Ons Erfdeel. Jaargang 47

‘Vriendinnenkunst’ van Lily van der Stokker

Er zijn van die kunstenaars die een gat in de markt vinden. Iedereen kan moeiteloos voorbeelden uit de mouw schudden: het blauw van Yves Klein, de kannen van Klaas Gubbels, het inpakken door Christo. De lijst is eindeloos uit te breiden. Het is het soort kunst dat op de grens komt van wat een trucje is. Lily van der Stokker (1954, Den Bosch) lijkt een probleemgeval. Ze wordt door de museale wereld omarmd, maar bij de critici ligt ze een stuk moeilijker. Zelf zal ze altijd benadrukken dat ze geen hoogdravende gedachten kwijt wil.

Tekenen is weer helemaal in. In het Centraal Museum in Utrecht was er zelfs sprake van een tekeningenzomer. Normaal gesproken gaat er zelden een tekeningententoonstelling voorbij zonder een bijdrage van Van der Stokker. In Utrecht is ze bij uitzondering niet van de partij, maar dat wordt ruimschoots gecompenseerd door recente solo's in het Consortium,

Lily van der Stokker, ‘Oom Jan’, Bonnefantenmuseum Maastricht - Foto Frank van der Ploeg.

Dijon, en het Museum Ludwig in Keulen en met een installatie in de Cupola van het Bonnefantenmuseum in Maastricht: ‘Oom Jan, tante Annie’.

Wie de trap van het Bonnefantenmuseum beklimt op weg naar de Cupola ziet van een afstand een glimp van het geheel in de koepel. Vóór de ingang heeft Van der Stokker nog twee teasers geplaatst, te beschouwen als wachters of suppoosten. Twee liggende dozen met een korte tekst: ‘Olga is 'n krengetje’ en ‘Peter is 'n lieverdje’. Aan de beeldtaal op de dozen (Olga is lichtblauw met fluorescerende vlakjes en Peter is wit met rode stippen) zijn deze geschetste karaktereigenschappen niet op te maken. Zijn zij de kinderen van ‘Oom Jan’ en ‘tante Annie’?

Wie de Cupola betreedt, ziet in één oogopslag waar het om draait: twee torens die overduidelijk een stel vormen. De beschouwer kan heel snel beslissen. Wil ik dit langer zien of geloof ik het wel? Maar ook die mogelijk korte ontmoeting is genoeg voor een geheugenprent. Wanneer hij/zij later opnieuw wordt geconfronteerd met werk van Van der Stokker treedt onherroepelijk herkenning op. De ‘Doe Maar’-kleuren (deze band gebruikte voor haar platenhoezen dezelfde fluorescerende kleuren roze en groen), aangevuld met nauwkeurig bepaalde felle kleurtjes, het opzettelijke meisjeshandschrift van de belettering

Lily van der Stokker, ‘Tante Annie’, Bonnefantenmuseum Maastricht - Foto Frank van der Ploeg.

[p. 580]

en de wat vormeloze uitstulpingen maken het werk zo eigen. Voeg daar nog zoete cartooneske bloemetjes aan toe en de beeldtaal van Van der Stokker staat op het netvlies.

Er wordt beweerd dat Van der Stokker cynisch en provocerend is en zelfs dat ze artistieke incorrectheid verheerlijkt. Zelf zal ze dat niet zo snel zeggen. Maar ze zweeft wel heen en weer tussen reactie op haar criticasters (‘waar halen ze het vandaan’) als in het meegaan in de gemaakte commentaren. Als iets niks gevonden wordt, dan vindt ze dat eigenlijk ook wel goed. Zo relativeert ze natuurlijk alles dood. Ze laat het aan de beschouwer om uit te maken of het nu wel of niet diep gaat, of het ergens tegenaan schopt of niet en of het nou mooi is (of niet). Dat laatste is wel haar streven: gewoon mooie dingen maken. Haar werk spreekt overigens meer aan bij vrouwen dan bij mannen. Bewust feministisch is het daarom echter nog niet.

