Ontwaking. Nieuwe reeks. Jaargang 5

Maandschrift voor sociologie, kunst en wetenschap

[p. 64]

In Memoriam
(Louise Michel)

Met Louise Michel verliest de vrijheidslievende beweging een heurer onvermoeibaarste voorkampers en de menschheid verliest een der offerveerdigste, liefdevolste en geestdriftigste zielen, waarop de geschiedenis wijzen kan. - ‘Het is toch beter al werkende te sterven dan al nietsdoende te leven,’ zegde die bewonderingsweerdige vrouw. En al werkende is zij gestorven, de grijze kampster, te Marseille, tijdens een propagandatocht in het Zuiden van Frankrijk.

In 1833 wierd zij in het departement der ‘Haute Marne’, te Vroncourt, geboren. Zij was de dochter van een volksmeisje en van den zoon eener oud-adelijke familie. Heur grootvader, die hoog opliep met Voltaire en Diderot, nam moeder en dochter op zijn kasteel, en zorgde voor de opleiding van zijn kleinkind. Na den dood van den grootvader, verliet Louise het slot en begon heur loopbaan van onderwijzeres te Parijs.

Hier nam ze weldra deel aan de revolutionaire beweging, in het bewogen tijdperk van het tweede Keizerrijk tot aan de Commune. Toen deze begon, met den opstand van 18 Maart, komt heur energie en tegelijk heur zelfverloochening tot volle ontplooiïng. Zij stichtte, met eenige andere vrouwen, het ‘hulp-comiteit voor de slachtoffers van den oorlog’ en het ‘comité de vigilance

[p. 65]

des femmes’. Zij woonde club-vergaderingen bij, schreef artiekels en vocht op de barrikaden! Bij het binnenrukken der Versailleezen wierd Louise Michel, gewond tijdens de verdediging van het fort Issy, gevangen genomen en, op 16 December 1871, voor den zesden krijgsraad gedaagd, waar zij de algeheele verantwoordelijkheid voor heur daden vergde. Op den eisch der doodstraf, door den verslaggever Dailly gedaan, riep zij fier: ‘Hewel, de commissaire der republiek heeft gelijk. Daar het schijnt, dat elk hart dat voor de vrijheid klopt slechts aanspraak heeft op een weinig lood, vraag ik mijn deel ervan. Zoo ge mij 't leven laat, zal ik nooit ophouden wraak te roepen en de moordenaars der Genadecommissie zal ik aanwijzen aan de wraak mijner broeders.’ Zij wierd veroordeeld tot opsluiting in een vesting en nadien verzonden naar de strafkolonie van Nieuw-Caledonië. Het is tijdens heur overvaart, op het oude fregat ‘Virginie’, dat zij heur anarchistische neigingen bewust wierd. Zij die heur ginder hebben gekend, verhalen wonderen van heur liefdevolle toewijding, niet alleen voor heur kameraden, maar ook voor de Kannakken, de inboorlingen, en voor alle wezens, tot de dieren toe, waarmede zij in aanraking kwam.

In 1880, na de algemeene amnistie, kwam zij terug naar Parijs en nam daar werkzaam deel aan de anarchistische propaganda. In '83 wierd zij veroordeeld tot zes jaren gevangenisstraf, onder beschuldiging van diefstal! - Met Pouget had zij zich aan het hoofd gesteld van muitende hongerlijders, die bij de bakkers het noodige brood namen om hun honger te stillen. - Die veroordeeling scheen zelf aan een groot deel der burgerij àl te ongerechtigd toe, zoodat men heur niet heel

[p. 66]

dien tijd gevangen hield. Toen zij genade kreeg, weigerde zij deze, en 't leed vele moeite om heur de gevangenis te doen verlaten. Ook deelde zij regelmatig onder heur medegevangenen alles uit, wat sommige vrienden, zooals Rochefort, heur brachten.

