Onze Eeuw. Jaargang 7

[p. 105]

Briefwisseling van Bakhuizen van den Brink met zijne vrienden gedurende zijne ballingschap (1844-1851)
Uitgegeven door Mr. S. Mullee Fz.

De correspondentie van Bakhuizen van den Brink's ballingschap dijt, nu er eenmaal de aandacht op gevestigd is, steeds uit. Onder het drukken der brieven in dit tijdschrift ontdekte ik er nog drie, die ik niet in de serie opnam, omdat ze (althans grootendeels) reeds elders uitgegeven waren, maar die ik volledigheidshalve in de definitieve editie nog kon afdrukken. Maar nauwelijks was ook deze gereed en verzonden¹⁾, of ik verkreeg nog eene aanwinst, die veel belangrijker was: het bleek, dat Potgieters brieven aan zijn vriend nog onder de familie Bakhuizen van den Brink berustten. Dit bericht, dat mij ten vorigen jare van vreugde zou hebben doen opspringen, veroorzaakte mij thans natuurlijk groot verdriet, nu ik het ontving juist op het oogenblik, toen het te laat was om de merkwaardige stukken nog op te nemen in het natuurlijke verband, dat ze zouden hebben versierd. Doch al betreurde ik het noodlottige misverstand,

1) Ik neem de gelegenheid waar, om eene rectificatie te geven: de bladzijden 108 en 109 hebben in die uitgaaf ongelukkig hunne plaats gewisseld.

[p. 106]

waardoor ze mij onthouden waren, dit mocht voor mij natuurlijk geen reden zijn, om ze op mijne beurt te onthouden aan het publiek. Integendeel, dankbaar aan het gelukkige toeval, dat deze brieven gespaard heeft (helaas de belangrijkste, de eerste van het vijftal, blijft ontbreken!), - dankbaar aan de familie Bakhuizen van den Brink, die ze te mijner beschikking gesteld heeft, - haast ik mij de brieven nog af te drukken, te liever nu zich als bijlage daarbij bevindt een brief van Groen van Prinsterer, wiens naam in de Briefwisseling wel voortdurend genoemd wordt, maar van wiens hand een brief daar noode gemist werd. Ik kan er nog bijvoegen (behalve twee minder belangrijke brieven, die ik alleen volledigheidshalve geef) een brief van Bakhuizen van den Brink zelf aan zijn vriend Dr. Bussemaker, dien deze hem stellig heeft ter hand gesteld, toen hij hem, weinige weken voor zijn eigen dood, op zijn sterfbed te Parijs bezocht¹⁾.

Zal ik een oordeel neerschrijven over deze stukken, waaronder Potgieters brieven den hoofdschotel vormen? Aardige, levendige brieven zijn het, vol interessante berichten en oordeelvellingen over zaken, die ons belang inboezemen, - brieven, die een goed figuur zouden hebben gemaakt in de Briefwisseling, die (om een variant te leveren op Potgieters geliefkoosd beeld) wat gist zouden hebben gebracht in het zware, soms wat al te voedzame beslag. Maar nu wij Potgieters brieven kunnen vergelijken met de antwoorden van Bakhuizen van den Brink, nu begrijpen wij toch, waarom Geel in een ernstig verschil van gevoelen zonder aarzelen de partij koos van Van den Brink en hem als den leider erkende van den jeugdigen Gids. De toon der brieven doet vermoeden, dat de beide vrienden zelven ook van die meening waren, - in overeenstemming trouwens met het feit, dat bij ditzelfde verschil het tijdschrift door de vier andere redacteurs ten

1) Ook was er nog een briefje van prof. L. Lersch uit Bonn, van 9 September 1844, dat ik, als niet behoorende in dit verband, weglaat, evenals vroeger de brieven van Schneidewin en Von Leutsch.

[p. 107]

slotte ter beschikking werd gesteld van Bakhuizen van den Brink, die toch alleen stond tegenover hen.

S.M.

N^o. 1. W.J.C. van Hasselt¹⁾ aan Bakhuizen van den Brink.
Amsterdam, den 5 January 1844.

Amice!

Om uwentwille ben ik ongerust. In uwen brief van den 26sten der vorige maand schrijft ge, dat ge vóór Nieuwjaar door Jonckbloedt aan den Gids zult zenden een stukje over Andries Bourlette²⁾, en gij verzoekt mij te zorgen dat u voor den 18den dezer afgedrukte exemplaren worden toegezonden. Tot dusverre is het stukje noch bij de redactie, noch bij den uitgever ingekomen. Nu had ik de vorige week bij mij J. Tideman uit Utrecht³⁾, die mij zeide in 's Hage te zijn geweest, om Jonckbloedt over hunne Historische Maatschappij⁴⁾ te spreken: dat hij echter bot had gevangen, want dat de hospes van Jonckbloedt hem had verklaard, dat deze voor een paar dagen uit de stad was gegaan, maar dat het nu reeds tien dagen was, dat hij niets van hem had vernomen. Nu vrees ik voor u, dat ge het stukje naar 's Hage hebt gezonden en dat het daar ongeopend ligt⁵⁾. Ik schrijf u dus, om dit zoo zijnde te zorgen, dat het worde gereclameerd.

1) Mr. W.J.C. van Hasselt, rechter in de Arrondissements rechtbank, later lid van het Provinciaal Gerechtshof te Amsterdam, lid van de Tweede Kamer en redacteur van den Gids, overleden in 1863.

2) Vgl. over dit opstel de Briefwisseling No. 3.

3) J. Tideman, mede-oprichter der na te noemen Vereeniging, later ambtenaar aan de Koninklijke Bibliotheek, overleden in 1900.

4) De Vereeniging ter bevordering der oude Nederlandsche letterkunde, door Tideman en Jonckbloet met De Vries en anderen opgericht in 1843. (Vgl. Fruin, Verspr. geschriften. IX p. 485 noot.)

5) Voor deze vrees bestond inderdaad reden, daar Jonckbloet door Bakhuizen van den Brink tijdelijk was belast met het beheer van den Gids, dat de andere redacteuren echter spoedig weder op zich genomen hadden: zie het artikel van Mej. Hamaker in den Gids. 1906, p. 437 vlg.

[p. 108]

Uwen brief zal ik later in het breede beantwoorden en, zoo mogelijk, al uwe vragen oplossen. Om u te bewijzen, dat ik reeds werkzaam ben geweest¹⁾, zend ik u hier de descendenten van Jasper Schetz.

Gasper Schetz, seigneur de Wesemael, d'Hoboken, de Grobbendonck, d'Hinghene et de Heyst, facteur et tresorier genéral des finances de l'empereur Charles V et du roi Philippe II, (fils d' Erasme Schetz, seigneur de Grobbendonck et d' Ide van Rechtergem) épousa Catharine d'Ursel (fille de Lancelot d'Ursel et de Barbe van Liene-Immerseele), dont:

1.	Lucrece Schetz, morte 3 Oct. 1627 et enterrée dans l'église de Ste. Gudule à Bruxelles.
2.	Ursule, épouse d' Ulrich de Hoen de Hoensbroek, seigneur de Geule.
3.	Catherine, mariée à Charles d'Aubremont, chevalier, seigneur de Ribeaucourt et de Planques, grand bailli de Tenremonde.
4.	Antoine Schetz, chevalier de l'ordre de St. Jacques, baron et comte de Grobbendonck, seigneur de Wesemale etc., du Conseil de guerre, gouverneur des villes de Bolduc et de Louvain et capitaine de 200 chevaux cuirassiers, lequel épousa Marie de Malsen.
5.	Conrad Schetz, créé baron de Hoboken par lettres des Archiducs Albert et Isabelle du 20 Mai 1600, seigneur de Hinghene, chevalier, adopta le nom et les armes d'Ursel. Il fut conseiller et commis des domaines et finances des Serénissimes Archiducs et épousa en Angleterre Francoise Richardot. (Uit deze stammen de tegenwoordige hertogen van Ursel.)
6.	Melchior Schetz, époux de Marie de Marnix.

Andere kinderen van Jasper Schetz worden in de genealogie niet vermeld.

1) Deze inlichtingen schijnen van eenig belang, ter beoordeeling der moeielijkheden, die Bakhuizen van den Brink bij zijn werk in België ondervond.