Er is nog iets geks met het werk van Van der Stokker, ook wel liefkozend als ‘meisjesgraffiti’ omschreven: het oogt uiterst spontaan, maar is dat hooguit indirect. Haar kunst komt ook niet voort uit het graffiti- of undergroundcircuit. Van der Stokker maakt ontwerpen, de eigenlijke tekeningen, die worden omgezet in schilderingen. Haar muurschilderingen en installaties worden nog net niet uitgevoerd als de ‘partituren’ van Soll LeWitt, maar ze staat er niet alleen voor. Ze laat zich assisteren. ‘Vriendinnenkunst’, noemt ze haar werk. In een opname voor het televisieprogramma RAM is goed te zien hoe ze te werk gaat. De eerder gemaakte tekeningen worden vergroot met een diaprojector. Voor de installatie in het Bonnefantenmuseum heeft ze gebruik gemaakt van gestapelde scheve ‘dozen’ waarvoor ze architecturale werktekeningen maakte. Eerst is de constructie hiervan op de muur uitgemeten, met aan elkaar geknoopte latjes. Vervolgens werden de hoofdlijnen van de geprojecteerde tekeningen overgetrokken, waarna de latten hun werk hebben gedaan en worden verwijderd. De gedeelten van de tekening die naast de dozen uitsteken, worden ingeschilderd en de dozen zelf kunnen tegen de wand worden geschoven. Deze dozen zijn van multiplex en verlenen de installatie een vervreemdende werking. Ze zijn niet geheel vlak en de randen zijn net niet strak geschilderd. Overheersend is het zo eigen kleurgebruik. De verdeling is steeds net niet symmetrisch en de kleurvlakken van de dozen stralen uit over hun omgeving. Het is het totaaleffect dat ervoor zorgt dat het picturaal werkt - enige storende elementen zijn de niet weggewerkte stopcontacten en vooral de beveiligingscamera pal boven de woorden ‘de familie’.

Van der Stokkers kunst is niet alleen nichekunst in de figuratieve zin. Ze zoekt ook uithoeken van expositieruimtes op, plekjes waar ze haar schilderingen kwijt kan. De Cupola van het Bonnefantenmuseum past wel in dat plaatje. Het formaat is natuurlijk uitzonderlijk. De toegevoegde dozen geven een ruimtelijk gevoel. In Bergen op Zoom is het traditie om de plaatselijke kerk aan te kleden tijdens Carnaval. De Peperbus krijgt een boerenkiel aangemeten en heeft ogen, een neus en een mond. Zo beschouwd is deze toren familie van oom Jan en tante Annie.

Het was Van der Stokkers bedoeling om twee torens neer te zetten die met elkaar konden praten. Met die wetenschap is het nog maar de vraag wie van de twee Annie is en wie Jan. De toren met ‘Oom Jan’ erboven oogt vrouwelijker dan de ander. Roepen ze soms naar elkaar? En hoe zit het dan met ‘de familie’ en het heel klein (naar verhouding dan) geschreven ‘en een paar vrienden’? En waarom zijn de kleine Olga en Peter buitengesloten? Vragen die bij je op kunnen komen als je maar lang genoeg de installatie op je in laat werken.

Frank van der Ploeg

Lily van der Stokker, ‘Oom Jan, tante Annie’. Nog tot januari 2005 in de Cupola van het Bonnefantenmuseum, Avenue Céramique 250, Postbus 1735, NL-6201 BS Maastricht. Tel. [phone], fax + 31 (0)43 329 01 99, www.bonnefanten.nl.
Bij deze tentoonstelling is ook een boek uitgegeven: Oom Jan, tante Annie / Lily van der Stokker, met essays van Paula van den Bosch en Anne Pontégnie (16 p.).
Voor de werkmethode van Van der Stokker en haar eigen visie zie de uitzending van RAM die via het internet te bekijken is: http://www.vpro.nl/programma/ram/afleveringen/16295151/items/16638555/