Ons Erfdeel. Jaargang 47

Twintig jaar Archief en Documentatiecentrum van het Vlaams-nationalisme

Van de vier door het archiefdecreet erkende ‘maatschappelijk-filosofische’ archieven in Vlaanderen, is het Archief en Documentatiecentrum van het Vlaams-nationalisme (ADVN) wellicht het minst bekende. Nochtans viert deze instelling in 2004 zijn twintigste verjaardag en is het centrum in die tijd uitgegroeid tot een onderneming met meer dan twintig werknemers, die 3,2 strekkende kilometer brieven, notities en verslagen bewaart, 50.000 boeken en brochures, 42.000 audiovisuele archiefstukken, 7.750 documentatiemappen en 4.400 verschillende titels van kranten en tijdschriften.

Het ADVN werd op 21 maart 1984 opgericht als een autonome wetenschappelijke instelling met drie doelstellingen: het verzamelen, beheren en voor onderzoek beschikbaar stellen van informatie over de Vlaamse Beweging in al haar uitingen, het bevorderen van het wetenschappelijk onderzoek met betrekking tot de Vlaamse Beweging en het bekendmaken van de resultaten van dat onderzoek en, ten slotte, het onderhouden van contacten met en het verlenen van diensten aan andere verenigingen en archieven binnen de sfeer van het Vlaams-nationalisme.

Het ADVN is twintig jaar trouw gebleven aan deze doelstellingen, maar heeft zijn blik tegelijk verbreed. Terwijl het onderzoek naar de Vlaamse Beweging en het Vlaams-nationalisme de kerntaak van de instelling bleef, werd er steeds meer aandacht besteed aan de context van dat Vlaams-nationalisme. Zo kwamen ook andere Europese nationalistische bewegingen binnen het onderzoeksveld van het ADVN te liggen. Het nationalisme werd als wetenschappelijk fenomeen onderzocht, in al zijn facetten: er werd steeds meer aandacht besteed aan de geografische verscheidenheid, de chronologische evolutie en vooral ook de in-

[p. 632]

houdelijke invulling van het nationalisme. Grof geschetst concentreert het ADVN zich anno 2004 op de theorievorming rond nationalisme, identiteit en etniciteit enerzijds en op nationalistische casestudy's uit de hele wereld anderzijds, waarbij de nadruk ligt op het Vlaams-nationalisme.

Deze evolutie is door het ADVN aanschouwelijk gemaakt in de tentoonstelling 632 ‘20 jaar ADVN’, die een breed beeld wil geven van het verzamelveld van de instelling. De tentoonstelling is opgebouwd uit vier delen. In het eerste deel wordt een idee gegeven van de verscheidenheid aan bronnen die je in het ADVN kunt terugvinden. Naast brieven en boeken verzamelt het centrum immers ook audiovisuele informatiedragers en buitenmaatse parafernalia als vlaggen en affiches. Het tweede deel van de tentoonstelling focust op het nationalisme. Het ADVN verzamelt zowel oude als actuele bronnen op het vlak van de theorievorming rond het nationalisme, van nationalistische bewegingen over de hele wereld en studies over minderheden, minderheidstalen, regionalisme en antiglobalisme. Zo kun je op deze tentoonstelling een affiche bewonderen van de Occitaanse Beweging of een tijdschrift van de Duitstalige minderheid in Friuli, Italië.

Het nationalisme in Vlaanderen vormt de derde pijler van de tentoonstelling. Die omvat niet alleen alles wat te maken heeft met het Vlaams-nationalisme, maar ook andere vormen van nationalisme die in Vlaanderen beleden worden, komen aan bod (het Belgisch nationalisme bijvoorbeeld). Ook thema's die verwant zijn aan het nationalisme worden in het ADVN met aandacht gevolgd. Zo heeft de instelling al heel wat knowhow opgebouwd op het gebied van de Vlaamse migratie naar Zuid- en Noord-Amerika. Frans-Jos Verdoodt, directeur van het ADVN, maakt jaarlijks prospectiereizen om informatie en archiefstukken los te weken.