[p. 109]

Hermannus Moded. - In de Handelingen en lotgevallen van Hermannus Moded, predikant te Gent, geplaatst achter de Historie der Hervormde Kerk te Gent door Willem te Water (vader van Jona Willem) blz. 222, wordt gezegd: ‘De Nederlantsche naem van deezen naemruchtigen Predikant was Herman Stryker of de Struyker; maar bij den Pensionaris Wezembeek (Staet der religie, blz. 150), die hem te Antwerpen zeer wel gekent en dikwils gesproken heeft, en bij onze schrijvers wordt hy Moded of Modet geheeten’,
en blz. 223: ‘Hermannus Modet was geboortig van Zwol in Overijssel, uit zeer geringe ouders.’

Zie vooral over hem: Nic. Burgundius, Hist. Belg. l. III p. 157 sqq. - en de Gentsche geschiedenissen tom. I p. 6, 88, 135 - en de Antwerpsche cronijk; hij wordt bij Wezenbeek met name genoemd als een der predikanten te Antwerpen tijdens de beeldstormerij. Hij wordt echter door Te Water opgegeven als geen deel aan dezelve te hebben gehad, die melding maakt van eene gedrukte Apologie van Moded, welke ik nimmer zag.

Op blz. 238 wordt bij Te Water gezegd, dat toen de Hertogin van Parma hem bande en een prijs op zijn hoofd stelde, ‘sommigen verzekeren dat hij na Engeland was gevloden (Antwerpsch cronijkje, blz. 135). Indien dit zoo is, kan Modet toen geworden zijn Predikant te Norwich of Norwits, daer men in den jaere 1567 en vervolgens een aenmerkelijke gemeente van Nederlantsche vlugtelingen had.’ Hij was echter 3 Nov. 1568 te Wezel en onderteekende de acta Synodi aldaar. Later, ten tijde van Leicester, in 1587 vertrok hij naar Engeland, gelijk u bekend is, in commissie, om de belangen der Hervormde kerk aan de zorg van Koningin Elisabeth dringend aan te bevelen.

Maar laat u nu eens brengen Flor. Mantelius, - niet 's mans Historia Lossensis, op welk werk ik reeds sedert jaren te vergeefs geaasd heb, - maar Hasseletum seu Historiae Lossensis compendium (een boek in 4^o), alwaar gij pag. 72 zult lezen:
‘Mense Decembris (1566) seditiosus quidam minister,

[p. 110]

Doctor Hermannus nomine, cognomine Stercoreus, patria Zwollensis, Hasseletensibus (qui eo ex Marchionatu Francimontano venerat) auctor fuit, ut et conciones intra oppidum haberentur et imagines confri(n)gerentur’, en p. 74 zult gij hem genoemd vinden Hermannus Dryver Swollensis.

Dryver en Stercoreus is dus dezelfde: Stercoreus zal wel Stinckert zijn. Maak nu uwe conclusie.

Uw derde deel van Te Water is waarschijnlijk bij Potgieter. Deze heeft een deel van Te Water, dat hem niet toekomt; zend mij mijn deel terug, dan zal ik u het uwe doen geworden.

Aan Truitje¹⁾ schrijf ik heden.

Mis, vriend! geheel mis! Het vervolg van De profetie van Jan de Rijmer²⁾ is niet ingekomen, immers niet in handen van de redactie geraakt. Ik heb er mij opzettelijk van overtuigd. Ergo is uwe conclusie valsch.

Vindt ge het niet humaan van Veth: hij zelf heeft de laatste proef der inhumane recensie van Dozy³⁾ nagezien.

Dat ge de poëzie van Van Rijswijck wilt uitkleeden⁴⁾, hiermede heb ik vrede; maar laat u door de fransche Belgen niet al te veel voorinnemen tegen de Vlaemen en het Vlaemsche bestanddeel.

Vale!

tt.

W.J.C. van Hasselt.

1) Mej. Toussaint.

2) Jan de Rijmer was het bekende pseudonym van Gouverneur, maar ook de naam van een destijds te Amsterdam zeer bekenden straatventer in zwavelstokken, wiens grappige replieken op rijm men elkaar verhaalde. Eene Profetie is mij van geen van beiden bekend.

3) Dozy's recensie van Veth's Dissertatio de institutis Arabum erudiendae juventuti. (Gids. 1844 I p. 1.)

4) Vgl. Briefwisseling. p. 121.

[p. 111]

N^o. 2. Bakhuizen van den Brink aan U. Cats Bussemaker¹⁾.
(Wolfenbuttel,) Zaturdagavond, 23 November 1844.

Amicissime!

Gij hebt het aan de lieve Julie te danken, dat gij heden een brief ontvangt. Van morgen ontving ik een van haar²⁾, en hoe gunstig de stof ook ware, toch is het weder te koud dan dat ik als een jong kalf door de velden zou dartelen, en de Brunswijkers hebben heden (Zaturdagavond) geene komedie. Er schoot dus niets over om mijn boezem te luchten, dan te schrijven, en inderdaad heb ik veel mede te deelen. Buitendien wenschte ik van u per omgaande of ten minste zoo ras mogelijk antwoord. Verliefde oogen lezen slecht en verliefde hersenen redeneren nog slordiger. Ik verlang daarom op het eerste punt uwen commentaar en wil u zelfs niet praejudiceren door mijne opvatting. Hier hebt gij letterlijk den aanvang van Julies brief (die in een wit couvert op blaauw papier geschreven is). Eene noodige illucidatie is nog, dat mijn vorige aan haar verliefd en eenigzins wanhoopig was.

1) Dr. U. Cats Bussemaker (over wien: Briefwisseling. p. 93 noot 2) was een geleerd medicus, geb. 1809, die te Groningen gestudeerd had. Uit dezen brief blijkt, dat hij met Bakhuizen van den Brink bij Mad. Simon te Luik op kamers gewoond heeft; thans was hij te Berlijn. Later gaf hij te Parijs Oribasius uit en overleed aldaar in 1865.

2) Sedert zijn vertrek naar Duitschland had Bakhuizen van den Brink herhaaldelijk geschreven aan Julie Simon (zijne latere echtgenoote); het beeld van het meisje, dat in de eerste dagen zijner ballingschap zijn gevoel van verlatenheid en zwaar schuldbesef had verzacht in dagelijksch verkeer, ging hem niet uit de gedachten. Eindelijk had zij hem (met medeweten van hare moeder en de andere huisgenooten) geantwoord. Wij weten niet, hoe Dr. Bussemaker de mededeelingen van zijnen vriend heeft opgenomen; maar den 29 Juni 1845 kon Bakhuizen van den Brink aan Bake schrijven, dat hij geloofde de gedachte, die hem beheerschte en waarin hij eene schandelijke ontrouw zag, meester geworden te zijn. Bedoelde hij daarmede, dat in den strijd in zijn binnenste tusschen hartstochtelijke genegenheid voor de eene vrouw, en gevoel van plicht en dankbaarheid jegens de andere, dit laatste gevoel de overwinning had behaald? Hoe het zij, de verloving met Julie Simon is eerst veel later gevolgd.

[p. 112]

‘Monsieur. Je ne saurois vous cacher que j'ai éprouvé quelque plaisir en recevant votre lettre du 26 8bre. Je regrette de vous avoir causé du chagrin en vous disant dans ma dernière ces mots, que vous me répétez: Le moment n'est pas encore venu ou ne doit pointarriver. Je l'avais cru. Mais votre constance me touche: je serais ingrate, si je ne vous laissais au moins un peu d'espoir; vous avez de trop nobles sentiments, j'espère, pour vouloir abuser de ma sensibilité; vous me connaissez mieux que je ne vous connais, et vous ne profiterez pas de votre avantage sans doute?’

Zend mij s.v.p. zoo ras mogelijk uwen commentaar op deze woorden en wat volgens uwe meening het natuurlijke antwoord of gedrag is, dat op deze rescriptie moet volgen.

