Ontwaking. Nieuwe reeks. Jaargang 5

Maandschrift voor sociologie, kunst en wetenschap

[p. 104]

Maxime Gorki

Na de bloedige onderdrukking van de revolutionaire betooging, die voor enkele weken in Rusland wierd gewaagd, is, zooals men weet, de groote schrijver Maxime Gorki, die een der ingevers der beweging was, aangehouden en opgesloten in de kille, ijskoude kerkers der S.S. Pieter en Paulusvesting.

Een oogenblik verspreidde zich de mare dat de schepper van ‘de Vagebonden’ en de ‘Onder-lagen’ in vrijheid was gelaten. Maar dit goede nieuws wierd reeds 's anderendaags tegengesproken. De tyrannie heeft heur prooi niet gelost. Er is zelfs voor te vreezen, niettegenstaande de eensgezinde protesten die uit alle beschaafde landen opgaan tegen de inkerkering van een man, wiens eenige misdaad 't is zijn lijdend vaderland te willen verlossen van een regeeringsvorm, waartegenover de vreeselijkste dwingelandijen uit het Oosten en de oudheid luttel en vaderlijk schijnen, - er is voor te vreezen, zeggen wij, dat de autocraat en zijn raadgevers doof zullen blijven voor dit koor, samengesteld uit al wat de wereld telt aan kunstenaars, aan dichters, aan schrijvers, aan persoonlijkheden, aan karakters, aan menschelijke weerden.

Het overheerlijk genie en de moreele voortreffelijkheid zelven van den beroemden Gorki, stelden hem in 't bezonder bloot aan de blinde weerwraak dier bezetenen.

[p. 105]

Toch blijven we hopen dat de Czaar zich niet tot dit afschuwelijk uiterste zal laten drijven door de doodschieters en de wurgers van zijn volk. Het zenden naar Siberië, de voortdurende gevangenhouding of de halsrechting van Gorki, zou een uitdaging aan 't geweten der geheele menschheid daarstellen. Dit zou een waarachtige majesteitsschennis zijn, een koningsmoord veel grooter dan de moord van een vorst, want welke majesteit evenaardt degene van een dichterlijk genie, vooral wanneer dit genie zijn oorsprong en zijn voedsel vindt in een blakende liefde voor de menschheid in 't algemeen en in 't bezonder voor de ongelukkigen, de vagebonden, de paria's van Rusland, de beklagensweerdigste onder alle parias.

Gorki is niet slechts een groot schrijver, maar 't is een schrijver met een groot hart, een gevoelvol dichter, een kunstenaar wiens werk communieert met de nederigen en de geuzen, wier hartstochtelijke en zielsroerende vertolker hij is. Daarbij, hij zelf is van hun stand en van hun bloed en om zich verheven te hebben boven hun nood door zijn schrijversaanleg, heeft hij niet opgehouden te lijden en te bloeden met hen; zij bleven zijn geliefde broeders en zij gaven hem zijn kernigste en lillendste bladzijden in.

Terzelfdertijd als hij zijn werk in schoonheid schiep, zal hij het ook in goedheid hebben geschapen. Hij ten minste had iets nieuws en iets goeds te zeggen. Hij ten minste zal een woord hebben gebracht even goed als nieuw. Hij is ons dubbel lief: èn als kunstenaar, èn als strijder voor de vrijheid der lichamen en voor de ontvoogding der zielen, als vijand van alle ilotisme en alle knechtschap.

[p. 106]

Hij is ons lief en wij bewonderen hem nog onder een derde opzicht:

In zijn laatste werk ‘Datchniki’, dat gedurende een maand, op 't einde van verleden jaar, gespeeld wierd op het tooneel van ‘het Nieuw Dramatisch Theater’ te Sint-Petersburg, bevecht de vriend der vagebonden en verstootelingen: de gelukzoekers, de letterdieven, de nabauwers, in 't kort: al de zoogezeide intellectueelen, hinderend, slaafsch en zelfzuchtig ras, vleiend 't gezag en de huichelarij, wreede bende jakhalzen vereend tegen de ware kunstenaars.