De laatste jaren van heur bewogen en vruchtbaar leven, verbleef Louise Michel in Londen. En altijd blijft het dezelfde goede, teerhartige, liefdevolle en ijverige vrouw, die slechts leett voor en door heur ideaal van vrijheid en welstand voor allen. Schatten van liefderijkheid spreidt zij om zich heen. Aan al wie lijdt onder den druk der sociale misstanden biedt zij hulp, - zonder zich te ontmoedigen door het misbruik, dat wel eens van heur vertrouwende goedheid wordt gemaakt. - In zijn geestige ‘Joyeusetés de l'Exil’ geeft Charles Malato deze zeer kenmerkende beschrijving van de plaats, die Louise Michel betrok in het nummer 35 der Huntley street:

‘Een breed bed waar een kat op ronkt, een ronde tafel met dagbladen overladen, een schappraai, eenige stoelen, en dit is alles. Geen lambrequin, zelfs niet in klatergoud: de weg der revolutie leidt niet naar weelde, lijk die der politiek.

‘- Leve de anarchie! Weg met Constant!’

‘Dit waren de woorden die onze intrede begroetten.

'k Ging de hand reiken aan den geloofsgenoot, wanneer een oogopslag, die hem deed ontdekken, mij terughield. 't Was een grijze, weemoedige en ontpluimde papegaai, die, bekeerd tot de uiterste demagogie, onder den onweerstaanbaren invloed van het midden, het goed vond zijn roeststok te veranderen in tribuun.

Deze papegaai, die, overigens, al mijn genegenheid

[p. 67]

heeft behouden, herinnerde mij, door zijn doenwijzen, zekere redenaars van openbare vergaderingen. Ik ging, om zijn gunst te winnen, hem nieuws brengen over de revolutionaire beweging, toen een ontzagelijke, zwartharige kat, al grommelend, een verkenning rond me kwam doen. Zonder twijfel, wantrouwig geworden door de wederwaardigheden, nam ze mij voor een verdachte.

- Komhier, Fathma! - Neem geen aandacht, zij is bijna blind.

De meeste lieden verzamelen graag vijf-frankstukken; Louise Michel, die geen familie heeft om heur lievende gevoelens op uit te storten, verkiest zich te omringen van beesten, die niet beestiger zijn dan zekere individuën, en die, onder opzicht der sociabiliteit, veel meer weerd zijn. Alleen, terwijl anderen prachtige angorakatten, sierlijke hazewindhonden of zakdieren zoeken, gekamd en gekruld als kleine maitressen, - neemt de bloeddorstige anarchiste de armzalige, schurftige of verlaten viervoeters in. ‘Petroleuse’, toch!’

Nu is ze dood, de ‘Roode Maagd’, en de bewondering van allen die, evenals zij, de vrijheid en de menschheid lieven, heeft heur begeleid tot in het graf - bewondering voor heur hoogen zielenadel, maar bewondering ook voor den taaien, onverdroten strijd voor 't recht, dat eenmaal zegepralen moet.

't Is niet de zeer - groote dichteres die men zal zoeken in Louise Michel en nog min de diepe denkster, die nieuwe gezichtpunten opende op het uitgebreide veld van de sociologie - al schreef ze vele verzen en maatschappelijke studiën. Geen geniale kunstenares, geen hooggeleerde denkster, - en toch is heur rol van gewicht

[p. 68]

en heur leven zoo vruchtdragend als nobel geweest. Het biedt een opvallende tegenstelling met de waanwijze aanstellerij onzer pedante schijngeleerden, - zoo onbewust in al hunne bewustheid - jeugdige en andere grijsaards, zonder geloof en betrouwen, die, uit de hoogte van hun ongenaakbare ‘wijsheid’, neerzien op het ‘onvolledige’ en het ‘ondegelijke’ van ieder pogen, met een gedurig schouderophalen van wat-helpt-het toch, en die, intusschen, zitten te druilen en te vitten, en te ontmoedigen, en...niets te doen.

Louise Michel, integendeel - en dit zal heur blijvende glorie zijn - was een dier spontane naturen, bij wie elke gedachte naar verwezenlijking en elk gevoelen naar een uiting dringt. Zij droeg in zich een van die reine ‘romantische’ zielen, die geen schroom of angstvalligheid kennen, die gehoorzamen aan de diep-innerlijke stem die hen oproept om hun heerlijke gevoelens, hun heilige geestdrift om te zetten in woord of daad, om te strijden tot het uiterste en naar best vermogen, voor wat eens erkend wierd als Waar en Goed, en tégen alles wat den weg verspert aan de blijde, wonnige dagen die zij voor-voelen, in warme verbeelding.

Segher Rabauw