Zoo fijn en zoo gezond verstandig de liefste in deze affaire du coeur handelt, zoo is toch Julie-Julie. Onder de nieuwtjes uit Luik behoort, dat het er kermis is en dat er op die kermis zijn deux théatres de la passion fort bien représentée. - De jonge heer, die ons op onze kamers is opgevolgd (heette hij niet Folville?) roert het zoo, dat zij hem niet langer zullen kunnen houden. Julie is te Boncelles op een bal geweest; maar omdat ze weer hoestte, heeft zij niet mee kunnen dansen: ‘ce que je n'aurais pas fait sans cette cause, parcequ'il y avait trop de monde.’ Mijn Gretchen!

Nog wat nieuws. Voorleden Zaturdag komt Schneidewin op mijne kamer vallen. Hij had een brief van Geel, niet voor mij maar voor zich. Onder Emperius literarische nalatenschap, waarvan hem de beschikking is opgedragen, bevond zich diens commentar op Dio Chrys(ostoinus), afgewerkt tot de 33^e oratie. S(chneidewin) wil met de uitgave en voltooijing daarvan Geel bezwaren; die bedankt voor de last en renvoyeert S. naar mij¹⁾. Ik heb er om vele redenen weinig zin in, omdat het mij zoo niet aan Wolfenbuttel of Brunswijk dan ten minste aan Göttingen zou binden en mijne verdere reisplannen kruisen. Ik heb

1) Vgl. over dit geval: Briefwisseling. p. 100.

[p. 113]

dat ook aan Schneidewin gezegd; maar deze heeft (mij) om mij den apparatus te laten zien per fas et nefas voorleden Zondag met zich naar Göttingen getroond. Ik heb daar drie regt gelukkige dagen gehad. Alle middagen was ik bij Schneidewin en den ganschen dag met hem op en neder. Voorts met Von Leutsch en Krische, beide twee goede vrolijke levendige jonge kerels. Kortom ik heb volop genoten en dagen beleefd, zooals ik ze te Leiden met Geel en Comp. regretteer. Met Krische heb ik vrede en vriendschap gesloten. Ik heb niets toegegeven, en hij een weinig. Onze standpunten blijven verschillend¹⁾. Hij gelooft, dat men met hulp van Aristoteles en de fragmenten bij inductie een vrij vaste voorstelling van de systemen der oude philosophie kan verkrijgen. Het mijne kent gij. Ik geloof, dat het daaromtrent historisch overgeleverde nog grootendeels de kring van historisch-grammaticale kritiek moet rondloopen met al zijne conjecturen en combinatiën, eer men tot iets stelligs kan komen, - en dat Vader Bayle, zoo hij thans leefde, met de nieuw ontdekte fragmenten van philosophen en gelijktijdige comici zijne destructieve arbeid opnieuw zou beginnen. Intusschen heeft Krische mij op iets attent gemaakt, dat mij ontgaan was: namelijk de willekeurige wijze van handelen, door de Alexandrijnen in de geschiedenis der oude philosophia gevolgd. Zoodra ik tijd en mijne boeken heb, zal ik dit tot een punt van gezet onderzoek maken.

Donderdagmiddag kwam ik van Göttingen te huis en had weinig meer dan mijn reisgeld verteerd. Want mijn vrolijke Gastwirth, die een rijpaard houdt, tracteerde zelfs op fijne flesschen, alleen om de eer geloof ik, dat hij een gast had, die door Schneidewin en Leutsch (met wie hij overigens als frère-compagnon omging) bezocht en afgehaald werd. Te huis komende vond ik uw brief. Vergeef mij, dat ik in mijn antwoord zoo egoïstisch van mijzelven ben begonnen. Maar van den overvloed des harten spreekt

1) Dr. Krische had van Bakhuizen van den Brink's dissertatie eene ongunstige recensie geleverd: zie Briefwisseling. No. 4.

[p. 114]

de mond. En vooral als het Julie betreft, οὐ στέγει. Nu over u zelven.

Het antwoord van Putz vind ik in uw geval veel beter dan dat van den smous Lewy. Maar sla bluf ondanks u zelven. In het kleine boekje, dat gij mij van L. toondet, zijn zoovele Schnitzer (zeggen onze Moffen), die gij en ik op zoo weinige pagina's niet zouden hebben gemaakt. Laat ze kijken aan Hecker en preek hem de overtuiging aan, dat, al haalt onze lieve Heer L. niet aan de teering in Abrahams schoot, hij toch geen ‘innern Beruf’ heeft, de onderneming van Diez uit te voeren. Hetgeen ik u zeide is waarachtig waar: de brief van L. is niet beleefd, maar zoo kategorisch weigerend, dat gij om dezen zeker tot niets verpligt zijt.

Ten tweede: uwe geldelijke ruimte verheugt mij. Zij is het tegenovergestelde van mijne behoefte. Toch moet ge mij niets zenden: ik zal vooreerst wel doorsukkelen en zou misschien eer bezwaard zijn, u het voorgeschotene weer te doen toekomen. Eene betrekkelijk aanzienlijke som kan ik u in het vervolg niet belooven. Zelf ben ik in de laatste tijden te zeer teleurgesteld. Maar tegen 12 December kan ik mij toch voor de verlangde 10 Thaler geloof ik, wel verbinden, mits ik ze u zend, dan wanneer ik ze vroeger heb (sic!) en gij ze niet vooruit verteert. Op die punten zijt ge echter wijzer dan ik.

Derde punt, uwe boeken, is lelijk, zeer lelijk. Maar wanneer gij aan uw broeder schrijft, zou ik u raden tevens aan Müller te schrijven: ongeveer hetzelfde als gij aan mij hebt geschreven, en dien verwijzen om volmagt naar uwen broeder in Deventer.

Van mijn reisplan kan ik u nog niets melden, omdat ik berigt van huis verwachtende ben. Voor Breslau heb ik menigte commissiën en aanbevelingen. Het zal echter tot in het laatst van December aanloopen, eer ik daar kom. Voor dien tijd ziet ge mij in Berlijn.

Hollandsch nieuws heb ik niet. Ik had u vergeten een berigt van P. v(an) H(ees) te schrijven, dat Van Meegen en Groote gefailleerd zijn, zoo men zegt, zeer smerig.-

[p. 115]

De Tweede Kamer heeft zich dunkt mij verstandig gehouden: schoon het misschien politieker ware geweest de gemoederen in spanning te houden: 1^o door exceptioneel dit jaar geen adres te geven, 2^o door uit den boezem der Kamer zelve een nagelnieuw voorstel ter herziening der grondwet te laten uitgaan, en de Eerste Kamer aan de invidia bloot te stellen, dat zij ook dit verwierp. Maar misschien ware zulk eene demonstratie vergeefsch geweest. Onze Hollanders zijn niet zoo prikkelbaar als Franschen.

Wanneer het u gaat zoo als mij, dan hebt gij u aan Ronge, zijn brief en zijn claqueurs evenzeer geërgerd, en meer nog dan aan de Triersche rok zelf¹⁾.

Schrijf mij nu zeer²⁾ spoedig - gij hebt toch den tijd - uw advies in de zaak van Bakkes contra Julie. 2^o. welke de boeken zijn, die gij ontvangen hebt en die mij interesseren. Ik wenschte dat ik geld had om, al ware het slechts één dag, in Luik te zijn; ik geloof, dat dit zou zijn, hetgeen gij medici geindiceerd noemt.

Vale et me cogita.

t.t.

Van den Brink.

P.S. Schrijf mij nu zoo spoedig mogelijk terug. De brief aan Julie wacht er na, want ik wil uwe koelere opvatting der enigmatische woorden gaarne kennen. Zoo zij dezelfde is als de mijne, zult gij toestemmen, dat een spoedig schrijven aan haar hoogelijk vereischt is.

1) Over Ronge en den Trierschen rok vgl. Briefwisseling. p. 70.

2) In het handschrift staat: zoo.

N^o. 3. E.J. Potgieter aan Bakhuizen van den Brink.
Amsterdam, 8 Juny 1845.

Heb dank, Beste Vriend! voor uwe beide brieven³⁾ en de daarin gesloten vervolgen van Willem I⁴⁾; zij hebben

3) Gedrukt in de Briefwisseling. No. 15 en 16.

4) Nam. het opstel tegen Van Hall's Hendrick van Brederode.

