Ons Erfdeel. Jaargang 47

Theater op mensenformaat. Titus Muizelaar naar Het Toneelhuis

Aan het begin van het komende seizoen (2004-2005) zal acteur en regisseur Titus Muizelaar niet langer verbonden zijn aan Toneelgroep Amsterdam, het gezelschap waar hij in 1992 in dienst trad. Muizelaar is niet de eerste die weggaat en ook niet de enige. Het is vrijwel vanaf de oprichting een druk verkeer van komen en gaan geweest in Amsterdam, maar de pijn voelt hevig nu gezichtsbepalende acteurs als Pierre Bokma en Lineke Rijxman de groep vaarwel zeggen. Dat andere acteurs, onder wie bijvoorbeeld een talent als Fedja van Huêt, juist de overstap maken náár Amsterdam, mag een pleister op de wonde zijn, maar kan de rumore in casa niet verhullen.

Het nieuws van Muizelaars vertrek kwam uiteindelijk nauwelijks als een verrassing. Niettemin, waar hij de kans ziet, roept Muizelaar, misschien iets te nadrukkelijk, dat zijn afscheid niets te maken heeft met de crisis die het ensemble nu al maanden in zijn greep houdt. Als voornaamste reden noemt hij de behoefte om opnieuw te gaan regisseren, iets waartoe hij niet langer de kans kreeg sinds Ivo van Hove in januari 2001 algemeen directeur werd in Amsterdam. Van Hove wilde zich, conform de ambitie die bij een groot, gerenommeerd gezelschap past, geheel richten op repertoiretoneel, op internationalisering, op theatertechnische progressie, en achtte een regisseur als Titus Muizelaar - evenals zijn toenmalige collega Gijs de Lange - meer geschikt voor het formaat en de ambiance van de kleine zaal.

Inderdaad, Muizelaar heeft met de grotezaalproducties die hij regisseerde nooit zo monumentaal uitgepakt als Van Hove of diens voorganger Gerardjan Rijnders. Sterker nog, hijzelf bevestigt zijn uitgesproken voorkeur

[p. 266]

Titus Muizelaar (^o 1949) - Foto LABORATORIVM.

voor theater in het circuit van de kleine zalen: ‘Ik vind overigens nog steeds dat toneel beter tot zijn recht komt in kleine zalen. In grote zalen maak je opera, in kleine zalen laat je mensen zien. De speltechniek die je voor grote zalen nodig hebt, blijft toch vrij grof. Ambtenaren beweren graag dat er te weinig regisseurs zijn die de grote zaal aankunnen, maar dat is onzin. Er zijn gewoon te veel grote zalen. Er staan 114 schouwburgen en we hebben er maar twaalf nodig.’ (NRC Handelsblad, 12 oktober 2000).

Per augustus 2004 treedt Muizelaar als regisseur in vaste dienst bij Het Toneelhuis, Vlaanderens grootste theatergezelschap, waar hij in 2006 te maken zal krijgen met Guy Cassiers, die zijn artistiek leiderschap van het Rotterdamse ro theater zal inruilen voor een dito functie in Antwerpen. Luk Perceval, de huidige artistiek leider zal dan reeds vertrokken zijn naar de Schaubühne in Berlijn om daar een van de drie vaste regisseurs te worden - waarmee slechts kort de aandacht gevestigd is op de grote stoelendans die de komende paar jaar de Nederlandse, Vlaamse (en Duitse) podia gaat beheersen. Het aanstaande vertrek van artistiek leider Johan Simons van ZT Hollandia in Eindhoven naar het Publiekstheater in Gent markeert eens te meer het einde van de ‘Vlaamse golf’ die in de jaren tachtig de podia van het Noorden overstroomde. De grenzen lijken voorgoed doorbroken, wat bijvoorbeeld ook blijkt uit het feit dat het aantal coproducties van Vlaamse en Nederlandse gezelschappen toeneemt.

Reeds het vorige seizoen regisseerde Muizelaar voor Studio Tokio, het kleine podium van Het Toneelhuis, Belgian Landscapes, een productie rond het oeuvre van Tom Lanoye, en dit seizoen werkte hij er met dezelfde drie acteurs aan het improvisatieproject Licht ongemakkelijk. Muizelaar ziet verlangend uit naar zijn overstap: ‘Ik voel me hier als een vis in het water,’ zegt hij in een interview met Jeroen de Preter op de website van Het Toneelhuis: ‘Misschien heeft het ermee te maken dat ik als jonge knaap naar een jezuïetenschool ben geweest. Ik merk dat de jezuïetenmentaliteit er in Vlaanderen nog altijd veel meer inzit dan in Nederland.’

