Ontwaking. Nieuwe reeks. Jaargang 5

Maandschrift voor sociologie, kunst en wetenschap

[p. 69]

Zien

Ongelukkig zijn er vele organen in het menschelijk gestel die onvolkomen ontwikkeld zijn, geen nut hebben en soms zelfs schadelijk zijn. Daarneven zijn er ook van zeer groote waarde, wonderbaar van samenstel.

Het oog is een dier wonderen.

En nu is het zonderling dat iedereen eenen bril gebruikt, al beschikt hij ook over een paar pracht-exemplaren van dit zoo vernuftig werkend zientuig.

Eenieder ziet door het kijkglas, dat ‘de ontwikkeling’ voor hem geslepen heeft. Hierbij komt het, dat een kind (met zijne groote fluweel-zachte oogen, zijne helschitterende, glorende kijkers) zoo luttel ‘ziet’: het heeft nog niet zijnen bril, gelijk de meer bejaarde menschen.

Vermakelijk om na te gaan is het, dat, met de ontwikkeling, eveneens de kleur van den bril verandert. Echte schilders zien door allerlei kristalbrillen, soms helder, soms getemperd-harmoniseerend; de dingen, daar doorheen gezien, krijgen eenen mooien, warmen klater van aandoenlijke afwisseling. De bril van eenen wetenschappelijken geest is helder maar koudgetint; de dichter ziet daar niets door, hij hoeft eenen warmeren, ingetogenen, droomenden zilver- of puperglans. De bril van den dierlijken mensch is vet, roetig en dof; die van het straatwijf gemeen-scherp; die van den gek is gescheurd en zoo voort in het oneindige.

[p. 70]

Nog is het opmerkenswaardig dat men niet steeds een zelfde voorwerp blijft zien op dezelfde manier. Een leelijke meid die men in huis neemt, is na vijf maanden zoo leelijk niet meer in uwe oogen. Vest uwe woning in eene prachtige streek en de schoonheid ervan wordt ge zoodanig ‘gewoon’ dat ze u niet meer zóó sterk opvalt. Menig begaafd schilder verblindde zijn ‘zicht’ vóór den zomertijd des levens, en zijne eerst zuivere kleur werd dof-waterig. - 't ‘Zien’, door eenen scheeven bril en de suggestie der gewoonte zijn de gebreken der puntenschilders zoowel als der overdreven verfleggers of strijkers. Zij stippen of strijken er op los, zoogezegd de natuur na, soms met 'n valsche, rauwe kleur van mannekensbladen, schreeuwend blauw of fleps-stroopig..

Niet altijd verliest men stilaan het juiste gezicht; dit kan ook zeer snel, bijna plotseling gebeuren, door al te strak staren. Dit is het geval met het medium van den magnitiseerder. Dit kan men ook bij zich-zelf nagaan, door star een schitterend voorwerp in 't oog te houden, zooals bij voorbeeld een spiegel, een kristalsteen of een diamant. Ook met twee van elkaar verwijderde voorwerpen gelijktijdig te bezien kan men, na ruimen tijd, hetzelfde bewerken.

Er bestaat nog eene andere soort brillen, die aan halfversleten oogen den dienst bewijzen, die kreupelen van krukken hebben. Zij die deze soort brillen gebruiken zien eigenlijk door twee brillen: degeen dien men in den winkel aan een civiel prijsken koopt en degeen dien de ontwikkeling ons schenkt. Het is alleen over den

[p. 71]

laatste dat wij het hebben willen en we gaan zien hoe wij hem op zijn best ongeschonden kunnen houden.

Het beste middel is: het oog gewennen aan verscheidenheid en zich niet blind staren op één punt.

Slecht weer is immers noodig om al het heerlijke van schoon weer te doen uitkomen? Nooit zullen heerlijke landouwen méér genoegen schenken, dan na een verblijf in eene mijn- of nijverheidstreek. Eene schoone vrouw wordt schooner te midden leelijke schepsels. Na eene afwezigheid zal de echtgenoot zijne gade, wier gelaat en vormen hij ‘gewoon’ is, veel mooier en inniger vinden. - Zoo draaien vele schilders, alvorens hunne werken te voltooien, deze een tijdje om......

Hij, de machtige, de begaafde, - met objectief en helder kijkglas en die het ongeschonden weet te houden, heeft kans de heerlijkste vergezichten te aanschouwen; maar - o, gruwelijke keerzijde - hij ontwaart ook het gedrochtelijke onzer maatschappij: hij ziet de wereld in heure walgingswekkende comedie-tronie! Hij merkt de soort schouwburgen, kerken geheeten, waar men, lijk op de foor, de ‘Passie van O.L. Heer’ speelt; de moderne school, die broeikast voor politieke opleiding; hij ziet de verwaandheid van zich noemende artisten, die misprijzend neerzien op den van-eenvoud-edelen ambachtsman; hij ziet de driestheid van waanwijzen en sabelslikkers; de geslepenheid van schachelaars, van beurzenrollers, teensnijders en tandentrekkers; de dwaasheden van princessen en actrissen, van nachtvlinders en drinkebroers, van pochhanzen en gemedailleerden...

Medelijdend om- maar tevens gegriefd door zooveel ijdelheid en onrecht, zal hij dan, met kalme kracht,

[p. 72]

zich inspannen om meer klaarheid en een juister zicht op de dingen te bewerken. En erft hij hiermeê geen schatten, maar veeleer armoe en misachting, hij zal zich voldaan en gelukkig gevoelen, in 't besef dat hij toegeeft aan den diep-innelijken drang van zijn gemoed, en iets bijdraagt tot de eindelijke harmonie in de natuur, als gevolg van haar steeds voortschrijdende Ontwikkeling.

Aloïs de Laet.