[p. 116]

mij om het zeerst genoegen gedaan. Hebt gij dikwijls aan mijne vriendschap gedacht, mijne Tante kan getuigen, hoe vaak ik uw omgang, uw gesprek, onze onderlinge mededeeling en wrijving van gedachten miste! Laat ons, terwijl de tijd, vlei ik mij, de gelegenheid tot uwe terugkomst voorbereidt, laat ons voortaan die wederzijdsche behoefte zooveel mogelijk bevredigen, door elkander dikwijls te schrijven.

Straks na den ontvangst van uw tweeden brief heb ik, met terzijdezetting van vroegere antipathie (door de bisbilles over de Gids indertijd niet verminderd), Van Hees gesproken, dewijl ik het in uw belang achtte zamen over de noodige démarches voor de tusschenkomst van ons Gouvernement raad te plegen. Het resultaat van ons onderhoud was:
Verwerping van zijn eerste plan, op de ijdelheid van den ouden Van Hall te speculeeren, die u misschien nu zou hebben geholpen, om zich bij het uitbrengen van uw oordeel over zijn boek te beklagen en te wreken.

Uitstel van mijn aanbod, om door Da Costa (die op de Rozengracht is komen wonen, en wien ik als buurman van tijd tot tijd zie) de goede diensten van Groen in te roepen. Ik zelf wenschte dit middel niet dan bij gebreke van een ander te bezigen. Immers al was ik van Da Costaas welwillendheid ook uwaarts overtuigd, al twijfelde ik niet, dat Groen dit verzoek heuschelijk vervullen zou, liefst zag ik u van alle verpligting aan den laatsten vrij, dewijl het mij schijnt dat ge voor onze historie, niet altijd buiten bezwaar van 's Rijks schatkist behoeft werkzaam te zijn, en Groen misschien later andere protégé's zou hebben aan te bevelen, die minder met hem in wijze van zien verschilden. Er was nog een zwarigheid contra Groen, die ik u mededeel, als ik aan de verklaring van mijn raadsel over de pose (niet post) kom¹⁾. Comme les gens d'esprit sont bête!

Der langen Reden kurzer Sinn was eindelijk, dat Büchler dezer dagen naar Den Haag ging, dat hij intiem

1) Zie Briefwisseling. p. 124.

[p. 117]

met den secretaris van Buitenlandsche Zaken Mazel is gelieerd, en van dezen de tusschenkomst van De la Sarraz¹⁾ waarschijnlijk wel zonder moeite verwerven zou. Dat is, God betere het, een Minister van Buitenlandsche Zaken! Verbeeld u, voor zes maanden stuurt Floor van Hall²⁾ hem een vijftigtal exemplaren van het geprojecteerde tarif van in-, doorvoer en uitvoer-regten ter rondzending aan onze buitenlandsche Consuls en Consulaire agenten. ‘Leg dat pak daar maar neer,’ zegt De la Sarraz, - en toen het tarif voor een maand op de proppen moest komen, lag het pak er nog! Misschien beweert gij, dat De la Sarraz de ware man voor onze tijd is, want Van Hall heeft er het tarif in de Tweede Kamer niet minder om doorgehaald!

Ik vlei mij dat Van Hees u, eer hij dezen sluit, nog het resultaat der bemoeijingen van Büchler zal kunnen mededeelen³⁾.

Met groote belangstelling zie ik het slot uwer beoordeeling tegemoet; tegen Groen hebt gij intusschen de zaak reeds gewonnen! Er is een tweede boek van Van Hall uit⁴⁾, even weinig beteekenend als het eerste, maar bitterder. Ik verbeeld mij, dat Groen best zal doen het te laten liggen. U daarentegen zal hij moeten antwoorden. Gij hebt (het is in dat opzigt jammer, dat de Gids uw stuk niet in één nommer slikken kon), gij hebt met voorbeeldelooze scherpzinnigheid allerlei trekken als zoovele fijne draden bijeenverzameld aan het einde van het derde stuk, en nu zijn ze een net geworden, waaruit hij zich moeijelijk loswikkelen kan. Hoe jammer, niet waar? dat een man van zoo veel studie, uit vooringenomenheid met een enkel begrip, al zijn gaven gevangen geeft om, op zijne beurt, ook maar ‘een geloovige zoon der kerk’ te zijn!

En nu tot mijn raadsel, de man wiens pose alleen een

1) J.A.H. de la Sarraz, minister van Buitenlandsche Zaken.

2) Mr. F.A. van Hall, minister van Financiën.

3) Vgl. den brief van Bakhuizen van den Brink aan Büchler d.d. 18 Junij 1845: Briefwisseling. No. 19.

4) Nam. M.C. van Hall's Hendrick graaf van Brederode. Wederwoord aan G. Groen van Prinsterer. (Amsterdam 1845.)

[p. 118]

post waard is, wie is hij anders dan de ex-liberaal M.C. van Hall, vader van den Minister, die raasde tegen de petitionarissen voor de Grondwetherziening, toen het verzoekschrift rondging, en wien het nu (zoo men zegt) diep ter harte gaat, dat al die knappe lui, die de petitie teekenden, onder Willem II nooit een post zullen hebben? De pose, wie is hij anders, dan het tegenwoordig Lid der Eerste Kamer, vriend van allen stilstand, die in zijn jeugd als procureur der gemeente de Carmagnole danste, en daarom nu zoo goed weet, ‘Jongetje! wat al die volksbewegingen om het lijf hebben!’

Doch waartoe langer over dien renegaat, over onzen politieken achteruitgang gepraat? Oostenrijk, zelfs Oostenrijk moet er geen gevaar in zien, u in staat te stellen de verslagen der jongste Handelingen onzer Tweede Kamer in zijne dagbladen te laten lezen, want al was al het verstand aan de zijde der negen voorstellers¹⁾, de zege bleef aan het obscurantisme, ‘en daarmede,’ zegt die onbeschaamde rebel van een Haarlemsche courant, ‘daarmede is deze aangelegenheid - de Grondwetherziening N.B. - afgedaan te beschouwen.’ Leve de Enschede's! Doch ik sprak straks van nog een bezwaar tegen het inroepen der tusschenkomst van Groen ten uwen behoeve, het was dit. Heeft Groen op dit oogenblik er invloed genoeg toe? Het boek van Van Hall was niet enkel uit liefde voor Brederode geschreven, ik geloof dat haat tegen Groen er meer deel aan had. Men zou zoo gaarne een voorwendsel gevonden hebben om de uitgave der Archives te belemmeren, te doen staken misschien. Ook wil men, dat Van Hall het oor der Koningin reeds gewonnen had, - de Koning zou er meer belang in hebben gesteld, als de zaak eene schilderij gold. Die eerste indruk is nu wel door Groen's Antwoord²⁾ bij Hare Majesteit weder uitgewischt; maar de kinderen dezer wereld zijn wijzer dan de kinderen des lichts,

1) Nam. Thorbecke en de 8 andere voorstellers van een ontwerp van grondwetsherziening, 30 Mei 1845 verworpen.

2) Nam. Groen's Antwoord aan Mr. M.C. van Hall, staatsraad, over Hendrick graaf van Brederode enz. (Leiden 1844.)

[p. 119]

weet gij? En dit is het eenige kwade gevolg, dat ik van uw uitstekend opstel vreeze, namelijk dat Van Hall er partij van zal trekken om te bewijzen, dat Groen in allen gevalle ongelijk had! Gij weet niet, hoe vermogend de invloed van dat geslacht is geworden sedert de leening van Maart '44¹⁾ er door is. Mag ik eens Hooftiaansch zijn? Moed baart overmoed, die op hare beurt de moeder is van verblinding, die ten ondergang leidt! Het is een akelige troost, maar het is er toch een - faute de mieux!

