigheid getracht - men denke eens aan het geschiedkundig overzicht! - dan ware het boek misschien tienmaal grooter van omvang geworden en zou de kring van lezers, waarvoor het thans bestemd is; er weinig aan hebben.

[p. 166]

Wij zijn derhalve van oordeel dat - al kunnen, zooals haast wel van zelf spreekt, verschillende aanmerkingen worden gemaakt -, Dr. Blink onze literatuur over Indië wezenlijk heeft verrijkt. Zijn boek is, als geheel genomen, een goed boek, omdat het er krachtig toe kan bijdragen dat onze Oost en West beter gekend worden in het moederland. Beter gekend, - en ook meer gewaardeerd.

E.B.K.

Onze Indische Financiën. Nieuwe reeks aanteekeningen door E. de Waal. - VIII. West Borneo zonder de betrekkingen met de buren ten Noorden. Naar 't handschrift uitgegeven door E.A.G.J. van Delden. 's Gravenhage, Martinus Nijhoff, 1907.

Tusschen de jaren 1876 en 1884 verschenen de zeven eerste deeltjes der ‘Nieuwe reeks aanteekeningen’ van den heer de Waal, die te voren (van 1864 tot '68) een twaalftal ‘Aanteekeningen over Koloniale Onderwerpen’ het licht had doen zien. De uitgaaf van een vervolg op deze laatste was gestaakt tengevolge van de Waal's optreden als Minister van Koloniën (Juni 1868); na zijn aftreden als zoodanig (November 1870) greep de werkzame man spoedig weder naar de pen. Maar wanneer men zijne vroegere en latere geschriften met elkander vergelijkt, dan ziet men steeds belangrijken vooruitgang, en zoo is het ook alsof zijn werkkring als minister zijn blik had verruimd. De ‘Nieuwe reeks aanteekeningen’ staat, in opvatting en uitvoering, veel hooger dan al het vroegere werk.

Ieder, die met Indische aangelegenheden bemoeienis heeft gehad, weet hoe de Waal's werken hem herhaaldelijk tot betrouwbaren gids strekten. Zijne beschouwingen over onze verhouding tot het buitenland in deel I, vooral die over de Indische ‘Bijdragen aan het Moederland’ in deel II, verouderen niet; en de politieke en financieele geschiedenis van verschillende Buitenbezittingen, in deel V aangevangen, heeft terecht de algemeene aandacht getrokken. De Lampongs, Bengkoelen, Sumatra's Westkust, Atjeh, Sumatra's Oostkust, Riouw, Palembang, Banka en Billiton werden in deel V-VII uitvoerig behandeld... in het algemeen kan men gerust zeggen: op voortreffelijke wijze.

Het thans verschenen deel VIII zou geheel denzelfden lof verdienen, wanneer het onmiddellijk na zijne voltooiing gedrukt en uitgegeven was. Maar... het loopt slechts tot medio 1884, en wij schrijven thans drie en twintig jaar later (Op bl. 66 lezen wij

[p. 167]

dat de ‘kaptai’ van Mandor ‘nog aan 't bestuur’ is, en deze overleed in September 1884).

Het gevolg daarvan is tweeërlei. Vooreerst, dat van al wat sedert geschiedde, geen gewag wordt gemaakt; en, ten tweede, dat in het werk geen partij is getrokken van al wat intusschen over het tijdvak tot 1884 werd gepubliceerd. Behalve naar het bekende werk van den tegenwoordigen hoogleeraar Dr. J.J.M. de Groot, Het Kongsiwezen op Borneo (1885), zal het ons geoorloofd zijn te verwijzen naar onze op de officieele stukken gegronde ‘Bijdragen tot de geschiedenis van Borneo's Westerafdeeling’, te zamen ruim 600 blz., in de Indische Gids van 1889-1903 opgenomen; en naar de daarop gegeven aanvulling, onder denzelfden titel, van J.W. Young, in het Tijdschrift voor Indische Taal-, Land- en Volkenkunde, deel XXXVIII (Batavia, 1895).

