Ons Erfdeel. Jaargang 50

[p. 136]

Mijn moedertaal

Als ik naar een stad ga die ik niet ken, bezoek ik daar de begraafplaatsen.

Want een van de beste manieren om erachter te komen hoe de mensen in die stad omgaan met het leven is, naar mijn stellige overtuiging, te doorgronden wat hun relatie is met de dood.

Terwijl ik over de stille, schaduwrijke paadjes loop, stuit ik op aanwijzingen over het leven en over de dood.

Daarna bezoek ik de restaurants.

Ik proef er het eten.

De smaken waar ze van houden, de ingrediënten die ze gebruiken, geven me een idee van het klimaat, de grond, de welvaart waarin ze leven.

Ik wandel over straat en kijk naar de mensen die in die stad wonen.

Lopen mannen en vrouwen hand in hand, zoenen ze, lopen de mensen er gehaast, gejaagd, heerst er opwinding...

Op straat zoek ik naar tekenen die wijzen op hun relatie met liefde en tijd.

Ik ga in die stad naar de rechtbanken, de stegen waar de prostituees tippelen, grote warenhuizen waar mensenmassa's in en uit lopen, bloemisterijen, parken.

Als een landkaart in reliëf begint zich in mijn geest langzamerhand een levenswijze af te tekenen, gefilterd uit het verleden van die stad.

Daarna komt er een geluid dat zich over dit alles heen legt en van al die dingen iets in zich draagt, de taal die de mensen in die stad spreken.

Die taal heeft iets van alles wat ik heb gezien.

[p. 137]

ahmet altan
werd geboren in 1950 in Ankara, Turkije. Zijn moedertaal is Turks. Woont in Istanboel. Schrijft romans en essays. Zijn jongste boek is En Uzun Gece (‘De langste nacht’, 2005). Zijn roman Kiliç yarasi gibi is in het Nederlands vertaald (De secretaris, 2001). Boeken van hem zijn ook beschikbaar in het Frans, Duits, Perzisch, Koreaans, Nederlands, Grieks en Noors. Altan ontving in eigen land de Akademi Book Award en de Yunus Nadi Novel Prize.

Het leven, de dood, de smaak, het klimaat, de liefde, de tijd klinken met verschillende klanken in die taal door.

Zo worden ook in mijn moedertaal het leven en de dood van mijn stad weerspiegeld.

Net als onze begraafplaatsen is het Turks nogal rommelig, schaduwrijk en weemoedig.

Net als ons eten doen ook heel wat woorden je de tranen in de ogen springen.

En net als er in armenkost veel tomatenpuree gaat, zo zit er in onze taal veel heroïek.

De ontoereikendheid van de rechtbanken wordt weerspiegeld in de taal, die zich niet zo aan regels houdt, geen grote bomen heeft van woorden die van elkaar zijn afgeleid.

Net als nomadische gemeenschappen vormen de woorden onderling kleine groepjes die ieder hun eigen weg gaan.

Als u tussen de woorden doorglipt en de diepte in duikt, treft u daar net als in onze stegen een intense seksualiteit.

Geen enkele taal heeft een tegenhanger van het woord dat wij gebruiken voor vrijen.

Westerlingen bedrijven de liefde, ons woord daarvoor betekent zoiets als wederzijds beminnen, wij vrijen op een manier die doet denken aan een samensmelting van liefde.

Net als op onze straten is ook in onze taal de vrijheid niet zo heel groot, het ligt niet allemaal zomaar open en bloot maar enigszins in het verborgene, betekenissen zijn weggestopt, staan tussen de regels.

Net als onze parken ligt onze taal er wat verwaarloosd bij.

Ook de onbezonnen vrolijkheid van de zigeuners die op hun vaste straathoeken bloemen verkopen, perst zich soms in een plotse uitbarsting tussen de woorden door.

[p. 138]

En de kracht en de plundertochten van wat eens een oud imperium was, laten zich overal in de taal voelen, overal waar we zijn geweest hebben we het een en ander vergaard, overal vandaan hebben we woorden en begrippen meegebracht.

Op het eerste gezicht lijkt het Turks op een vijver met lelies, drijvend op de waterspiegel, maar het is ook enigszins te danken aan het verleden als wereldrijk dat de taal verandert in een weidse zee die dieper wordt naarmate je verder zwemt, die zich openstelt voor nieuwe betekenissen, nieuwe woordverbintenissen toestaat.

In zo'n taal schrijf ik.

En dat is de enige rijkdom die ik in het leven heb.

Ik neem deze taal, die getekend is door de dood, het leven, de liefde, vrijpartijen, leed, oorlogen, wraak, passie, moorden, en vind er nieuwe levens mee uit, nieuwe doden, nieuwe liefdes, nieuwe vrijages, nieuw leed, nieuwe vreugde.

Al heb ik geen draad meer aan mijn lijf, al ben ik moederziel alleen, zonder liefde, zonder een rooie cent, zonder vrienden, dan neem ik het Turks ter hand, raak de woorden aan en schep voor mezelf vrienden, liefdes, geld, levens.

In mijn leven begint alles met taal.

Al zou u alles vernietigen, dan nog kan ik als een god met het Turks alles herscheppen.

Van niets ben ik zo bang het te verliezen als mijn taal.

Met woorden val ik in slaap, en met woorden word ik wakker.

Een groot aantal feiten waar ik blind voor was toen ik ze meemaakte, dringen tot me door als ik de woorden naast elkaar zet, slechts met woorden kan ik afdalen in de diepte van ieder gevoel.

De weemoed van mijn landgenoten en mijn taal zet zich vast in bijna alles wat ik schrijf.

Mijn hele leven heb ik aan mijn moedertaal gegeven.

En mijn moedertaal schonk een leven aan mij.

In die taal leef ik.

In die taal wil ik sterven.

En als ik sterf is het die taal waaraan ik mezelf toevertrouw.

Na zoveel jaren vriendschap hoop ik dat deze taal me redt uit de vernietigende klauwen van de dood, dat die me voort laat leven als ik onder de hoge cipressen lig.

Vertaald uit het Turks door Hanneke van der Heijden

Deze tekst is een voorpublicatie uit het boek Overeind in Babel. Talen in Europa, dat uitgegeven wordt door Ons Erfdeel vzw en op 14 september 2007 verschijnt. Het boek bevat essays van zestien Europese auteurs over moedertaal en meertaligheid. Elke auteur heeft het over zijn of haar eigen moedertaal. Zestien talen die in Europa gesproken worden, komen aan bod: Baskisch, Berbers, Deens, Duits, Engels, Fins, Frans, Fries, Italiaans, Litouws, Macedonisch, Nederlands, Pools, Portugees, Spaans en Turks. Het boek verschijnt ook in het Frans en het Engels.