Gij wilt weten, wat er in onze literaire wereld omgaat, hoe het met den Gids geschapen is, enz. Op de eerste vraag kan ik kort genoeg antwoorden: er komt, helaas! niets uit. Op de tweede zou ik ook wel eene jeremiade kunnen aanheffen. Wij associeerden ons indertijd Veth en Ter Haar, - den laatsten hebben wij reeds weder moeten uitspannen: met onwilliger, liever met trager paard heeft wel niemand ooit geploegd. Zijne werkzaamheden bepalen zich tot, ja tot de recensie der Valleijen van Piemont of Marie Arnaud²⁾, - want de beoordeeling der Jaarboekjes voor 44³⁾, die onder zijn naam doorging, heeft hij van de aanteekeningen van uw onderdanigen dienaar overgeschreven, en de recensie van Quos ego⁴⁾ heb ik omgewerkt, tot onkenbaar wordens toe. Hij beweert ‘overkropt te zijn van bezigheden’; het is mogelijk, maar begrijpe wie het kan, ik doe het niet, hoe hij de verzen heeft kunnen schrijven, die onder B. t(er) H(aar)'s naam doorgaan. Ligter kan ik mij verklaren, dat hij prijsvragen beantwoordde; Beets zegt teregt: ‘Ter Haar - plukt van tijd tot tijd zoo'n gouden appeltje; hij weet krek hoe die dingen wezen moeten, om aan de Commissie ter beoordeeling te bevallen.’ Veth daarentegen is ijverig, of

1) Nam. de leening van 127 millioen van den minister van Financiën F.A. van Hall, onder bedreiging met eene buitengewone belasting op de bezittingen.

2) In den Gids van 1845. I p. 72.

3) Eem (ongeteekend) artikel over Provinciale volksalmanakken in den Gids van 1844. I p 171.

4) In den Gids van 1844. I p. 468.

[p. 120]

welwillend - en toch beleeft hij aan zijn werk weinig genoegen; de Spectator vooral vergeeft het hem niet, dat hij al de bekrompenheid der hooge kritiek (er is immers zoo'n ding, heer philosooph en theoloog?) op het gebied der aesthetiek medebrengt. Ik begin hoe langer hoe meer te gelooven, dat er een innig verband is tusschen physieke welstand en intellectueele ruimte - van beschouwing altoos - en het spijt mij dat Veth geen liefde en gloed genoeg heeft om warm te kunnen voelen. Ziedaar onze beide eerste acquisities, liever onze eenige, want, zooals ik zeide, Ter Haar verloren wij reeds weder, en om chronologisch te zijn, op hetzelfde oogenblik dat deze zich retireerde, nam nog iemand uit ons midden zijn afscheid, raad eens! Mr. W.J.C. van Hasselt. Het voorstel, dat ieder onzer in het vervolg ook aan de Mengelingen zou medewerken, was het voorwendsel van zijn bedankje, het lang smeulend twistvuur tusschen hem en Van Geuns de ware oorzaak. Van Hasselt had zich met Dr. Pool als leden eener andere Loge, dan die welke het Blindeninstituut dirigeert, tot het opstellen eener circulaire verlaagd, die weinig goede trouw verried¹⁾; waarschijnlijk verbeeldde hij zich in Veth en mij bondgenooten te vinden, die hem tegen Van Geuns in onze bescherming zouden nemen; maar het ging den allemansvriend als het dezulken gaan moet, - wij lieten hem met heerschende en lijdende servituten varen. Verre er van dat zijn plaatsruimte een verlies voor de Gids zou zijn, is die uitmuntend weder bezet door Gerrit de Clercq, wiens Voorstel ter Grondwetherziening²⁾) van zijn talent getuigt, terwijl ik hem u als aangenaam mensch, als flinke jongen niet behoef te schetsen. Nous voila réduit(?) à quatre, maar zonder theoloog, philoloog, philosooph en belletrist als gij, critique par excellence,

1) Dr. Pool voerde een hevigen strijd met prof. Van Geuns over den schadelijken invloed van de droogmaking van den Haarlemmermeer; zeker had de circulaire tegen Van Geuns op deze zaak betrekking. - Welke Loge (behalve die der Vrijmetselaars, die het Amsterdamsche Blindeninstituut oprichtten) bedoeld kan zijn, weet ik niet.

2) In den Gids van 1845. I p. 61.

[p. 121]

waart, - om 's Hemelswil, doe ons voor al die vakken toch een ‘kloeken(?) beulsknecht’ aan de hand.

Intusschen is Pol¹⁾, ten wiens huize (want gij weet zeker dat hij met Anne Wassenbergh, de dochter eens Rectors, de nicht van een Professor, trouwde) intusschen is Pol, bij wien wij in April vergaderden, ernstig ongesteld geworden. Een bezetting op de luchtpijpen maakte Van Geuns dadelijk ongerust; zoo hij al herstelt, zei hij, loopt het op een teering uit. Het heeft drie weken geduurd, en hij stierf. Het spijt mij, niet omdat ik geloof dat er zooveel aan hem verloren wordt, maar dewijl hij zelf zich in zijn huwelijk gelukkig gevoelde, dewijl hij gaarne nog wat had geleefd. Ook voor zijne vrouw is het droevig. Zij was vroeger gezelschapsjufvrouw bij Dr. Kaathoven te Leyden, en zal, stel ik mij ten minste voor, de wijsste partij kiezen, als zij weder zulk eene betrekking zoekt. Het is zeker niet prettig, maar van die Hengelosche Pollionen af te hangen, moet ook iets verschrikkelijks zijn. ‘Wij geleerden’ is het (om het) andere woord van den ouden Heer, en Moeder, hoor ik, is stokdoof. Dat wijf was zoo ingenomen met Herman, dat zij het zijner vrouw niet vergaf zijnen dood door eene eenvoudige advertentie bekend te hebben gemaakt!

Van Geuns gaat het goed - hij rijdt met mooi spul, man! - en komt trouw Zaturdag-avond bij ons praten. Ik doe u van harte zijne groete - de gelegenheden zijn niet zeldzaam, waarin Bakhuizen door ons hier wordt gewenscht. Hoe langer hoe meer waardeer ik zijn flinkheid en hartelijkheid: van wien ik, als lid van het Instituut, transacties vreeze, niet van hem!

Oltmans²⁾ is levend-dood. Beets heeft dit voorjaar een mooijen, een ten minste inderdaad vromen Paaschzang³⁾ geschreven. Hasebroek werkte Thomas à

1) Dr. H. Pol, schrijver van Grieksche tafereelen (Amsterdam 1836/37) en redacteur van de Gids.

2) De bekende schrijver van den Schaapherder, Het slot Loevestein enz.

3) Een Paaschgezang (Haarlem 1845). Herdrukt in Beets' Dichtwerken. II p. 418.

[p. 122]

Kempis om¹⁾. Al doen zij iets meer dan Oltmans, het zijn toch, helaas! des étoiles, qui filent et disparaissent.

Om nog eens op de Gids terug te komen, vooral aan een theoloog hebben wij dringende behoefte, natuurlijk een man van wetenschap, maar om Gods wil ook een man van warmte. Afbrekers, die afbrekende froisseeren, dewijl zij of hun stijl niet in hunne magt hebben, of inderdaad niets gelooven, of ten minste vreemd zijn aan gemoed, wij hebben die in Veth, Van Vloten en Opzoomer (die contra Oosterzee in dit nummer²⁾ te velde trekt). Maar, Beste Vriend! het schijnt mij, dat er in geen van allen een leader schuilt: weet gij er een, geef hem dan op!

Maar ik moet eindigen, want, lieve hemel! welk eene rhapsodie van jammeren schuilt er in dezen epistel, - hoe leelijk steekt hij af bij de verscheidenheid van beschouwingen, waartoe uwe reizen u gelegenheid gaven! Zou ik zulk een onverbeterlijk pessimist zijn, of zou het bij u wezen:
‘'t Is distance lends enchantment to the view?’
Ik weet het niet, maar wat ik u bidden mag, ga voort met uwe mededeelingen, als gij ze niet tot schetsen uit den vreemde wilt opwerken. Zij zouden anders even veelzijdig als frisch blijken.

Van de vrijheid, die ge mij geeft, het slot uwer beoordeeling naar plaats en tijd te wijzigen³⁾, zal ik gaarne gebruik maken. Anders, ge zult het gezien hebben, anders is de taak der correctie mij niet zwaar gevallen; over een paar drukfeilen in het Latijn van het eerste maakt De Clercq, die dit en de vergelijking met de Archives op zich nam, zijn excuus. Ook hij is vol admiratie voor de fiksche uiteenzetting der historische feiten.

