Ons Erfdeel. Jaargang 47

[p. 577]

Kunsten

Fotografie gerehabiliteerd. Vernieuwd Fotomuseum in Antwerpen

Symbolisch, op de drempel van een nieuwe lente, werd in Antwerpen op 20 maart 2004 het uitgebreide en vernieuwde Fotomuseum (vroeger Provinciaal Museum voor Fotografie) heropend. Het was meer dan een statement want veel wijst erop dat dit museum, met een heel omvangrijke internationale fotoverzameling, een indrukwekkende collectie fotoapparatuur en een bibliotheek/documentatiecentrum met meer dan 35.000 volumes en documenten, eindelijk zijn terechte plaats zal vinden binnen het nationale en het internationale museumlandschap. Het Fotomuseum heeft dus iets te bieden wat elders in Europa, behoudens het Verenigd Koninkrijk, niet te vinden is, althans niet qua kwantiteit noch kwaliteit en het is nu zaak om dat voordeel te optimaliseren.

Een eerste grote troef is het gebouw. Het in 1911 gebouwde pakhuis ‘Vlaanderen’ werd vanbinnen grondig aangepakt door de toparchitect Georges Balnes (Antwerpen, 1925) die ook op een behoorlijk grote oppervlakte een nieuw gebouw mocht realiseren. Het hele project is een harmonieus geheel geworden, met een heldere infrastructuur en een zakelijke functionaliteit waarbij de esthetiek niet werd veronachtzaamd. Al van bij de ingang komt de bezoeker in een open ruimte met duidelijke verwijzingen naar het Fotomuseum, het Museumcafé, de bookshop, de balie en een eerste tentoonstellingsruimte, de galerie. Wie aan de balie zijn entreegeld heeft betaald krijgt toegang tot de twee filmzalen (bezet door het Filmmuseum) en de kern van het museum. De eerste etage is voorbehouden aan de bibliotheek, de leeszaal en een vergaderruimte, op de tweede verdieping wordt de collectie getoond en het derde niveau is gereserveerd voor tijdelijke tentoonstellingen. De vierde etage is onafgewerkt bij gebrek aan geld en het is nog onduidelijk hoe een bedachte samenwerking met het Museum voor Hedendaagse Kunst Antwerpen (MuHKA) zal evolueren.

Een tweede troef is de aanstelling van de competente directeur/conservator, Christoph Ruys, een fotohistoricus, die zijn persoonlijke ambities heeft overgeplant op het museum dat er beslist zijn voordeel mee zal doen. In een beleidsplan heeft hij een aantal krachtlijnen getekend die zo niet revolutionair dan toch minstens vernieuwend zijn in vergelijking met de somberheid die het vroegere Museum voor Fotografie kenmerkte. Het museum moet een haven worden voor iedereen die met fotografie bezig is, kunst-, mode-, reportagefotografen, fotoamateurs van de betere soort, persfotografen, kortom, voor iedereen die het medium fotografie op een zinnige manier hanteert. Om een tentoonstellingsbeleid te voeren dat ook bij de jongste generaties aansluit, worden maandelijks portfolio-dagen georganiseerd waarop iedereen zijn werk kan tonen aan de curatoren en waaruit misschien een expositie in de galerie kan groeien. Om te beletten dat de vaste collectie te nadrukkelijk in het museum aanwezig is en er een déjà vu-effect zou ontstaan, zoals in het verleden het geval was,

Anoniem, ‘Double luxation congénitale de la hanche’, 1872, albuminedruk, plaat XXIV uit ‘Revue photographique des hopitaux de Paris’ - Collectie Fotomuseum Provincie Antwerpen.

