Ons Erfdeel. Jaargang 47

[p. 270]

Bartókkenner Denijs Dille honderd jaar

Op 21 februari 2004 is priester en Bartókkenner Denijs Dille honderd jaar geworden. Bij het grote publiek is deze man onbekend. Toch was Dille, geboren in Aarschot, tussen 1935 en 1960 volop aanwezig in het Vlaamse culturele (vooral muzikale) leven. Daarna groeide hij uit tot een mondiale autoriteit inzake Béla Bartók. Dille is echter ook mediëvist en kenner van de oude Franse literatuur. Een derde aspect van zijn persoonlijkheid is zijn geloof en zijn trouw aan de rooms-katholieke kerk, die tijdens zijn leven grondige veranderingen heeft doorgemaakt.

De merkwaardigste fase in het leven van Denijs Dille begint in 1961. Toen aanvaardde hij de opdracht van het Hongaarse ministerie van Cultuur om het Béla Bartók-archief op poten te zetten en uit te bouwen. Hoe kwam een katholieke Vlaamse priester ertoe om, in volle Koude Oorlog, zo'n opdracht uit het communistische Hongarije te aanvaarden?

Na zijn priesterwijding in 1928 in Mechelen werd Dille benoemd tot humanioraleraar aan het Sint-Jan Berchmanscollege te Mol. Naast leraar was hij er dirigent van een jongenskoor, dat voornamelijk de Gregoriaanse gezangen in de wekelijkse hoogmis moest verzorgen. Af en toe luisterde het koor ook feestelijkheden en prijsuitdelingen op. Op het repertoire stond echter niet altijd het standaardwerk voor zulke gelegenheden. Op de prijsuitdelingen van 1930 en 1931 zette Dille respectievelijk werk van de avant-gardecomponisten Stravinsky, Liadov, Gretschaninov en ‘Le Bestiaire’ van Poulenc en Apollinaire op het programma. Zijn openheid van geest werd door velen niet op prijs gesteld. Waarom Stravinsky als het ook kon met Vlaamse componisten als Meulemans, Hullebroeck of Benoît? Ook het feit dat Dille geregeld meewerkte aan muziekprogramma's van de N.I.R. (het toenmalige Belgische radio-instituut), konden sommigen maar matig waarderen.

In 1936 werd Dille uit dat voor hem beklemmende klimaat bevrijd. Hij werd benoemd tot leraar Frans en notenleer op de katholieke normaal- en regentenschool in de Antwerpse Mutsaertstraat. In de cursus notenleer, een bijkomstig vak in het algemeen leerprogramma, verwerkte hij steeds meer ‘moderne’ elementen. Helemaal verwonderlijk was het dus niet dat Dille in 1937 een uitnodiging

Denijs Dille (^o 1904).

kreeg van het Brusselse muziektijdschrift ‘La Sirène’ om een interview af te nemen van Béla Bartók, die toen op bezoek was in Brussel. Bartók, erg antiklerikaal, was niet erg ingenomen toen hij zag dat zijn interviewer een jonge priester in soutane was: ‘Was machen Sie hier?’. Dille hield echter aan en toonde met zijn vragen dat hij oprecht belangstelling had voor de Hongaarse volksmuziek, bron van Bartóks oeuvre. Het gesprek duurde ten slotte meer dan vier uur en vormde het beginpunt van een levendige correspondentie en nieuwe ontmoetingen tussen Dille en Bartók. Het was tevens de basis voor Dilles eerste Bartókboek uit 1939 en voor nieuwe bijdragen aan de muziekprogramma's van het N.I.R.

Ook na de Tweede Wereldoorlog verdiepte Dille zich verder in het werk van Bartók, die in 1945 in New York overleden was. In de jaren '50 trok hij in de zomervakanties naar het communistische Hongarije om er te zoeken naar alles wat van dichtbij of veraf met Bartók te maken had. Omdat Bartók en zijn familie niet alleen in het huidige Hongarije hadden geleefd, gingen zijn speurtochten ook naar Roemenië, Slovakije en Joegoslavië. Deze zoektochten brachten Dille in het bezit van gegevens die niemand anders bezat of kende. Maar zolang het archiveren niet systematisch en met overheidssteun kon gebeuren, dreigde die schat aan informatie verloren te gaan. Dat