Misschien dat Muizelaar bij Het Toneelhuis zijn scherpe kanten kan laten zien, zijn dienstverband bij Toneelgroep Amsterdam zal niet de boeken ingaan als geruchtmakend of controversieel. In de wandelgangen van de kritiek vielen regelmatig woorden als ‘loyaal’, ‘welwillend’, ‘toegeeflijk’. Waarschijnlijk bepaalden dergelijke eigenschappen dat niet hij maar Ivo van Hove de opvolger werd van Gerardjan Rijnders, en waarschijnlijk bepaalden ze ook dat hij bij Van Hoves komst de functie van ‘hoofd communicatie tableau’ kreeg toebedeeld, een soort intermediair tussen de spelersgroep en de artistieke leiding. Op basis van die functie heeft hij in toenemende mate de rol van troubleshooter moeten spelen, en ongetwijfeld heeft die rol meer van hem gevraagd dan hem lief was.

Een belangrijk wapenfeit uit de loopbaan van Muizelaar, geboren in 1949, is de oprichting, in 1983, van Maatschappij Discordia samen met Jan Joris Lamers. Voor zijn bijdrage aan de eerste productie van dit vernieuwende gezelschap, Über die Dórfer van Peter Handke, ontving hij de Arlecchino, een prijs van de Vereniging van Schouwburg- en Concertgebouw Directies (VSCD) voor de beste mannelijke bijrol. Na een periode als freelanceacteur werd hij vier jaar later door Gerardjan Rijnders gevraagd voor de toen in oprichting zijnde Toneelgroep Amsterdam, maar Muizelaar bedankte en ging weer acteren bij Discordia. Met ingang van het seizoen 1992-1993 echter vormde hij samen met Rijnders de artistieke

[p. 267]

leiding van Toneelgroep Amsterdam, en in 1995 trad hij toe tot de directie.

Faam als acteur verwierf hij vooral met de hoofdrol in Liefhebber, de gedramatiseerde ars poetica van Gerardjan Rijnders, die lang repertoire hield en die ook in het buitenland opgang maakte. Muizelaar speelde de rancuneuze en incestueuze toneelcriticus die in één lange (bijna-)monoloog van leer trekt tegen het toneel zoals het in zijn ogen is verworden. Tegelijkertijd is zijn tekst een manifest over hoe toneel zou moeten zijn: ‘Onder elke straatsteen / woekert het leven / maar niet op het toneel.’ In 2004 is Muizelaar met Toneelgroep Amsterdam in Frankrijk nog te zien in het royaal bejubelde Sonic Boom, een sterk fysiek georiënteerd, multimediaal project met drie acteurs en acht dansers in een gastregie van choreograaf Wim Vandekeybus.

Als regisseur bij Toneelgroep Amsterdam laat Muizelaar als gezegd geen indrukwekkend curriculum na. Hij gaf leiding aan een aantal klassiekers, zoals Prometheus van Aeschylos (1995-1996), Herakles van Euripides (1997-1998) en Oom Wanja van Tsjechov (1998-1999). Het is moeilijk te zeggen of Muizelaars grote kracht bij dit klassieke toneel ligt, of juist bij het moderne theater. Waarschijnlijk bij het laatste. Hij regisseerde werk van Nederlandse auteurs, en verschillende keren Pinter, naast bijvoorbeeld Edward Albee en David Storey. Zijn laatste grote regie in Amsterdam, Zonder titel van Wim T. Schippers, beleefde op 13 oktober 2000 zijn première. Een productie waarin Muizelaar de banaliteit niet altijd op afstand wist te houden, maar die toch aardig was door de geraffineerde verwerking van de typische Schippers-logica.

Met Muizelaar zal Het Toneelhuis geen hemelbestormer binnenhalen, niet iemand voor het grote werk. Geen regisseur bijvoorbeeld met het gewicht om ooit voor een opera gevraagd te worden en ook geen regisseur die een klassieker als Oom Wanja zo brutaal naar zijn hand zou kunnen en durven te zetten als Luk Perceval dit seizoen bij Het Toneelhuis deed - wat in mijn geval overigens leidde tot een van de prachtigste theaterervaringen van de afgelopen jaren. Muizelaars pleidooi voor theater in de kleine zaal geeft reeds aan waar zijn voorkeur ligt en waar hij goed in is: een herkenbare theatertaal, een transparante speelstijl, een ingetogen lichaamstaal. Zijn antenne voor de menselijke maat kan een interessant tegenwicht bieden aan de grote, soms al te gewaagde aspiraties van het Antwerpse stadsgezelschap, en de betovering van het theater een plek geven in het hart van de toeschouwer.

Jos Nijhof

Zie www.toneelgroepamsterdam.nl en www.toneelhuis.be.