Dat het nationalisme geen eenduidige politieke strekking is en in zeer uiteenlopende bewegingen is uitgewaaierd, blijkt uit het laatste deel van de expositie, dat ‘Nationalisme en...’

Het auditorium Emiel Paternoster in het ADVN - Foto Peter Maes.

heet. Het ADVN verzamelt zowel stukken die te maken hebben met de christen-democratische beweging van het daensisme als met nationaal-socialisme, zowel documenten in verband met nieuw-heidense bewegingen als andersglobalistische pamfletten.

Hoewel deze tentoonstelling plaatsvindt in een erg kleine ruimte (het auditorium Emiel Paternoster in het pand van het ADVN in Antwerpen) en niet meer dan enkele toonkasten beslaat, maakt ze goed duidelijk hoe breed het begrip nationalisme eigenlijk is. Tegelijk maakt ze de collectie van het ADVN toegankelijk voor het publiek, en dat lijkt een centrale bekommernis te zijn van de ADVN-directie. Sinds 2002 geeft zij al gratis de ADVN-Mededelingen uit, een driemaandelijkse nieuwsbrief die de buitenwereld informeert over de bezigheden van het centrum. En ter gelegenheid van de twintigste verjaardag zagen twee nieuwe publicaties het licht en werd een nieuwe website gelanceerd. In het fraai uitgegeven cahier Een huis voor het ADVN 1984-2004 kun je meer te weten komen over de geschiedenis van het pand waarin de instelling sinds 1996 huist. Belangrijker echter is het door ADVN-archivaris Luc Boeva samengestelde boek Fontes fons scientiae, ‘de bronnen zijn de bron van de wetenschap’, waarin blijkens de ondertitel ‘een overzicht’ wordt gegeven ‘van de archieven bewaard in het ADVN’. En die archieven zijn heel divers. In de eerste plaats heeft het ADVN al heel wat persoonsarchieven verzameld, niet alleen van historische figuren als Cyriel Verschaeve, maar ook van nog levende politici als

[p. 633]

Nelly Maes en Hugo Schiltz. Daarnaast bevat de collectie van het ADVN vele archieven van verenigingen (het IJzerbedevaartcomité, het Verbond van Vlaamse Oudstrijders), politieke partijen (Volksunie, Vlaamse Concentratie), partijafdelingen en kabinetten. Ook rond specifieke thema's als de Vlaamse migratie in Noord- en Zuid-Amerika of Koerdistan zijn al indrukwekkende fondsen opgebouwd (het Fonds Koerdistan telt meer dan 12.000 publicaties). Door de publicatie van Fontes fons scientiae kan elke onderzoeker nu thuis nagaan of een bepaald archief zich in de collectie van het ADVN bevindt. Dat is een hele stap voorwaarts in de ontsluiting van de ADVN-collectie. Via de nieuwe website www.advn.be (raadpleegbaar sinds 11 juli 2004) wordt de collectie nog toegankelijker gemaakt. Je kunt er opzoeken in welk archief een bepaald document zich bevindt.

Wie goed werk levert, moet dat vandaag ook communiceren. Zolang er ook iets is waarover gecommuniceerd kan worden, hoeft dat geen probleem te zijn, integendeel zelfs. En in het geval van het ADVN is dat er zeker. Niet alleen voert de instelling zelf wetenschappelijk onderzoek uit op haar collectie, via tal van initiatieven ondersteunt en bevordert ze ook het onderzoek op het vlak van (Vlaams-)nationalisme.