En nu, houd het voor geene fausse modestie, dat ik tot nog toe geen woord over mijn werk schreef, want ik

1) Thomas à Kempis, De navolging van Christus. Nieuwe uitgave naar het Latijn door J.P. Hasebroek. (Amsterdam 1844.)

2) Het opstel van Opzoomer over de Jaarboeken voor wetenschappelijke theologie, in den Gids van 1845. I p. 405 vlg.

3) Nam. het slot van het opstel tegen M.C. van Hall. (Zie Briefwisseling. p. 124.)

[p. 123]

heb het druk met zaken, en voer sints een paar maanden niets uit. Intusschen, heb dank voor uw woord over mijn Rijksmuseum: ik had mij met uwe sympathie gevleid, zij is mij boven verwachting ten deel gevallen. In een volgenden nu s.v.p. eens uwe aanmerkingen en uwe opinie over mijne aangelegde(?) (karak?)ters. Gij weet, hoe ik uwe kritiek op prijs stelde. Gij weet ook, dat niemand hier mij haar gemis vergoedt. Van Geel (hoorde) ik sints maanden niets; ook heeft hij zich indertijd met Jonckbloet vis à vis de Gids vrij karakterloos gedragen¹⁾. Het zal hem genoegen doen, dat wij elkander weder schrijven, hij zal dubbel beleefd zijn; maar sedert ik zoo vrij was geen Hoogleeraar in hem te zien, vreeze ik, dat wij tot beleefdheid zijn beperkt. Zijne vrouw moet veel lijden, een neerslagtigheid van geest, die aan krankzinnigheid grenst.

Bij ontvangst van uwe laatste heb ik uwe Mama gesproken, en getroost; bij zoo groote werkzaamheid, als waarvan uwe bijdragen getuigden, mogt en kon ik het. De brave vrouw houdt zich goed. Doe gij het ook, Amice! en gun ons allen de voldoening dat wij gelijk hadden, als wij niet ophielden iets groots van u te verwachten. Gij hebt het maar te willen om het te kunnen, en houdt mij dit woord uit het harte ten goede.

Mijne Tante vereenigt zich met mij in mijne wenschen voor uwen welstand - mogt het zijn voor uwe wederkomst! Zij groet u van harte, evenals

Uw toegenegen

E.J. Potgieter.

P.S. Als er gelegenheid was, zond ik u de Spectator²⁾ eens; daar is Roomsch-Catholijk talent in, maar toch talent!

1) De brief, waarop gezinspeeld wordt (en die het tegendeel van karakterloos schijnt) is onlangs door Mej. Hamaker uitgegeven in de Gids, 1906 p. 434. Over de zaak met Jonckbloet vgl. hiervoor p. 107 noot 5.

2) De spectator van tooneel, concerten en tentoonstellingen, die te 's-Gravenhage verscheen van 1843-1846.

[p. 124]

Van Gilse, die dreigde de teering te krijgen, schijnt buiten (te Doorn) te zullen beteren.

Heije is van ganscher ziele Volkszangschool en wil het Nut nu ook gymnastiek leeren!

N^o. 4. G. Groen van Prinsterer aan E.J. Potgieter¹⁾.
La Haye, 7 Juillet 1845.

Monsieur!

Veuillez, quand vous écrivez à Mr. Bakhuizen van den Brink, le remercier de ma part pour l'envoi de ses articles relatifs au comte de Brederode. Ce travail fait preuve, à mon avis, de beaucoup d'érudition et de critique. En poursuivant ainsi ses études, Mr. B. pourra rendre de grands services à l'histoire de notre pays. Il est extrêmement à désirer, qu'il profite de son voyage pour consulter les archives, spécialement en Allemagne. A Vienne il doit y avoir un grand nombre de documents importants par rapport aux Pays-Bas. On ne peut sans doute exiger ni attendre, qu'un Gouvernement, sans de fortes garanties, donne un libre accès à des dépôts de ce genre; mais par contre il me semble qu'on ne fera guère difficulté de communiquer à Mr. B. les pièces qu'on pourroit, d'après ses indications sur le but particulier de ses travaux, supposer lui devoir être utiles. Pour ma part, je regretterois fort de voir se perdre une si bonne occasion de rassembler, sur beaucoup de faits et de personnages, des matériaux nécessaires à un jugement impartial et complet.

Veuillez agréer les assurances de ma parfaite considération et me croire

Votre obéissant serviteur

Groen van Prinsterer.

1) Zooals uit den volgenden brief (p. 125) blijkt, was dit schrijven voor Bakhuizen van den Brink zelven bestemd, dock welstaanshalve san Potgieter gericht. Het gebruik van de Fransche taal wordt verklaard door het met dit schrijven beoogde doel.

[p. 125]

N^o. 5. E.J. Potgieter aan Bakhuizen van den Brink.
Amsterdam, 9 July 1845.

Amicissime!

Ik kan mij levendig voorstellen, hoezeer de weigering van ons Gouvernement u moet hebben gekrenkt¹⁾. Des daags nadat ik mijn jongsten aan u afzond, deelde Büchler mij ter beurze den ongelukkigen afloop zijner bemoeijingen mede. Sous l'influence de la peur, bah!

Mijn overleg met V(an) H(ees) (want, zooals gij teregt oordeelt, er komt geen antipathie te pas, waar het uw belang geldt, en ik heb zelfs hoop, dat deze bij nadere kennismaking wijken zal) mijn overleg met V(an) H(ees) deed mij besluiten, Groen zelf te gaan spreken. Ik vroeg hem daartoe op een der dagen van de vorige week belet, hij koos Zaturdag. Van ½ een ure tot ½ drie hebben wij zamen over uwe zaak gepraat. Hoe verschillend uw standpunt van het zijne wezen mogt, hij had eerbied voor uw geest van onderzoek. ‘Welk een verschil’, zeide hij, ‘tegengesproken te worden door iemand, die als Bakhuizen van den Brink punt voor punt zelf nazoekt en overdenkt, en Van Hall, die maar driestweg loochent, wat hij noch nazag noch overdacht! Ik wenschte den heer Van den Brink om zijn recensie eene dienst te kunnen bewijzen.’ Daarop was de wijze hoe, natuurlijk de vraag. Gij waart hem afgeschilderd als uitstekende door bekwaamheden, maar -. Ik gaf hem eenige wenken, hoeveel omstandigheden, opvoeding enz. hiertoe hadden bijgedragen, en gaf hem volgaarne mijn woord voor uwe letterkundige goede trouw, uw litterair geweten. Hij beloofde mij de zaak te zullen overleggen, maar geloofde op het oogenblik te weinig invloed te hebben, om beslissend tusschen beide te treden.

Gister ontving ik ingesloten billet²⁾, waardoor Groen zich vleit, dat gij het gewenschte doel zult kunnen bereiken.

1) Vgl. Bakhuizen van den Brink's brief aan Potgieter d.d. 18 Junij 1845 (No. 20).

2) Hiervoor No. 4.

[p. 126]

Ziet het Gouvernement dus zwarigheid, een schrijver van Europeesche vermaardheid ondersteunt uw aanzoek. Mogt ge daardoor kunnen slagen, dan ligt ge verder onder geene verpligting aan Groen, ZEd. alle stukken mede te deelen, dat ook zijn last in hebben zou. Ziedaar de mooije zijde der zaak, als deze brief, door u en den secretaris der Legatie vertoond waar het behoort, u de inzage der verlangde stukken bezorgt.

Is de brief daartoe echter onvoldoende, dan ben ik er echter verre van te gelooven, dat mijn bezoek bij Groen voor u daarom vergeefs zou zijn geweest. ‘Geen boom en valt ten eersten slag’, blijft waar, al heeft maar Cats het gezegd. Het is zelfs waarschijnlijk, dat Groen zich jegens zich zelven niet verantwoord zou achten, ware hij op een eerste aanzoek door een derde verder gegaan. U is echter door de enclose den weg geopend u direct aan Groen te wenden, welk nader verzoek ik dan andermaal mondeling gaarne ondersteunen zal. Geef hem echter in dat geval uitvoerig op, in welken vorm zijn aanzoek doeltreffendst zou zijn. Zooals ik reeds in het begin van dezen schreef, hij twijfelt er aan (en ik doe het met hem), dat hij thans invloed genoeg bezit, om ons Gouvernement tot coöperatie te bewegen. Men eet wel een proclamatie op, eene kroon is een kruisje waard, doch de wetenschap is heel iets anders dan een koningrijk! Op een formeel aanzoek van u hoop ik echter, dat Groen tot een direct aanzoek bij het Oost(enrijksche) archief zal te brengen zijn. Aangenaam zou het mij echter zijn, zoo de enclose mogt volstaan, ook om u geen tijd te doen verliezen.