[p. 271]

werd ook het Hongaarse ministerie van Cultuur duidelijk, dat in 1961 besloot tot de oprichting van het ‘Bartok-Archivum’. Die beslissing was niet zo evident. Want ook al was de overheid trots op de internationale uitstraling die Bartók aan Hongarije had gegeven, politiek wist men met hem geen raad. Tijdens de oorlog was Bartók een medestander van ‘admiraal Horty’, leider van een rechts regime en bondgenoot van Hitler en Mussolini. En dat Bartók na de oorlog zijn toevlucht had gezocht in het westen, viel ook niet echt in goede aarde. Maar uiteindelijk haalde het gevoel voor Hongaarse grootheid toch de bovenhand. Omdat Dille zulke goede relaties had opgebouwd met Bartóks familie en al zoveel archiefstukken had verzameld, werd hij aangezocht het Bartókarchief te leiden. Dat deed hij tien jaar lang. Toen de opdracht in 1971 ten einde liep, bleef Dille nog 24 jaar in Hongarije wonen. Pas in 1995 keerde hij terug naar Mechelen. In die tijd kreeg hij nog massa's brieven, bezoeken en oproepen van mensen die op Bartók studeerden of over hem schreven. Bijna iedereen die over Bartók schrijft, moet wel vroeg of laat Dille citeren.

Ook in België heeft Dille sporen nagelaten. In de eerste plaats is dat zijn studie Béla Bartók. Regards sur le passé (Publications d'histoire de Part et d'archéologie de l'Université Catholique de Louvain). Daarnaast bestaat ook het ‘Béla Bartók Archief van België’ of ‘Fonds Denijs Dille’ bij de Koninklijke Bibliotheek van België. Dit fonds bevat een van de grootste collecties van de KB. Het omvat niet alleen documenten over Béla Bartók en het Hongaarse muziekleven, maar ook over de Vlaamse muziekwereld tijdens een groot deel van de twintigste eeuw.

Denijs Dille was niet alleen op muzikaal gebied bijzonder deskundig. Ook zijn kennis van de Franse taal en literatuur steeg ver uit boven die van de hedendaagse ‘master’ in de Romaanse talen. Toen Dille leraar Frans werd in Antwerpen, had hij daar echter geen speciaal diploma voor op zak. Op bisschoppelijke colleges konden jonge priesters in die tijd om het even welk vak geven, ook zonder speciale opleiding. Maar Dille wilde meer. Hij ontmoette professor Guiette, in die tijd docent Romaanse filologie aan de Universiteit van Gent, en vroeg hem hem les te geven over grammatica en fonetica, over esthetica en literatuurgeschiedenis. Zo kreeg hij een bijzondere liefde voor het werk van Ronsard en Villon en zo wist hij zijn kennis van de Franse taal en cultuur aanzienlijk uit te breiden.

Tijdens zijn hele carrière is Denijs Dille, ondanks zijn jarenlange scheiding van zijn bisdom van oorsprong en ondanks zijn opdracht voor een communistische overheid, met overtuiging priester gebleven van de rooms-katholieke kerk. Bijzonder is ook dat hij bij zijn vertrek uit het katholieke onderwijs en zijn overstap naar Boedapest geen noemenswaardige tegenkanting heeft ondervonden vanuit de kerkelijke hiërarchie. Toch heeft zijn roep om meer moderniteit meer dan één conservatieve collega geënerveerd. Maar hoe modern Dille ook was, de desacralisering van de liturgie in de nadagen van het Tweede Vaticaans Concilie heeft hem diep teleurgesteld. In de nieuwe liederen, die vanaf dan in eucharistievieringen gebruikt mochten worden, mist hij de kracht van het Gregoriaans of van andere oude religieuze muziek.

Jan Hendrickx

Fonds Denijs Dille, Béla Bartók Archief van België, Koninklijke Bibliotheek van België, Afdeling muziek (vierde verdieping), Keizerslaan 4, B-1000 Brussel, tel. + 32 (0)2 519.57.50, fax + 32 (0)2 519.57.60. Zie ook www.kbr.be/gst/instit/archives_bartok/ archives_bartok_nl.html.