‘Datchniki’ (Villa-bewoners, of liever: op villegiatuur) is nog niet uitgegeven. In den ‘Mercure de France’ van 15 Januari, zegt M.L. Séménoff hier, onder andere, van: ‘Datchniki’ is een satier, een scherpe critiek op de valsche intellectueelen, waarin Gorki menschen ziet die niet leven het werkelijk leven, maar op villegiatuur zijn in het leven. Zooals vóór hem de betreurde Ouspensky, zooals alle vooruitstrevende russische schrijvers, erkent Gorki maar als intellectueelen: de mannen die voor hun tijdgenooten een bron zijn van licht, van werking voor den vooruitgang. Nu heeft het russisch leven (het huidig leven over 't algemeen) te veel valsche intellectueelen geschapen. Nevens goedbedoelde maar onmachtige zwakkelingen, zijn er andere die, al beweren zij intellectueelen te zijn, zich weinig of niet bekommeren om licht, noch om werking voor het heil van anderen, voor het algemeen welzijn; het zijn baatzuchtigen, arrivisten, voldanen, zegepralers in den strijd om 't bestaan der hedendaagsche maatschappijen. 't Is dit wereldje van valsche intellectueelen dat Gorki afranselt, bijt met scherpen tand, gekscheert door

[p. 107]

den mond van twee of drie sympathieke personen, vormend als de tegenstelling der anderen en die tegenspreken de beschuldiging tegen Gorki geuit, als zou hij een smaadschrift hebben geschreven tegen alle intellectueelen in 't algemeen.

De ontleding die M. Séménoff geeft van het stuk, is geschikt opdat wij de uitgaaf ervan met ongeduld tegemoet zouden zien. Aan de ontknooping, scheiden de ware intellectueelen, de sterken, zich op schitterende wijze van de babbelaars, de bedriegers, de parasieten, die hen in verdenking brengen of hen op loensche wijze bestrijden.

Een jonge vrouw, een eerlijke en onversaagde schepster, weert een dier zwakke of kwaaddoende wezens, die zich vleidde in haar een hulp, een steun of liever een werktuig te vinden.

- Ik smeek om uw hulp; nu ben ik een onmachtige, een besluiteloos man. Maar als Gij wildet...

- Dit is niet waar. 'k Geloof u niet. Dit zijn alles maar klachten! Mijn hart kan ik niet in uwe borst verplaatsen, omdat ik sterk ben. Ik geloof niet dat ergens een macht bestaat buiten den mensch die heur herscheppen kan. Of zij is ín hem of zij bestaat niet!

Deze verklaring van individueel gevoel en kracht, afgelegd door de jonge Varia, geeft zeer goed den toon, den geest aan van het stuk. Gorki blijft de aanmaner tot daadkracht, de levende, de willende, de individualist zooals hij zich toonde in de ‘Onder-lagen’. Men kan geen schoone gemeenschappen vormen, dan door eerst en vooral toe te laten aan elke menschelijke persoonlijkheid te komen tot zijn hoogste ontwikkeling, tot zijn logisch doeleinde, tot zijn opperste uiting. De aanklacht

[p. 108]

die Gorki uitbrengt tegen de valsche intellectueelen treft ook, bij terugslag, alle tribuinen en apostels, die in hun volgelingen niets anders zoeken dan een welwillenden trouwen spiegel, dan een nagalm, dan een weerschijn van hun denkbeelden. Allemaal tyrannen, zelfs als zij u spreken over broederlijkheid en verdraagzaamheid, over eerbied voor de gedachten en de vrijheid van anderen.

De gebeurtenissen van Januari onderbraken de opvoeringen van ‘Datchniki’ en hadden zelfs voor gevolg dat de groothartige schrijver wierd opgesloten. - Laat ons hopen dat hij weldra zal in vrijheid wezen en dat hij nog vele nieuwe en koene werken moge voegen bij al degenen die hij reeds schonk aan de lieden van goeden wil, zijn geestelijke broeders of zijn kameraden in ellende. Maar als de bloeddorstige aberratie der verdrukkers van Rusland, dees uitverkoren slachtoffer moest voegen aan de moorddadige offerande van duizenden werklie, dàn nog zou de vruchtbare en verlossende ziel van Gorki onder ons blijven, in den vorm van eenige der beste werken die wierden geschreven in deze eeuw, en die ziel zou baren nieuwe heldhaftigheden en eindelijk, wellicht, de opperste bevrijders.

Georges Eekhoud.