Gij zult zien, dat ik maar zeer weinig aan het slot uwer recensie¹⁾ heb veranderd, en het algemeen oordeel heeft mijne opinie, dat het die niet behoefde, geregtvaardigd, - buiten de gekrenkten draagt het de goedkeuring en de bewondering van allen weg. Er brandden mij wel eenige hatelijkheden op de lippen, maar ik wilde u die niet doen zeggen, te minder daar ik geen bezwaar zag R.C.B.v.d.B.

1) Het opstel over Hendrick van Brederode: zie de Briefwisseling. No. 17.

[p. 127]

onder het stuk te plaatsen. De Tijdgenoot, zegt men, zal tegen het Kemperianisme opkomen: wij zullen zien, wat ‘Hoog Tij’ zeggen zal¹⁾.

Een woord nog van Groen, dat hij mij speciaal verzocht heeft u mede te deelen. Gij hebt hem namelijk in een punt onjuist beoordeeld, door hem eene ingenomenheid, eene voorliefde voor de Monarchie toe te kennen, welke hem vreemd is. Hij gelooft, dat een volk bij onze tegenwoordige ontwikkeling en beschaving even gelukkig kan zijn onder republikeinschen regeringsvorm als onder getemperd monarchalen. Slechts wenscht hij, dat die vorm het gevolg zij van de behoeften en herinneringen der Natie, en dat dan Grondwet geen doode letter, en een Gouvernement bij representatie geene representatie worde, comme dans certain pais.

De Staten van Zuid-Holland zijn diep gevallen, zoo diep dat zij Thorbecke bij de herkiezing van Timmers Verhoeven hebben opgeofferd. Doch zooals Renzo in de Promessi sposi zegt, er is eene justizia, ook in deze wereld: de Hemel heeft Noord-Holland van Talleyrand no. 2, van den ouden Bondt²⁾, bevrijd. ‘Hij is als een Christenwijsgeer zacht ontslapen’, - de duivel hale die amphibiën, en late hen, zoo er een vagevuur is, branden dat het een aard heeft!

Wees hartelijk gegroet van mijne tante, van Van Geuns, Kneppelhout en

Uwen toegenegen

E.J. Potgieter.

1) Ten onrechte heb ik (Briefwisseling. p. 170) getwijfeld aan de juistheid mijner lezing Hoogtij: het blijkt thans, dat Potgieter met den bijnaam Hoog Tij den hoogleeraar De Bosch Kemper bedoelde, die inderdaad (zie p. 182 der Briefwisseling) tegen Bakhuizen van den Brink optrad met een fraai artikel over Volkssouvereiniteit (in den Tijdgenoot van 22 Juli 1845).

2) Mr. J. Bondt, chef van het bankiershuis Determeyer, Weslingh & Zoon te Amsterdam, eene bekende financieele specialiteit, bij koning Willem I zeer gezien. Een zijner dochters huwde Mr. F.A. van Hall.

[p. 128]

N^o. 6. E.J. Potgieter aan Bakhuizen van den Brink.
Amsterdam, 1 October 1845.

Een brief bloost niet! immers zoo zeiden uwe ouden, Lieve Vriend! maar ik schaam er mij niet minder om, als ik de dagteekening uwer laatste letteren¹⁾ aanzie. ‘5 Augustus’, en ik heb al dien tijd niet geantwoord! Maar al zit gij in het hartje van Hongarije, weten moet gij het, al hadden de Duitsche dagbladen maar het taaije verslag van ons Instituut overgenomen, dass die Kartofflen in Holland misrathen sind! En gij kent onze Markt en onze Beurs genoeg, om te vermoeden wat al speculatien daarop gegrond werden, et pour revenir enfin à moi-même, dat ik daarvoor veel, schier veel te veel kon hebben te doen gehad. (Hoe bevalt u dat laatste Amsterdamisme?) In ernst, mijne bezigheden waren zoo groot in getal, dat ik geen uur mogt afzonderen om u te schrijven, - sedert ik wist dat Van Hees u gerust had gesteld. Anders, ja, dan had ik de pen eer opgevat, maar hij kwam juist van zijn uitstapje naar de Koloniën - van Weldadigheid altoos - terug, toen uw brief mij gewerd.

Het verheugde mij hartelijk, dezer dagen van Büchler te hooren, dat uwe zaak te 's Hage beter staat, dat men u uw verzoek²⁾ waarschijnlijk toe zal staan. Eindelijk begint men dus te begrijpen, dat de zaak der wetenschap kan worden gebaat door iemand, die de uitersten te zijnen gunste vereenigt, die de voorspraak heeft zoowel van Bake als van Groen. God geve, dat het bij die inwilliging niet blijve, maar ge gelegenheid vindt in den vreemde ons land nuttig te zijn op eene wijze, die ook uw eigen lot veraangenaamt, - gij gelooft wel, dat niets mij liever wezen zou!

Er schijnt geen beter middel te wezen, om met zijn volk en zijn land verzoend te worden, dan in den vreemde te gaan.

‘For distance lends enchantment to the view!’

Wij knorren hier, de een nog harder dan de andere, en

1) Briefwisseling. No. 23.

2) Om voorspraak bij het Oostenrijksche gouvernement.

[p. 129]

echter als ik uwen Hans Michel aanzie (dank voor de teekening¹⁾) dan zeg ik: ‘Jan! je bent toch nog zoo kwaad niet, jongen! - als je maar niet zoo salieachtig wierdt.’

Toch is er in den laatsten tijd een beetje gist in het muffe beslag onzer politiek gekomen. Sedert de Grondwetsherziening afgestemd is, en hoe kan het anders? beijvert men zich van de vigeerende tenminste zooveel mogelijk partij te trekken. En waarlijk de vooruitgang heeft eene zege behaald, door bij gelegenheid der verkiezing voor Amsterdams kiezers - dat wordt een leelijke zin - Mr. B. Donker Curtius en Mr. S.P. Lipman te doen benoemen. Die beide heeren, in de vergadering der 78 overige pruiken²⁾, exceptez les exceptions, kunnen slechts in éen opzigt goed doen: als spionnen. Gelukkig dat het advocaten zijn: het zullen nog al handige wezen!

Overigens, ja overigens is alles zooals het was, en ik heb behoefte Hans Michel eens aan te kijken om getroost te zijn.

Van iets anders. Ge schrijft sedert 1 Januarij geen Gids te hebben gezien: dat gaat niet, minder nog om uwentwil dan om dien van het tijdschrift. Wij allen stellen prijs op uw oordeel, - à propos ik heb nog altijd uwe kritiek mijner Zusters te goed, - maar wij allen verlangen van tijd tot tijd te hooren, hoe ge vindt dat wij het maken, - en als ge mij maar opgeeft, waar en aan wien wij de nommers hebben te zenden, dan zullen zij u franco geworden. - Ik voeg er dan een Spectator en wat gij overigens verlangt bij.

Veth werkt veel voor het tijdschrift, - De Clercq is even lui als knap - hebt gij hem dat geleerd? Van Geuns kan met den besten wil weinig doen; - de Mengelingen komen veelal voor mijne rekening, - maar dit jaar heb ik schier geen tijd gehad - ik wenschte dat er knappe jongelui opstonden:
‘Mais allez voir s'ils viennent, Jean!’

Beets geeft preeken, Hasebroek geeft niets uit.

1) Briefwisseling. p. 153.

2) Nam. in het kiescollege voor de verkiezing der stedelijke regeering van Amsterdam.