[p. 578]

Piet Spoor, ‘Water en glas’, 1933 - Collectie Fotomuseum Provincie Antwerpen.

wordt om de vier maanden een gastcurator opgedragen een keuze uit de verzameling (beeld én apparatuur) te maken. Bij toerbeurt wordt dan het hele patrimonium aan het publiek getoond. Ook de andere tentoonstellingen wisselen om de vier maanden zodat de aandacht van het publiek permanent gewekt wordt. De aandacht voor het museum moet volgens Ruys op verschillende manieren en niveaus gestimuleerd worden. De universiteiten en hogescholen moeten er een ankerplaats vinden via workshops, colloquia, studiedagen, de fotoamateurs moeten er een klankbord hebben, de jongeren moeten, via allerlei activiteiten van de dienst Vorming, het medium leren ontdekken en gebruiken, het Fotomuseum Magazine wordt (in opvolging van het door Ruys gestichte tijdschrift Obscuur) een unieke Nederlandstalige publicatie voor fotografie in het algemeen en de werking van het museum in het bijzonder. Er is nu een volwaardige restauratieafdeling en ten slotte zet het museum het initiatief voor foto-opdrachten in eigen beheer voort.

De geschiedenis van het Fotomuseum is er een van vallen en opstaan. Zijn origine ligt in een initiatief van Karel Sano, toen in dienst van de toenmalige N.V Gevaert Photoprodukten, en zijn collega's Laurent Roosens en Marcel Gruyaert. Zij wilden binnen de firma een historisch interessante apparatuurcollectie aanleggen met de beeldresultaten om de fotografie te kunnen bestuderen vanuit een maatschappelijke betrokkenheid. De bedoeling om daarmee, intern, een museum te realiseren mislukte, maar in 1964 werd er een oplossing gezocht en gevonden om het initiatief over te dragen aan de provincie Antwerpen en haar Museum voor Kunstambachten in het Sterckshof. Zo kreeg een officiële instantie de kaarten toegespeeld om een Museum voor Fotografie te stichten. Eerst werd het ingekapseld tussen traditionele kunstambachten en uiteindelijk, in 1984, kwam het op eigen benen te staan in het vroegere pakhuis ‘Vlaanderen’ aan de Waalse Kaai. De omvangrijke collectie (6.000 apparaten, 30.000 foto's en 35.000 boeken en tijdschriften) werd aanvankelijk beheerd door een ‘wetenschappelijk assistent’ en zijn adjunct. Tijdens twee opeenvolgende periodes werd door het provinciebestuur gekozen voor managers die het wat ingedommelde museum een nieuw en modern elan moesten geven. Twee keer werd het een mislukking en de reputatie van de verzameling, een van de beste in Europa, slonk zienderogen. Ook nationaal en lokaal verloor de instelling veel krediet, mede door een onsamenhangend tentoonstellingsbeleid dat meestal niet bepaald publieksvriendelijk was. De opstelling van de vaste collectie bleef decennia ongewijzigd en werd zo gedateerd dat de interesse van de bezoekers vrijwel nihil werd. Een erkenning door de Vlaamse Gemeenschap was zelfs niet aan de orde. Het was de tragische geschiedenis van een museum met een uitzonderlijke collectie dat door de overheid, in dit geval het provinciebestuur, niet naar waarde werd geschat en gelijkgesteld werd aan de zovele andere provinciale diensten. Dit had gevolgen zowel op het vlak van personeelsbeleid, financieel beheer en infrastructurele problemen en het was een hinderpaal om goed te functioneren binnen de veranderende museumopvattingen.

Christoph Ruys heeft nu een duidelijke opdracht gekregen van de provinciale overheid: er moet publiek naar het museum komen, veel publiek. De dwang van de bezoekerscijfers hangt dus als een zwaard van Damocles boven zijn hoofd. Hopelijk wordt hij er niet door geconditioneerd. De constante verandering immers van de museumopstelling, het ritme van de tentoonstellingen en de verscheidenheid ervan, het aaneenrijgen van activiteiten zijn zoveel factoren die het publiek niet onverschillig kunnen laten in een tijd waarin

[p. 579]

fotografie bijna allesbepalend is voor de ‘perceptie’ van het hedendaagse maatschappijbeeld.

Ludo Bekkers

Fotomuseum Provincie Antwerpen, Waalse Kaai 47, B-2000 Antwerpen, tel. [phone], fax [phone], [e-mail], www.fotomuseum.be.