Het feit moet dus geconstateerd, dat men in 1907 een boek uitgeeft, hetwelk op het oogenblik der uitgave verouderd moet heeten; een boek, dat de schrijver-zelf twintig jaar lang in portefeuille hield.... waarvan in 1888 de verdere ‘bewerking’ werd ‘gestaakt’ wegens ‘dreigende blindheid’.... dat door den schrijver-zelven dus nog niet ‘af’ werd geacht, zooals ook blijkt uit het opschrift, blijkens het voorwoord door hem aan den bundel gegeven: ‘voorloopige tekst’.

‘Bij dit voor de pers gereed maken’, zoo lezen wij in dat voorwoord, ‘is de uiterste piëteit en de grootste nauwkeurigheid betracht. Van bijwerken is om goede redenen geen sprake geweest. Alleen een man als de Waal zelf zou bijwerken vermogen’ ...

Ons komt het voor, dat men meer in den geest van den ontslapen staatsman zouden hebben gehandeld, indien men gedaan had wat hij zelf zeker niet zou nagelaten hebben wanneer hij zijne copy aan den drukker had toegezonden: zorgen dat deze met de meeste nauwkeurigheid tot het laatste oogenblik was bijgewerkt, opdat de lezer er het meeste nut van trekken zou.

De heer de Waal heeft steeds gedacht aan een ‘opvolger’, aan iemand ‘die zijn taak zoude overnemen’.

Zoo heette het reeds in 1876 (O.I.F., deel I bl. 88):
‘Ik stel mij voor, aan den politieken en financieelen toestand van die gewesten (de Buitenbezittingen) afzonderlijke aanteekeningen te wijden. Namelijk, indien de regeering die er dan zijn zal, mij de noodige bescheiden verstrekt, en indien geen ander de taak overneemt’.

En zes jaar later (deel V, bl. 144):

[p. 168]

‘Lag in de woorden: ‘indien geen ander de taak overneemt’, reeds eenigermate de stille wensch dat een overnemer zou opdagen, gedurende de laatste jaren al meer door ziekte gestoord en gemaand, moet ik ernstig betwijfelen of de spanne tijds, die mij tot werken rest, wel zal toereiken om ook dàt plan te volvoeren’...

‘In de eerste plaats wil ik trachten, door eenige ontvouwing van mijn denkbeeld een werkzoekenden lezer tot de overneming aan te sporen.’

(Id. bl. 148).... ‘Nog eens, ik hoop hiermede den lust voor het schoone plan bij jongeren, frisscheren van geeste, op te wekken...

(Id. bl. 171, noot): ‘Mijn opvolger zal dus betere bronnen moeten raadplegen’.

Ook later (zie b.v. deel VII, bl. 7 noot) wordt nog herhaaldelijk gezinspeeld op den verwachten ‘overnemer’, en het is ons persoonlijk ook wel bekend welken hooggeplaatsten staatsman hij daarbij op het oog had. Of deze, hetzij nooit aangezocht, hetzij geweigerd heeft, wie zal het zeggen?

Men spreke dus niet van piëteit, wanneer men na den dood des schrijvers onveranderd gaat uitgeven wat de schrijver zelf nog niet voor de uitgaaf geschikt achtte; van bijwerken had ‘om goede redenen’, allereerst om te handelen in des schrijvers geest, wèl sprake moeten zijn... en het schijnt ons weinig meer dan een uitvlucht, wanneer men zegt dat eigenlijk niemand tot het afmaken van de Waal's werk geschikt zou zijn.

De thans gevolgde weg was wel de gemakkelijkste, de eenvoudigste, maar waarlijk niet de verkieslijkste.

Intusschen, - met al zijne gebreken is ook deel VIII van de Waal's ‘Nieuwe Reeks aanteekeningen’ ons welkom. Het geeft, zij het dan niet al wat wij verlangen, toch veel wat van elders onbekend is of tot dusver onvoldoende werd toegelicht. En de twee nog te verwachten deelen zullen vermoedelijk veel bijdragen tot de kennis van Serawak, Broenei enz., waarover in onze taal nog betrekkelijk weinig geschreven is. Het meest zal dan te betreuren zijn dat de serie der ‘Aanteekeningen’ daarmede gesloten zal zijn, en wij dus de bespreking, in denzelfden geest, van de Zuider- en Oosterafdeeling van Borneo en de ten O. daarvan gelegen Buitenbezittingen zullen missen... tenzij nog eenmaal de door De Waal zoo gewenschte ‘opvolger’ zich aanmelden mocht.

E.B.K.