[p. 130]

Het is met onze concurrenten niet beter gesteld: verbeeld u, in de Tijd, een nieuwmodischer Leeskabinet, waarvan Boudewijn¹⁾ redacteur is, heeft Jonckbloet een paar artikels geschreven, ten bewijze dat Mr. Jacob van Lennep meer is dan een romanschrijver! Waarschijnlijk dewijl zijn laatste verhalen onleesbaar slecht zijn, zullen ze studiën van vaderlandsche historie moeten heeten!

Eene uitstekende Engelsche actrice Miss Davenport geeft hier, geassisteerd van acht of negen masters(?) en tout genre:
The school for scandal,
The hunchback,
Romeo and Juliette.
Ik heb het eerste stuk van haar gezien, met genoegen gezien, maar toch, hoe veel fatsoenlijker, hoe veel fijner is de Ecole des Vieillards!

Overigens moeten de Italianen vrij wel zijn, maar Marino Faliero à ce pas(?) lokt mij niet met al aan.

Laat ons niet te lang op uw Boheemsch stuk wachten, hoort gij? Er is gebrek, groot gebrek aan degelijke medearbeiders.

Opzoomer, die regten gestudeerd heeft en echter veel aan theologie schijnt te hebben gedaan, is uw opvolger geworden in het teregtzetten van Oosterzee, - het is toch zonderling, dat die Utrechtsche roem altijd een Leidschen dooddoener vindt.

Eerlang meer, Lieve Vriend! neem nu dit blaadje voor lief. Wees hartelijk gegroet van mijne Tante, die zich Uwer dikwijls herinnert; wees het ook van Van Geuns, De Clercq en Schneevoogt, die onze Gidsvergaderingen mede bijwoont en althans in gezelligheid alleen Van Hasselt en Pol wel opweegt. Schrijf spoedig eens weder een langen brief aan

Uwen liefhebbenden

E.J. Potgieter.

1) Boudewijn was de pseudonym van J.L. van der Vliet, schrijver van Jonge juffrouwen, Beelden en schaduwen enz. Zijn tijdschrift De Tijd bestond van 1845-1855.

[p. 131]

P.S. Stuffken te Leyden zal, vrees ik, weer une étoile zijn, qui disparait. De man is te oud, om weer philosooph te worden!

N^o 7. E.J. Potgieter aan Bakhuizen van den Brink.
Amsterdam, 1 December 1845.

Amice!

Er is gelegenheid, laat Van Hees mij weten, om u eenige boeken te doen geworden; - bij de werken, door Van Geuns, Veth, De Clercq, Schneevoogt en mijn persoontje, als redactie van de Gids, voor u bestemd, voeg ik een paar deeltjes Spektator, om u over dat blad te doen oordeelen.

Gij ontvangt bij de boeken, van welke ons eene recensie van u alleraangenaamst zou zijn:
Koenen's bekroonde prijsvraag over De réfugiés, en Bergs eerste deel over hetzelfde onderwerp¹⁾, expresselijk niet ter behaling der medaille geschreven, maar den leden der Maatschappij en president en secretaris aangeboden, toen zij Koenen's stuk hadden bekroond.

Of ik u prikkelen kon, die zaak eens vlug af te doen, gaauw en goed gaat toch bij u zamen, als ge wilt! - Gij herinnert u dat de Gids indertijd achterlijk gebleven is met eene beoordeeling of aankondiging van Koenen's prijsvraag over de Historie der Joden²⁾; - laat ons ditmaal niet weder nalatig zijn!

Ik schreef voor een dag of veertien aan Geel, om Z.Ed. uit te noodigen voor de Gids Da Costa's nieuwe uitgave van Bild(erdijk)'s epos³⁾ te beoordeelen, - hij ant-

1) H.J. Koenen, Geschiedenis van de vestiging en den invloed der Fransche vlugtelingen in Nederland. - Berg van Dussen Muilkerk, De réfugiés in de Nederlanden.

2) H.J. Koenen, Geschiedenis der Joden in Nederland. (Utrecht 1843.)

3) De Ondergang der Eerste wereld (vgl. Briefwisseling. p. 195). Het antwoord van Geel aan Potgieter is uitgegeven door Mej. Hamaker in de Gids. 1906 p. 444.

[p. 132]

woordde mij, comme lui seul a le talent de le faire, dat hij het waarschijnlijk doen zoude, als gij het niet deedt, - dat hem om duizenderlei redenen liever zou zijn. Ik bid u dus, stel zijne verwachting niet te leur, en laat er ons niet te lang op wachten; want bij al de gebreken van de Gids is het tegenwoordig zijn saillantst, dat hij meestal boeken beoordeelt die niemand leest, dat hij bitter weinig actualiteit heeft in de keuze der werken van smaak, die hij recenseert.

De reden er van kunt gij, geconstitueerd als we zijn, ligt gissen, en een plaatsvervanger voor u te vinden, ne vous remplace pas qui veut. Gij weet dat zelf best.

Overigens, ik weet dit ook, ten opzigte van een oordeel over mijn werk. O die avonden, waarin gij mij zonder eenige terughouding over alles wat ik schreef uw gevoelen mede deeldet, - zij zullen nooit wederkeeren! Maar eenige vergoeding voor dat gemis hoop ik in uwen volgenden, in uwe kritiek mijner bijdragen tot de Gids van dit jaar, weinige als zij waren, te vinden, - immers ik twijfel er geen oogenblik aan, dat Van Hees u dezen jaargang zenden zal. Ik zou er van al wat ik werkte een exemplaar bij hebben gevoegd, als ik iets had uitgegeven; maar velerlei bezigheden hebben mij belet aan eenig vroeger plan gevolg te geven, - vergenoeg u dus met het weinige.

Letterkundig nieuws heb ik u sints mijnen laatsten niet mede te deelen; de dagbladen hebben u waarschijnlijk medegedeeld, hoe Abm. des Amorie van der Hoeven eene redevoering gehouden heeft ten verzoeke van Willem II bij de onthulling van het standbeeld van den Zwijger. Ge zult het karakteristiek hebben gevonden, dat de troepen voorbij die statue hebben gedefileerd, wat ben je me; maar eene andere karakteristieke bijzonderheid hebben de dagbladen u niet medegedeeld, te weten: Groen, de Archivarius van het Huis, die voor Willem de I nog al iets geblokt, gewerkt en gedaan heeft, Groen heeft geen kaartje ter bijwoning van de plegtigheid ontvangen, - of de pose ook woedend is over het Antwoord¹⁾!

1) Nam. Groen's Antwoord aan Mr. M.C. van Hall, reeds boven vermeld.

[p. 133]

Het gemis der bijdragen van Jufvr. Toussaint wordt in onze jaarboekjes sadly felt.

En behoef ik nu nog te zeggen, dat ik verlangend naar een brief van u uitzie, dat ik hartelijk wensch dat het u welga, dat mijne Tante u groet als van ouds, dat ik ben

Uw liefhebbende vriend

E.J. Potgieter.

P.S. De Tijdgenoot is dood! hij heeft zich zelven tot verzadigens toe verveeld!

N^o. 8. J.P.J.A. van Zuylen van Nyevelt¹⁾ aan Bakhuizen van den Brink.
Brussel, den 21 Augustus 1848.

WelEdele ZeerGeleerde Heer!

In antwoord op UWEZG. schrijven van den 26 July j.l. kan ik de eer hebben UWEZG. namens de Regering te betuigen, dat het daarbij gedane vaderlandslievend aanbod²⁾ op prijs wordt gesteld, doch dat men vermeent daarvan, voor het oogenblik althans, geen gebruik te moeten maken.

Gaarne neem ik deze gelegenheid te baat, om UWEZG. de verzekering mijner zeer bijzondere achting aan te bieden.

De Zaakgelastigde der Nederlanden,
Van Zuylen van Nyevelt.

1) Mr. J.P.J.A. graaf van Zuylen van Nyevelt (bekend door de gebeurtenissen van 1866/7), 1e secretaris van legatie aan de ambassade te Brussel, verving den gezant, Mr. A.A. baron Bentinck, die destijds ad interim Minister van Buitenlandsche Zaken was.

2) Wat dit aanbod geweest is, blijkt niet: zelfs in de nagenoeg gelijktijdige brieven aan Bake wordt er door Bakhuizen van den Brink geene melding van gemaakt. Het moet zich hebben aangesloten bij de ontvangst van het regeeringssubsidie in Mei 1848.