Zo reikt het ADVN sinds 1998 de Pil-van Gastelprijs voor Geschiedenis uit. In 1995 aanvaardde de instelling een legaat van de Vlaamsgezinde historicus en monnik Emiel Pil. Met dat legaat wilde het ADVN een rechtstreekse bijdrage leveren tot de wetenschappelijke studie van de Vlaamse Beweging. De Pil-van Gastelprijs is een driejaarlijkse prijs ter waarde van 6.000 euro die een uitgegeven of onuitgegeven wetenschappelijke studie bekroont op het gebied van de geschiedenis van de Vlaamse Beweging. De eerste Pil-van Gastelprijs ging in 1998 zowel naar Annelies Beck, voor haar licentieverhandeling De IJzerbedevaarten 1945-1965. Een politieke massamanifestatie, als naar Bruno de Wever, voor zijn scriptie Vlaanderen eerst! De herrijzenis van de Vlaams-nationale partijpolitiek 1945-1965. In 1998 sleepten Daniël Vanacker en Lode Wils de prijs in de wacht, respectievelijk voor De Frontbeweging. De Vlaamse strijd aan de IJzer (2000) en voor twee boeken over Frans van Cauwelaert (1998, 2000). De laureaat van de Pil-van Gastelprijs 2004 is Joris Dedeurwaerder. Hij mocht de prijs op 8 mei 2004 in ontvangst nemen voor zijn boek Professor Speleers. Een biografie (Academia Press & Perspectief Uitgaven, 2002).

De climax van het feestelijke ADVN-jaar 2004 vindt plaats op 15 oktober a.s. Dan organiseert het ADVN, in samenwerking met de K.U. Leuven, de Universiteit Antwerpen, de Universiteit Gent en de V.U. Brussel het internationale colloquium ‘De geschiedschrijving van de Vlaamse Beweging en van andere nationale bewegingen in Europa’. In het eerste gedeelte van het colloquium wordt de geschiedschrijving van de Vlaamse Beweging belicht. Marnix Beyen zal zijn referaat houden over dit onderwerp. In de volgende lezingen wordt de geschiedschrijving van Vlaamse Beweging geconfronteerd met die van Brussel (door Harry van Velthoven) en Wallonië (door Chantal Kesteloot), en worden de communautaire breuklijnen in de geschiedschrijving van de Vlaamse Beweging blootgelegd in een lezing van Maarten van Ginderachter. Het tweede deel van het colloquium behandelt de geschiedschrijving van drie buitenlandse nationale bewegingen: de Catalaanse (door Enric Ucelay-Da Cal), de Oost-Europese (door Idesbald Goddeeris) en de Bretoense (door Yann Fournis & Tudy Kernalegenn). De slotdiscussie moet, ten slotte, de twintigste verjaardag van het ADVN bezegelen. Een verjaardag in stijl, niet alleen omdat het historisch onderzoek naar het nationalisme met dit colloquium een flinke boost krijgt, maar ook omdat het ADVN nog nooit zoveel inspanningen gedaan heeft om zijn activiteiten bekend te maken en nog nooit zo toegankelijk was.

Bart van der Straeten

advn, Archief en Documentatiecentrum voor het Vlaamsnationalisme vzw, Lange Leemstraat 26, B-2018 Antwerpen, tel. + 32(0)3 225 18 37, fax + 32(0)3 226 64 05, www.advn.be, [e-mail].
luc boeva (sam.), Fontes fons scientiae. Overzicht van de archieven bewaard in het ADVN, ADVN, Antwerpen, 2004, 143 p.
Een huis voor het ADVN [1984-2004], ADVN, Antwerpen, 2004, 45 p.
De ADVN-Mededelingen, de driemaandelijkse nieuwsbrief van het ADVN, zijn gratis en kunnen besteld worden via [e-mail].
‘De geschiedschrijving van de Vlaamse Beweging en van andere nationale bewegingen in Europa. Colloquium naar aanleiding van het twintigjarig bestaan van het ADVN’ vindt plaats op 15 oktober 2004 in het Dr. Lazarus Marquisauditorium van Congrescentrum 't Elzenveld, Lange Gasthuisstraat 45, Antwerpen. Meer informatie: Luc Boeva, p/a ADVN, [e-mail].